Neerlandia. Jaargang 76

[p. 162]

De groei van de cultuurautonomie in België

Historisch overzicht

1. - De Grondwetgevers van 1831 waren zo overtuigd van de bestendige degelijkheid van de ontworpen teksten, dat zij zware remmen tegen eventuele wijzigingen hadden ingebouwd.

Een wachttijd moest aan elke Grondwetswijziging voorafgaan. Aanvaarding van een verklaring tot herziening bracht automatisch ontbinding van het Parlement en algemene verkiezingen mede. Het nieuw gekozen Parlement moest in de aanwezigheid van ⅔ van zijn leden voorzien en een positieve meerderheid van dezelfde maat leveren, en dit zowel in de Kamer van Volksvertegenwoordigers als in de Senaat. Deze voorzorgen hebben inderdaad het verwachte gevolg gehad. Terwijl de Grondwetgevers (gemiddelde leeftijd: 37 jaar) maar 7 maanden nodig hadden om eeuwentrotserende teksten op te stellen, heeft men 140 jaar moeten wachten op een grondige vernieuwing van het Belgische Handvest.

Zelfs de algemene lijnen van het kiesrecht waren in de grondwettelijke teksten opgenomen, zodat ook deze weg was afgegrendeld. De verruiming van de categorieën van kiesgerechtigden werd in 1893 ingevoerd en het algemeen en enkelvoudig stemrecht kwam eerst in 1921 tot stand (na een revolutionaire periode toegestaan, als een bekrachtiging na parlementsverkiezingen die reeds op de nieuwe basis waren gehouden).

Anderzijds moet men toegeven dat vele teksten van ons Handvest in algemene bewoordingen zijn gesteld, en dat het Parlement via de interpretatie ervan tot een rijke schakering van oplossingen is gekomen (toetsing van de wet aan de Grondwet berust uitsluitend bij het Parlement).

2. - De verre voorbereidingen van de huidige Grondwetsherziening vingen aan met de oprichting van een Studiecentrum voor de hervorming van de Staat in 1936.

Op 21 mei 1946 diende Pierre Harmel, huidig minister van buitenlandse zaken, een voorstel van wet in tot oprichting van een ‘centrum van onderzoek voor de nationale oplossing van de maatschappelijke en rechtskundige vraagstukken in de Vlaamse en Waalse gewesten’. Het Centrum, later kortweg ‘Centrum Harmel’ genoemd, kreeg gestalte door toedoen van de wet van 3 mei 1948. Het op 24 april 1958 verschenen eindrapport vormde het uitgangspunt voor de inmiddels tot stand gekomen of nog op handen zijnde hervormingen. Het Centrum omvatte 4 afdelingen.

a) De demografische afdeling stelde vast dat er een faseverschil van 30 jaar bestaat in het nadeel van het Waalse landsgedeelte, waardoor de parlementaire vertegenwoordiging wordt scheefgetrokken. Bevonden werd ook dat Wallonië behoefte had aan een nataliteitspolitiek, Vlaanderen aan meer werkgelegenheid; dat de hoofdstad Brussel te veel krachten en middelen tot zich trok. Decentralisatie van de openbare en de particuliere sector werd aanbevolen.

b) De economische afdeling beschreef de structurele werkloosheid in bepaalde Vlaamse en Waalse gewesten en suggereerde een decentralisatie op economisch gebied en een actief regionaal beleid van openbare werken en huisvesting, tot verbetering van de achtergebleven levensstandaard in Vlaanderen.

c) De politieke afdeling durfde de grondwetsherziening slechts terloops te vermelden, maar ontdekte als onmiddellijke mogelijkheden ter verbetering: de decentralisatie, de hervorming van het toezicht op de lagere besturen, de deconcentratie, de financiële autonomie van provincies en gemeenten, de vorming van stedelijke agglomeraties en de samenwerking van naburige gemeenten. Grote nadruk werd gelegd op de vastlegging van de taalgrens.

d) De culturele afdeling stelde de cultuurhomogeniteit in Vlaanderen en Wallonië voorop en bijzondere maatregelen te Brussel. Twee Cultuurraden moesten worden opgericht met eigen dotaties en verordenende bevoegdheid.

Vele besluiten van het Centrum Harmel hebben grote weerklank gevonden en werden in de daaropvolgende periode met name onder impuls van de regering Lefèvre-Spaak (1961-1965) in wetgeving omgezet. De taalgrens werd definitief vastgelegd, de taalregeling in de centrale besturen en te Brussel ingevoerd (wetten van 2 augustus en 30 juli 1963). Aldus kwamen vier taalgebieden tot stand: het Vlaamse land, Wallonië, het tweetalig gebied Brussel, en het Duitse taalgebied, met enige aanpassingen - ‘faciliteiten’ genoemd - in de taalgrens- en randgemeenten.

3. - De evolutie voltrok zich verder. Op 6 april 1962 kondigde Eerste minister Lefèvre een grondwetsherziening aan.

a) Politieke werkgroep.

Een werkgroep legde een syntheseverslag ter tafel op 24 oktober 1963. De twee volksgemeenschappen moesten wederzijdse waarborgen verkrijgen en een modernisering van de instellingen werd geschetst. De federale staatsstructuur werd afgewezen, een paritaire Senaat eveneens. In beide Kamers zouden taalgroepen gevormd en bijzondere meerderheden vereist worden voor bepaalde voorbehouden en essentiële materies. Tegelijk zou een grondige decentralisatie (vooral op cultureel gebied) worden uitgevoerd.

b) De Ronde-Tafelconferentie.

Een bijzondere Commissie tot hervorming van de

[p. 163]

instellingen werd ingesteld in januari 1964 en was samengesteld uit afgevaardigden van de drie staatspartijen (C.V.P., B.S.P. en P.V.V.). Drie thema's stonden centraal: hervorming van de centrale instellingen, decentralisatie en deconcentratie, cultuurautonomie. Einde december 1964 wordt overeenstemming bereikt. De P.V.V. aarzelt (13 januari 1965) en weigert ten slotte een partijcongres ter ratificatie te houden. C.V.P. en B.S.P. nemen (op 13 februari 1965) op overtuigende wijze de conclusies aan.

c) De regering leest op 3 maart 1985 een ontwerp van verklaring tot grondwetsherziening aan het Parlement voor; het wordt uiteindelijk op 17 april 1965 goedgekeurd. Hierop volgt automatisch de ontbinding van het Parlement.

4. - Bij de daaropvolgende parlementsverkiezingen lijden de twee coalitiepartijen (C.V.P. en B.S.P.) zwaar verlies. Zij bereiken niet eens meer de vereiste tweederde meerderheid. Alle oppositiegroepen, vooral de P.V.V., boeken aanzienlijke winst, de taalpartijen groeien aan.

a) De regering Van den Boeynants-De Clercq (C.V.P.-P.V.V.), die aan het bewind was van 19-3-1966 tot 7-2-1968, kondigde een afkoelingsperiode aan, maar wist het ‘werk’ toch te bevorderen door het instellen van een nieuwe studiegroep: de ‘Vaste Commissie voor de verbetering van de betrekkingen tussen de Belgische taalgemeenschappen’, onder leiding van oud-minister Paul Meyers. Moeilijk te definiëren bleek vooral het statuut van de hoofdstad.

b) Niettemin werden in de Grondwet twee technische artikelen ingevoegd: artikel 140 dat voorziet in de gelijkwaardigheid van de Nederlandse en de Franse tekst van de Grondwet (3 mei 1967), en artikel 131 bis naar luid waarvan geen herziening van de grondwet mag worden ingezet of voortgezet in oorlogstijd of wanneer de Kamers verhinderd zijn bijeen te komen op het nationale grondgebied.

c) Deze regeringsperiode was gekenmerkt door een hevige controverse over de Franstalige afdeling van de Katholieke Universiteit te Leuven, die trouwens aanleiding was tot de val van de regering (februari 1968).

5. - Er volgden parlementsverkiezingen, nadat een verklaring tot herziening van de grondwet was aangenomen (ongeveer gelijklopend met de vorige). De regering Eyskens-Merlot (C.V.P.-B.S.P.) kwam tot stand na langdurige en zorgvuldige onderhandelingen. De situatie werd nog moeilijker omdat de twee regeringspartijen weer aan parlementaire macht hadden ingeboet. De P.V.V.-opgang was gestuit, maar de taalpartijen hadden vorderingen geboekt.

a) Een eerste moeilijkheid was de interpretatie over het tellen van de onthoudingstemmen. Moesten onthoudingen als negatieve stemmen gelden, of niet opgeteld worden?

De voorzitters van Kamer en Senaat, daarin gevolgd door de oppositiepartijen, stonden de eerste interpretatie voor. De meerderheid hield vast aan de klassieke uitlegging, die ook voor wetten geldt, nl. dat onthoudingen noch voor- noch tegenstemmen zijn. Onverklaarbaar was de houding van de taalpartijen, die steeds meer op de staatshervorming aandrongen, maar ze door een nadelige interpretatie van de stemmingswijze onhaalbaar maakten.

b) De Regering nam het initiatief om een werkgroep op te richten, waaraan alle partijen medewerkten (Groep der 28-sept. 1969). De besluiten ervan werden gepubliceerd op 19 november 1969. Over het statuut van Brussel waren de meningen fel verdeeld zodat een bijzondere commissie (groep der 24) werd opgericht, die er niet in slaagde de betwistingen op te lossen.

c) Ondertussen was de Senaatscommissie reeds vrij ver gevorderd met de behandeling van de voornaamste voor herziening vatbaar verklaarde artikelen.

Vooral de cultuurautonomie was uitgediept. In plaats van verordenende bevoegdheid zouden de Cultuurraden wetgevende bevoegdheid krijgen, in de vorm van decreten. Het werkgebied van de Cultuurraden werd vrij nauwkeurig afgebakend zowel territoriaal als inhoudelijk. De regering Eyskens-Cools (vice-premier Merlot was intussen overleden) nam dit werk over en legde een kort synthesevoorstel ter tafel, steunend tegelijk de teksten van de Senaatscommissie en van de Werkgroep der 28. Aldus werd een nieuwe start gegeven (Verklaring Eyskens 18 februari 1970).

6. - Enkele technische artikelen werden goedgekeurd (opheffing van drie overbodige artikelen, constitutionalisatie van de arbeidsgerechten).

Art. 56ter handelend over de provinciale senatoren werd verduidelijkt.

a)

Belangrijke teksten volgden meteen. 1. Losmaking van Limburg uit het rechtsgebied van het Hof van Beroep te Luik en oprichting van twee nieuwe Hoven van Beroep te Antwerpen en te Mons (art. 104 G.W.). 2. Versterking van de autonomie van provincies en gemeenten (108 G.W.). 3. Mogelijkheid tot oprichting van grote agglomeraties en federaties van gemeenten (met fiscale bevoegdheid - art. 110 en 113). 4. Mogelijke overdracht van bevoegdheid naar internationale instellingen (art. 25bis). Art. 108ter (pariteit voor Vlamingen en Franstaligen

[p. 164]

	te Brussel) haalde de meerderheid niet.
b)	De regering trad weer in gesprek met de oppositie over de essentiële vragen en bereikte een vergelijk (Verklaring Eyskens 19 november 1970). Zo kwamen de voornaamste hervormingen toch tot stand. 1. Art. 3 legt de taalgrens vast en beperkt het tweetalige Brusselse gebied tot 19 gemeenten. 2. De Cultuurraden verkrijgen wetgevende bevoegdheid (decreten) op onderwijs- en cultuurgebied (59bis). 3. In het Parlement worden twee taalgroepen ingericht. (32bis). 4. Gewestvorming (decentralisatie) wordt mogelijk gemaakt.
c)	Tenslotte werden uitvoeringswetten voor de nieuwe procedures goedgekeurd. 1. Over de werking van de Cultuurraden (wetten van 3 juli 1971 en 21 juli 1971). 2. Over de organisatie van agglomeraties en federaties van gemeenten (26 juli 1971) (speciaal voor Brussel belangrijk).
d)	De ontbinding van de Wetgevende Kamers op 29 september 1971 betekende het eindpunt van de grondwetgevende arbeid; er werd geen nieuwe verklaring goedgekeurd.
e)	Enkele uitvoeringswetten vooral over de gewestvorming (art. 107 quater-overdracht van bevoegdheden naar de gewesten) ontbreken alsnog. De regering Eyskens-Cools (lie) kondigt een ontwerp aan. Inmiddels zijn de Cultuurraden in werking getreden.

De Nederlandse Cultuurraad vergadert in de kamer van Volksvertegenwoordigers te Brussel.

[p. 165]

Grondwettelijke erkenning van de Nederlandse cultuurgemeenschap in België

a) De Belgische Staat erkende tot dusver alleen individuele burgers of Rijksorganen (gemeenten en provincies zijn slechts onderverdelingen van het Belgische grondgebied). Nu komt een nieuw publiekrechtelijk begrip tot stand: de cultuurgemeenschap (van Nederlandstaligen en van Franstaligen).

Aan deze cultuurgemeenschap worden rechten en bevoegdheden toegekend - zelfs tot het uitvaardigen van wetten in de vorm van decreten. Deze cultuurgemeenschap leidt een eigen, zelfbevestigend bestaan. Het Belgisch publiekrecht wordt met een nieuw hoofdstuk verrijkt.

b) Dezelfde cultuurgemeenschap zal haar territoriale integriteit vrijwaren en zij zal haar culturele eenheid bewerken door middel van een eigen onderwijs- en cultuurbeleid en aldus haar toekomst bepalen.

c) De middelen die aan de Cultuurgemeenschap worden toegekend, zal zij eigenmachtig besteden, met inachtneming van de schoolvrede en zonder discriminatie.

d) Het wetgevend orgaan van de cultuurgemeenschap is de Cultuurraad. Deze Cultuurraad is uitsluitend samengesteld uit parlementsleden van Kamer en Senaat, ingedeeld in een taalgroep. Hij is een verschijningsvorm van de soevereine wetgevende macht in België.

Territoriale bevoegdheidssfeer

a) De Cultuurraad voor de Nederlandse cultuurgemeenschap is bevoegd over het Vlaamse taalgebied. De grenzen van dit taalgebied zijn vastgelegd in de taalwet voor bestuurszaken van 2 augustus 1963.

De taalgrens kan niet meer gewijzigd worden tenzij de meerderheid van de taalgroepen, zowel in de Kamer als in de Senaat, hiermede instemmen. Bovendien moet in elke Wetgevende Kamer (Kamer van Volksvertegenwoordigers en Senaat) een tweederde meerderheid worden bereikt.

Praktisch betekent deze regel dat zonder de instemming van de meerderheid van de Vlaamse Volksvertegenwoordigers en Senatoren aan het Vlaamse taalgebied niet meer geknaagd kan worden, en dat de Brusselse ‘olievlek’ (nu beperkt tot 19 gemeenten) niet meer uitgebreid kan worden.

De stabilisatie van de taalgrens is verkregen, de territoriale integriteit van het Vlaamse land staat vast.

b) De Cultuurraad is ook bevoegd voor de instellingen in het tweetalige hoofdstedelijke gebied (19 gemeenten) die geacht worden tot de Nederlandse cultuurgemeenschap te behoren. Hiermede worden vooral scholen en culturele instellingen bedoeld. De Cultuurraad kan echter ook zelf nieuwe instellingen in het leven roepen, evenals de (verticaal gesplitste) departementen van Nationale Opvoeding en van Cultuur dat vermogen te doen. Verwacht mag worden dat de Cultuurraad buiten bemoeienis of afremming van Franstalige zijde, een actieve rol zal vervullen te Brussel.

c) Te Brussel ook wordt een Nederlandse cultuurcommissie opgericht in het kader van het nieuwe agglomeratiebestel. Haar veelomvattende bevoegdheid bestrijkt met name alle organisaties en initiatieven met sociaal-culturele inslag ten behoeve van Vlamingen in de hoofdstad.

De bedoeling is dat die commissie vrijelijk Vlaamse vestigings- of uitstralingspunten te Brussel zal uitbouwen, boven de plaatselijke (19!) gemeentebesturen, die van oudsher negatief zo niet vijandig ingesteld zijn t.a.v. Vlaamse initiatieven.

De hoofdstedelijke Vlamingen zullen zich aldus op menig gebied zelfstandig kunnen organiseren, en beschikken hiertoe over een eigen ‘inrichtende macht’.

Inhoud van de bevoegdheid

a) Allereerst de taalwetgeving.

Wie de moeizame geschiedenis van de geleidelijke aanvaarding van het Nederlands in België kent, weet dat deze explosieve materie best binnen de eigen bevoegdheidssfeer wordt gehouden.

De taalwetgeving bestaat vooral uit de taalregelingen t.a.v. bestuurszaken, onderwijs en betrekkingen tussen werkgevers en werknemers; de desbetreffende bestaande wetgeving kan echter door de Cultuurraad gewijzigd worden.

Taalregelingen die verder reiken dan het Vlaamse taalgebied, in taalgrens- en randgemeenten, in Brussel-hoofdstad en in nationale en internationale diensten zijn weggelegd voor de nationale werkgever. Vooral de taalregelingen terzake van de sociale betrekkingen tussen werkgevers en werknemers (vernederlandsing van het bedrijfsleven) zijn voor verbetering vatbaar; ook enkele twistgevallen, zoals de taal van de eedaflegging in Vlaamse gemeenten in de omgeving van Brussel, waar Franstalige gemeenteraadsleden weigeren de eed in het Nederlands af te leggen. (Een decreet hierover werd op 11 april jl. goedgekeurd).

b) Onderwijs.

Het onderwijs is de culturele materie bij uitstek en behoort vanzelf tot de cultuurautonomie.

Anderzijds mocht men niet in het euvel vervallen

[p. 166]

waarover de Zwitserse autonome kantons zó erg klagen.

Het ware ondenkbaar in Vlaanderen en Wallonië de leerplicht, de onderwijsstructuren, de wettelijke diploma's en de materiële regelingen (wedden en toelagen) evenals de schoolbevolkingsnormen anders en wellicht concurrentieel te laten uitgroeien. Om de eenvormigheid te bewaren, blijft de nationale wetgever zijn bevoegdheid ter zake bewaren.

Men vergete ook niet dat in België een jarenlange schoolstrijd heeft gewoed, die beëindigd werd met het schoolpact (compromis) in 1958-1959. Dit bestand moest gevrijwaard worden, en handhaving ervan was niet denkbaar buiten die eenvormige regelingen. De ministeries van Nationale Opvoeding zijn inmiddels volledig gesplitst en worden beheerd door volwaardige ministers, die zelfstandig uitvoeringsmaatregelen voor elk taalgebied uitvaardigen.

c) Culturele aangelegenheden (stricto sensu).

Het was vrij moeilijk deze materie in korte Grondwetteksten neer te schrijven. Een bijzondere wet (van 21 juli 1971) heeft ze opgesomd in elf punten.

1.	Bescherming en luister van de taal. Hieronder wordt vooral verstaan verspreiding en vertaling van Nederlandse letterkundige en wetenschappelijke werken, bevordering van taalbeheersing en taalzuiverheid, inclusief de spelling.
2.	Aanmoediging van de opleiding van onderzoekers. Oorspronkelijk was het de bedoeling hier het volledige wetenschappelijk onderzoek onder te brengen. Maar de vrees bestond dat een klein land als België geen kostenverdubbeling kan dragen. Anderzijds is de achterstand van het Vlaamse land op het gebied van het speurwerk vrij groot, zodat opleiding en scholing van onderzoekers speciale aanmoediging verdient.
3.	Kunsten, met inbegrip van toneel en film.
4.	Cultureel patrimonium, musea en andere wetenschappelijk-culturele instellingen. Hieronder vallen de wetgeving op het steden- en natuurschoon (landschap- en monumentenzorg) evenals de Academies (voor Letterkunde, Geneeskunde, enz.)
5.	Bibliotheken, discotheken en soortgelijke diensten.
6.	Radio en Televisie (BRT en RTB zijn volledig gesplitst) - uitzonderingen vormen regeringsmededelingen en reclameuitzendingen.
7.	Jeugdbeleid.
8.	Voortdurende scholing en ‘culturele animatie’.
9.	Lichamelijke opvoeding, sport en openluchtleven.
10.	Vrijetijdsbesteding en toerisme (o.m. sociaal toerisme).
11.	De onderbouw of infrastructuur voor alle rubrieken sub. 1 tot 10.

d) Internationale culturele samenwerking.

Dit is t.a.v. Nederland bijzonder belangrijk.

Op het vlak van de uitvoerende macht treedt de Belgische minister van Nederlandse Cultuur reeds op. Voortaan treedt de Cultuurraad als wetgever - decreetgever - op.

Samenstelling en zetel van de Cultuurraad

a) In de oorspronkelijke opzet zou alleen de Senaat, in taalgroepen ingedeeld, de twee Cultuurraden vormen. De Kamer van Volksvertegenwoordigers (in haar gewone samenstelling) zou de conflicten tussen nationale en regionale wetgever oplossen. Een specialisatie van berele wetgevende organen zou hiervan het gevolg zijn. De latere gewestvorming, vooral op economisch en sociaal vlak zou de Kamer van Volksvertegenwoordigers ten deel vallen, terwijl de Senaat op dat terrein de conflictgevallen zou oplossen.

Deze vlotte regeling werd niet aangehouden. Er kwam een zelfbewuste reactie uit de Kamer tegen elke specialiserende beperking op het twee-Kamerstelsel.

Amendementen (uitgaande van P.V.V., V.U. en B.S.P.) brachten de uitbreiding van de regionale zeggenschap mede tot alle volksvertegenwoordigers en senatoren.

b) Taalgroepen werden ingesteld, een Nederlandse en een Franse.

Tot de Nederlandse taalgroep behoren automatisch alle parlementsleden woonachtig in een eentalig Vlaamse provincie of dito kies-arrondissement.

De volksvertegenwoordigers en de senatoren uit het tweetalige kiesarrondissement Brussel, de senatoren uit de tweetalige provincie Brabant, en de gecoöpteerde senatoren bepalen zelf hun taalgroep door de keuze van de taal waarin zij de eed afleggen. Leggen zij de eed af in meer dan één taal, dan is de eerstgebruikte taal beslissend voor de volle duur van de zittingsperiode.

c) De werking is vrijwel gelijklopend met die van Kamer en Senaat. Reglement van orde en zetel worden door de Cultuurraad zelf bepaald.

Beide Cultuurraden hebben beslist hun zetel te Brussel te vestigen. Bepaalde partijen mogen dan nog te verstaan hebben gegeven dat die vestiging voorlopig is, in afwachting dat over organen en zetel van de gewestvorming wordt beslist. Aan de vestiging te Brussel, met name in de Parlementsgebouwen, met alle accommodatie vandien, zijn ontegenzeggelijk voordelen verbonden, zij het nog maar de centrale ligging. Vestiging te Mechelen, respectievelijk Namen, zou permanente pendelbewegingen voor de Volksvertegenwoordigers hebben veroorzaakt, die alleen maar het absenteïsme in de hand hadden kunnen werken.

[p. 167]

Intensiteit van de wetgevende bevoegdheid

Belangwekkend is hier de afgelegde weg. In het vooroorlogse studiecentrum was er voor ontwerpen van wet en koninklijke besluiten, in een verplicht advies voorzien.

Het ‘Centrum Harmel’ zag de bevoegdheid tegelijk als adviserend en verordenend (delegatie). Op de Ronde-Tafelconferentie groeide de gedachte verder uit: de Cultuurraad zou ook de planning van de cultuurwerking op zich nemen. De laatste fase was ineens maximaal: een wetgevend gewestelijk parlement kwam tot stand (decreten). De Cultuurraad is bevoegd om bestaande wetten te wijzigen, of nieuwe wetgeving tot stand te brengen. Anders dan de wet die in beginsel het gehele rijksgebied bestrijkt, heeft het decreet een regionale werkingssfeer (Vlaamse taalgebied en instellingen te Brussel).

Middelen

De Cultuurraad heeft geen fiscale bevoegdheid, hij ontvangt de middelen vanwege het nationaal parlement, via een dotatie voor de cultuurkredieten (stricto sensu) én de begroting van Nationale Opvoeding.

De bestemming van de cultuurkredieten kan vrijelijk door de Cultuurraad bepaald worden; het betreft globale bedragen voor onderscheiden departementen; interne overheveling door de Cultuurraad is mogelijk. Amendementen door de Cultuurraad aangenomen, die hogere begrotingsuitgaven meebrengen, moeten door het Parlement worden gestijfd door middel van bijkredieten.

Het opstellen van de eerste begrotingen zal wel niet zonder moeite verlopen want allerlei posten uit zeer uiteenlopende begrotingsdocumenten moeten naar de culturele dotatie worden overgeheveld. Een overgangsperiode is onvermijdelijk.

Bevoegdheidsconflicten

De aldus geschetste cultuurautonomie is uiteraard geen federalisme. In federale staten berusten de afbakening van de onderscheiden bevoegdheidssferen en de berechting van desbetreffende conflicten bij een Constitutioneel Hof. In België blijft de laatste en hoogste instantie het landsparlement, dat, zoals gezegd, ook de wet aan de Grondwet toetst.

a) Belangwekkend is vooral de procedure ter voorkoming van conflicten. Daartoe wordt de Raad van State ingeschakeld. Alle voorontwerpen van decreet moeten aan de Raad van State ter fine van gemotiveerd advies worden voorgelegd (ontwerpen worden ingediend door de regering, voorstellen door de parlementsleden). De ministers en de voorzitters van de Cultuurraden mogen de Raad van State een advies vragen over amendementen op ingediende ontwerpen. Het staat hen eveneens vrij een zelfde advies te vragen over voorstellen van decreet. Raadpleging van de Raad van State is verplicht als een derde van de leden van de Cultuurraad erom verzoekt.

Acht de Raad van State overschrijding van bevoegdheid aanwezig, dan oordeelt eerst het landsparlement. Daarna kan de behandeling in de Cultuurraad worden voortgezet.

b) Bij conflicten wordt de Raad van State andermaal ingeschakeld via een bijzondere afdeling voor bevoegdheidsconflicten. De ministerraad, ten verzoeke van de Eerste minister, leidt de eis in. Hierop volgt een prejudiciële uitspraak van de Raad van State. De ministerraad geeft hierover een gemotiveerd advies aan het Parlement, en de beide Kamers moeten zich over het regelingsarrest van de Raad van State uitspreken (nietig verklaren of niet) binnen een korte tijdsspanne (60 dagen) en met gewone meerderheid. De procedure is uiteraard ingewikkeld. Men heeft een bijzondere afdeling van de Raad van State ter zake willen specialiseren. De kwestie van de bevoegdheidsverdeling is belangrijk genoeg opdat de ministerraad erbij betrokken wordt. De onaantastbare eindbeslissing echter blijft bij het Parlement.

Uitvoeringsdiensten

De Cultuurraad heeft geen eigen administratieve diensten voor de uitvoering van zijn decreten. De bevoegde ministers worden met de uitvoering belast.

Nu is het reeds zo, dat departementen met sterke culturele inslag (Nationale Opvoeding-Cultuur) van hoog tot laag gesplitst zijn. Afzonderlijke of gemeenschappelijke koninklijke of ministeriële besluiten worden genomen en in de eigen taal (+ vertaling) in het Staatsblad gepubliceerd.

‘Vertaling’ betekent hier dat de ‘andere’ versie niet rechtsgeldig of gelijkelijk authentiek is.

Nabeschouwingen

De oplossing die aan het nationaliteitenprobleem in België werd gegeven, is origineel. Er is geen enkel precedent bekend. Zij is wellicht geroepen om model te staan voor andere multinationale staten, die aan dezelfde zorgen laboreren.

Ook in het perspectief van de Europese politieke gemeenschap kan de Belgische oplossing een bruikbare inspiratiebron worden.

De vrees is immers niet ongewettigd dat het cultu-

[p. 168]

rele en regionale streven van de gewesten zou verzinken in het Europese anonieme geheel. Dit risico kan worden opgevangen door regionale raden met regionale wetgevende bevoegdheid.

1. Het ‘imperium’ van de Belgische Staat is veilig gesteld. Alle voorbehouden materies blijven in handen van het landsparlement en de regering.

2. Weliswaar wordt het nationale Parlement gesplitst in taalgroepen met bepaalde regionale taken en bevoegdheden.

Er is ooit wel gedacht aan ‘andere’ wetgevers dan de parlementsleden (cf. Ronde-Tafelconferentie), aan lichamen waarin provinciale raadsleden met leden van wetenschappelijke academies zouden samenkomen. Van dat denkbeeld is echter afgezien uit vrees dat regionalisten veel scherpere eisen zouden stellen tegenover het nationale Parlement en tegenover de landsregering dan parlementsleden die tegelijk nationale en regionale zaken te behartigen hebben; dat regionalisten te zeer zouden opgaan in hun streven naar regionale zelfbevestiging, of niet voldoende voorgelicht zouden zijn over nationale behoeften. Nu de verantwoordelijkheid bij dezelfde personen berust, mag men verwachten dat die ‘afgewogen’ zullen reageren op het regionale en op het nationale vlak.

De aangehouden formule biedt bovendien het voordeel dat het ‘alibi’ niet meer kan worden ingeroepen. Vroeger werd de aansprakelijkheid voor tekorten gemakkelijk op het andere volksdeel (bijv. de Vlamingen) afgewenteld, waar eigen initiatief (van Waalse zijde) veelal ontbrak.

Een tijdlang heeft men, zoals reeds gezegd, gedacht aan een formule van cultuurautonomie die uitsluitend aan de Senaat (in taalgroepen gesplitst) was toebedeeld. De voltallige Kamer van Volksvertegenwoordigers zou op bevoegdheidsconflicten beschikken. De methode was veel eenvoudiger, de werkwijze was ook praktischer: nu worden en Kamer en Senaat geimmobiliseerd wanneer een van de Cultuurraden bijeenkomt.

In de uiteindelijk aanvaarde oplossing, waarbij de gezamenlijke Kamerleden en Senatoren van een bepaalde taalgroep de Cultuurraad vormen, ligt de klemtoon uiteraard op de ‘volksgemeenschap’ daar alle verkozen soevereine mandatarissen in eenzelfde wetgevend orgaan bijeenkomen.

3. Een bijkomend tegengewicht in het voordeel van de nationale samenhang is de regering die één blijft voor het gehele land. Weliswaar werd ook hier een communautair evenwicht ingebouwd. De ministerraad telt evenveel Nederlandstalige als Franstalige ministers, met uitzondering voor de Eerste minister. De staatssecretarissen maken geen deel uit van de ministerraad, en tellen niet mede in deze pariteitsregel (art. 86bis en 81 bis (G.W.). In de regering worden bovendien de taken gesplitst en een regionale bevoegdheidsverdeling tot stand gebracht (Nederlandstalige en Franstalige ministers van Nationale Opvoeding en van Cultuur). De regionale indeling wordt verder doorgetrokken bij de staatssecretarissen waar nu reeds twee staatssecretarissen voor Streekeconomie, twee voor Huisvesting en Ruimtelijke Ordening optreden met gewestelijke bevoegdheid.

4. Het nieuwe artikel 107-quater van de Grondwet biedt ruimte voor de oprichting van gewestelijke organen met werkgebieden die buiten de bevoegdheidssfeer van de Cultuurraden vallen. Evenals bevoegdheid aan internationale organen kan worden opgedragen, kan zij ook aan binnenlandse gewestelijke organen worden gedelegeerd. Deze opdracht zal gegeven worden door middel van een latere wet, die met bijzondere meerderheid moet worden goedgekeurd. Dit is het basisartikel waardoor een ruime decentralisatie in diverse sectoren uitbreiding zal vinden. 5. Ten slotte is het nuttig terug te blikken op de ontwikkeling die zich in België heeft voltrokken. In 1831 was het Nederlands in België een verboden taal in bestuur, onderwijs en gerecht. Na veel strijd werd aanvaard dat in Vlaanderen en op zeer beperkte gebieden het Nederlands facultatief mocht worden gebruikt: de Vlamingen verkregen taalfaciliteiten voor hun moedertaal in eigen taalgebied. Een later stadium was gekenmerkt door een streven naar verruimde en officiële tweetaligheid. In een daaropvolgende fase werd de taalregeling aan de gemeenten overgelaten op grond van tienjaarlijkse talentellingen, die telkens weer heftige beroering teweegbrachten: faciliteiten moesten aan de anderstalige minderheid worden toegestaan. Uiteindelijk werd de eentaligheid in Vlaanderen aanvaard, met beperkte faciliteiten voor anderstaligen in een klein aantal taalgrensgemeenten en randgemeenten van Brussel.

In de nieuwe Grondwet zijn niet alleen de taalgrens en de taalhomogeniteit in Vlaanderen vastgelegd, maar wordt ook een Nederlandse cultuurgemeenschap grondwettelijk erkend en bekleed met wetgevende macht t.a.v. omvangrijke werkgebieden: taalwetgeving, onderwijs en culturele aangelegenheden.

Dit laat een verregaande culturele integratie met Nederland tegemoetzien en zal een krachtige impuls geven aan de cultuurgroei in Vlaanderen.

Robert VANDEKERCKHOVE

Voorzitter van de Cultuurraad

voor de Nederlandse cultuurgemeenschap.

Overgenomen uit ‘UITLEG’, het weekblad van het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen in Nederland; met toestemming van de redactie.