Neerlandia. Jaargang 76

[p. 138]

Spiegel van de Nederlanden

[p. 139]

Stuurlui gezocht

Democratie is duur

De loon- en de prijspolitiek liggen ons zwaar op de maag. De ondernemers en de vakbonden bevechten elkaar in de kranten en op de beeldbuis en liggen voortdurend met elkander overhoop aan de conferentietafel. En van beide zijden wordt het regeringskasteel onder vuur genomen. Bedrijven sluiten. Het leger van werklozen groeit met de dag. Het huishoudboekje van de regering vertoont een droevig beeld en met bezorgdheid vraagt men zich af hoe het allemaal zal aflopen. Het kabinet heeft het moeilijk en in de boezem van het partijwezen is het ook niet om over naar huis te schrijven. Tijdens het schrijven van dit artikel zijn er spanningen binnen het kabinet en zien we de verkiezingen van eind november in afwachting van een nieuw kabinet.

Mag je in Amsterdam in het Vondelpark slapen of geeft dat aanstoot? Dient de rechterlijke macht de touwtjes strakker te trekken in de strijd tegen de bankovervallen en andere misdaden? Kunnen de strijdkrachten hun taak aan met wat de minister van financiën wil afschuiven, of zou het met een tikkeltje minder ook nog gaan? Hebben we er goed aan gedaan de Evangelische Omroep tot de status van C-omroep te bombarderen, of maken we het gehele bestel nog ingewikkelder dan het reeds is? Over één ding zijn we het eens: de democratie is duur!

Het zijn zo herhaaldelijk de vragen waarover de Nederlander zich 's morgens bij het ontbijt, na de ochtendbladen te hebben gelezen, bezint. Dezelfde vragen die in de trein, of gedurende de koffiepauze op kantoor, worden besproken. En dan zwijg ik nog maar over de heibel in de beroepssport, over het wel of niet geoorloofd zijn van het maken van reclame door een omroepvereniging bij een actie om geld in te zamelen voor het voortbestaan van het televisieprogramma ‘Ombudsman’. Het zijn vaak de typische ‘beginselen’ die meer in de gesprekken overheersen dan het nuchter zakelijk inzicht. Wie dan ook de verantwoordelijkheid heeft voor het beleid, hetzij in Den Haag of in Staphorst, om het iedereen naar de zin te maken en tegelijkertijd orde op zaken te stellen, moet dan ook wel bijzonder voorzichtig laveren.

*

Gezagscrisis

Het een en ander brengt gevolgen met zich mee. De sluiting van tal van bedrijven heeft een stuk onzekerheid gebracht in vele Nederlandse gezinnen. De ouderen denken met schrik aan de dertiger jaren, toen rijen werklozen voor de stempellokalen stonden. De jongeren, opgevoed in een periode van welvaart, worden opstandig en van die zijde zijn de verwijten niet van de lucht. Toch reageert de jeugd niet louter negatief. De Nederlandse jongeren zijn critischer ingesteld dan de vorige generatie, omdat zij veel minder dan hun ouders in bepaalde ‘vakjes’ zijn ingedeeld met een roostertje van regels in de zak, wat wel en wat niet gepast is. Gezag meten zij niet af naar rang en stand, maar veeleer naar de persoonlijkheid van degenen, die het gezag bekleden. Over de vrijheidszin van de jongeren, de jeugd eigen, behoeft men zich geen zorgen te maken; een vrijheid die overigens volkomen past in de denkbeelden en opvattingen van het Nederlandse volk, dat sedert eeuwen de tolerantie in het vaandel heeft geschreven. Zorgelijk zou het worden wanneer de jongeren de spelregels van de democratie zouden verwaarlozen en in het vaarwater van de anarchie terecht kwamen. Daarmee zou aan de democratie de doodsteek zijn toegebracht. Psychologen en sociologen spreken over een gezagscrisis. Niemand zal het bestaan daarvan ontkennen. Maar een crisis kan ook zuiverend werken, wanneer het oude dat niet langer dienstbaar is wordt afgezworen en het nieuwe naar waarde beproefd, met behoud van hetgeen uit het verleden zinvol en van waarde is gebleken. Prinses Beatrix en Prins Claus hebben in dit opzicht een goed voorbeeld gegeven, toen zij, aan de vooravond van een werkbezoek aan de provincie Groningen te kennen gaven in de eerste plaats in contact te willen komen met de bevolking en niet slechts met de autoriteiten. Het is de wil te breken met een traditie en een protocol die in Nederland, vooral bij de jongeren en ook bij de ouderen die de verandering van de tijdsomstandigheden begrijpen, hebben afgedaan. Democratisering, inspraak, betrokken worden bij de dagelijkse gang van zaken, hetzij in de politiek, in de kerken, of het bedrijfsleven, zijn aan de orde van de dag en bepalen in hoge mate het Nederland van thans. Dat zich daarbij gespannen verhoudingen voordoen tussen een bisschop en het kerkvolk, raden van bestuur en sommige ondernemingsraden, volksvertegenwoordigers en partijbesturen, omroepbestuurders en kijkers en luisteraars, leraren en scholieren, om over professoren en studenten maar niet te spreken, is een vanzelfsprekend verschijnsel. Er is tijd voor nodig.

Verkiezingen

Het is voor iedereen in Nederland nog een volkomen duistere zaak hoe het nieuwe kabinet er na de verkiezingen van 29 november a.s. zal uitzien. In de eerste plaats is dat volkomen afhankelijk van de uitslag van de verkiezingen. En niemand kan voorspellen hoe die uitslag zal luiden.

Maar er is evenmin een zinnig woord te zeggen over combinaties van partijen die straks de regeringsverantwoordelijkheid willen aanvaarden waarbij de zekerheid bestaat dat een nieuw kabinet op een meerderheidskabinet samenstellen, want En een combinatie is vereist wil men een meerderheidskabinet samen stellen, want geen der partijen beschikt over meer dan de helft van het totale aantal zetels. Wanneer men vanuit een objectieve gezichtshoek let op de verschillende uitspraken en besluiten van de partij-congressen, nauwkeurig het verloop heeft gevolgd van de algemene beschouwingen in de Tweede Kamer, en nagaat wat de partijleiders op verkiezingsbijeenkomsten hebben gezegd of in televisiedebatten te berde hebben gebracht, dan is de duidelijkheid van de aan te gane bondgenootschappen ver te zoeken. Nogmaals, althans met betrekking tot het vormen van een stabiele regering die verzekerd kan zijn van een grote steun in de volksvertegenwoordiging. En op dit stuk van zaken maakt men zich ernstige zorgen. De oude samenstelling was die van K.V.P., A.R.P., C.H.U. (het confessionele blok), V.V.D. en DS '70. De twee ministers van DS '70 zijn onlangs afgetreden. Een herstel van deze coalitie zit er momenteel niet in. Met het nieuwe verkiezingsprogramma van de V.V.D. is het niet aan te nemen dat de confessionelen met de liberalen in zee zullen gaan. Het progressieve blok van P.v.d.A., D' 66 en P.P.R. heeft duidelijk te kennen gegeven op de partijcongressen geen accoord met de confessionelen aan te gaan. Van de kant van de laatsten is ondanks die duidelijke uitspraak, wèl herhaalde malen opgemerkt voor samenwerking met de progressieven te voelen. Van K.V.P.-zijde heeft men inmiddels, o.m. bij de algemene beschouwingen, van de liberale V.V.D. enige afstand genomen.

[p. 140]

Regeringsverantwoordelijkheid delen

Wat de zaak nog veel ingewikkelder maakt is dat in de partijen zelf allerminst overeenstemming bestaat met wie men wèl en met wie men niet samen de regeringsverantwoordelijkheid wenst te dragen. Het mag dan zijn dat bv. het congres van de P.v.d.A. samenwerking met de K.V.P. heeft afgewezen dat betekent nog niet dat het congres daar met 100% achterstond. Min of meer kan dat ook van andere partijen worden gesteld. Ook in de blokken bestaan meningsverschillen nl. over programmapunten en men heeft in de top van de P.v.d.A. en D' 66 moeite genoeg gehad naar buiten als een eenheid op te treden bv. met betrekking tot de NATO-paragraaf.

Aangenomen dat een terugkeer van de oude coalitie van de confessionelen met V.V.D. en DS '70 geen haalbare kaart is, welke mogelijkheden blijven dan over, in aanmerking genomen dat ook een samengaan van de confessionelen en de progressieve combinatie niet is te realiseren?

In de eerste plaats kan men dan denken aan een minderheidskabinet van het confessionele blok. Er van uitgaande dat de confessionelen afkerig zijn van het programma van de liberalen kunnen K.V.P., A.R.P. en C.H.U. een beleid voeren dat is afgestemd op de wensen van de progressieven. Althans om het vol te kunnen houden. Omgekeerd zou een minderheidskabinet van de progressieven een beleid moeten uitstippelen dat aanspreekt bij de confessionelen. Aldus geredeneerd komen we aan in de hoek van een extra parlementair kabinet.

Maar dan zouden de partijen wel in die tijd moeten proberen uit te vinden welke combinatie aanvaardbaar is om een meerderheidskabinet te formeren.

Alles bij elkaar genomen is het een bijzonder ondoorzichtig geheel, wat mede tot bezorgdheid aanleiding geeft nu het land voor enorme grote problemen staat.

Een nieuwtje is, dat de K.V.P., de A.R.P. en de C.H.U. het aantal ministeries van 14 tot 5 of 6 willen terugbrengen. Deze kernministeries zouden dan met een aantal vakministers en staatssecretarissen onder leiding van een ‘superminister’ grote terreinen met samenhangende problemen moeten bestrijken.

GEERT GROOTHOFF