Neerlandia. Jaargang 76

[p. 110]

Venster op de wereld

[p. 111]

Onze emigranten
Een vergeten ‘vergeten groep’

Het kultuurbeleid van de regering werd door minister Van Mechelen uiteengezet in de kultuurraad op dinsdag 11 april jl. Een bespreking volgde tijdens de zitting van de raad op 2 mei. Op 16 mei heeft de minister dan de sprekers van 2 mei beantwoord. Zowel in de beleidsnota als bij de bespreking ervan werd een ‘vergeten groep’ zodanig vergeten, dat hij niet eens werd vermeld: die van de honderdduizenden Vlamingen in het buitenland.

We hebben ons als toeschouwer en als toehoorder in de plaats gesteld van een Vlaming die geografisch zijn geboorteland heeft verlaten. Eerst hebben we aandachtig geluisterd naar de mededeling van minister Van Mechelen.

Naar gelang we luisterden hebben we enkele uitspraken genoteerd, met in de rand onze eigen bedenkingen van uit de vergeten hoek waarin de omstandigheden ons hebben gedrongen of geleid.

Het kultuurbeleid wordt in een historisch kader geplaatst. Het is een antwoord op de historische uitdaging.

Behoren wij, Vlamingen in het buitenland, niet tot degenen die het meest betrokken geweest zijn bij de historische gevolgen van de Vlaamse bewogenheid? En toch wordt het historisch kader van de beleidsnota niet doorgetrokken, over de grenzen heen, waar wij ons gevestigd hebben, en waar we nog steeds Vlaming zijn.

Het kultuurbeleid heeft oog voor hen die geografisch tot Vlaanderen behoren. Maar wat met ons? We voelen ons nochtans kultureel en psychologisch gebonden met Vlaanderen. De historische logika, waarop in de beleidsnota wordt beroep gedaan, zou moeten uitmonden bij ons, langs het spoor dat door ons, miserie-emigranten en pioniers, technici en industriëlen werd getrokken en diepe kanalen heeft gegraven in de vijf kontinenten.

De minister wees erop dat we tot de tien rijkste landen behoren, en aldus de ethische plicht en de mogelijkheid hebben deel te nemen aan het ganse wereldgebeuren.

Nu komt het, hoopten we, nu wordt aan ons gedacht. We zijn immers een aanwezige zuil waarop die deelname zich kan vastzetten. Daarom kunnen we niet verwaarloosd worden, als instrument niet, en ook niet als objekt.

Het kultuurbeleid zal duur zijn, zei de minister, maar het is een nuttige investering. Waar evenwel de gemeenten tekort schieten of waar zich kulturele behoeften stellen van nationaal belang worden initiatieven genomen door het rijk zelf. Hetgen gebeurde te Brussel.

Hetgeen hopelijk binnenkort ook bij ons, de Vlamingen in het buitenland zal gebeuren. Door het rijk zelf, of door gespecializeerde organisaties die het goed met ons menen, die ons kennen en begrijpen, maar vaak machteloos staan bij gebrek aan middelen. Onze kulturele behoeften - en mogelijkheden - zijn immers ook van nationaal belang. We leven op de mondiale kruispunten waar de kulturen elkaar ontmoeten. En het zou goed zijn indien we er als volwaardige Vlamingen konden aanwezig zijn.

Bij voorkeur moet de bestaande infrastruktuur gebruikt worden, poneert de beleidsnota. We dachten hierbij hoe nuttig onze verenigingen konden zijn, als bestaande infrastruktuur en vergaderzalen, waarbinnen we beveiliging en uitbouw zoeken van onze historische persoonlijkheid en van waaruit we uitstralen naar onze omgeving. En onze biblioteken, onze eigen lokale radio-uurtjes, onze leerstoelen neerlandistiek en de kursussen Nederlands voor onze kinderen, onze toneelgezelschappen en sportverenigintentoonstellingen...

Inderdaad een bestaande infrastruktuur waarop met overheidssteun en een realistische aanpak in het buitenland zeer goed werk te leveren is. Maar ze werd niet opgemerkt.

Toen sprak de minister over de vergeten groepen die om prioriteit vroegen in het kultuurbeleid.

Hij begon met en opsomming. De bejaarden, de gehandicapten. De kunstenaars, vooral de kreatieve... We hebben toen vergeefs gewacht tot wij zouden vermeld worden. Zijn wij dan door ons geboorteland zodanig vergeten dat we zelfs niet te sprake komen in de rij der ‘vergeten groepen’? Onze vergeten groep is nochtans niet enkel een historisch exponent van Vlaanderens bewogenheid, die nog een integrerend deel uitmaakt van Vlaanderen als kultuurgemeenschap, maar numeriek zijn we zeer talrijk, talrijker dan de Vlamingen in Brussel, en minstens even bedreigd als degenen in onze kulturele entiteit, even talrijk zelfs als een Vlaamse provincie. Maar onze vergeten groep werd niet opgemerkt..

Inzake internationaal kultureel beleid is de minister van oordeel dat men, in het perspektief van een uitdijnend wereldbeeld de diverse eigen kulturen steeds verder zal blijven beklemtonen.

Wijzelf hebben het reeds aan den lijve ondervonden. Heterogene gemeenschappen als Noord-Amerika, waar iedereen naast zijn staatsburgerschap en zijn Amerikaan- of Canadees-zijn nog de eigenschappen, het levenspatroon bezit van de historische persoonlijkheid - d.i. van de kultuurgemeenschap waaruit hijzelf of zijn voorouders zijn voortgekomen - staven overduidelijk dit inzicht, en roept dan ook de konsekwentie op met onze eigen kultuur, waar ook ter wereld, te kunnen in voeling blijven.

Onmiddellijk hierop zegt de minister dat de Vlaamse kultuur de wereld iets te bieden heeft.

Welke bedding is veiliger en doeltreffender dan deze van de kanalen door onze tienduizenden emigranten getrokken, om langs die weg aan kultuurspreiding te doen. De bron ligt in Vlaanderen en de mondingen in de vijf kontinenten. Een buitenlands beleid dat tevens gericht is op ons, in de diaspora, en via ons op de gastlanden. Prestigieuse kultuurmanifestaties in het buitenland hebben beslist hun nut. De behoefte blijft echter aan een eigen kultuurbeleid dat doorgespeeld wordt naar ons, Vlamingen in het buitenland, los van een monopolie van het konsulair en diplomatiek korps, zoals het kultuurbeleid in België ook geen staatsmonopolie wil zijn, wel een harmonisch samenwerken tussen overheid en gemeenschap.

Bij de B.R.T. zal een programmaraad worden opgericht die advies kan verschaffen aan de raad van beheer. De taak van deze hoge vergadering, aldus de minister, is determinerend voor de ontwikkeling van het kultuurbeleid in dit land.

We menen, gezien vanuit onze diaspora, het begrip ‘in ons land’ zo te mogen interpreteren: het beleid dat in dit land, in casu Vlaanderen, gevoerd wordt, hetgeen niet uitsluit dat dit beleid ook op het buitenland kan gericht zijn. We denken hierbij vooral aan de werelduitzendingen, die voor ons van zo groot belang zijn. We hebben vaak de indruk dat niet alleen wij tot de vergeten groepen behoren, maar ook de medewerkers van de wereldomroep, stuk voor stuk onze vrienden, met de stem van wie we vertrouwd zijn, en die voor ons vaak nog de enige levende binding zijn met Vlaanderen. Het kan toch niet dat niemand aan ons zou denken. Doorheen de ganse mededeling van het kultuurbeleid van de regering hadden we een hart voelen kloppen zoals het in eeuwen niet meer had kunnen kloppen in Vlaanderen. We leven ver van Vlaanderen, inderdaad. Maar we zijn nog altijd Vlaming. Zo hebben we vol aandacht besprekingen gevolgd, die in de kultuurraad gevoerd werden over het kultuurbeleid van de regering.

[p. 112]

We hoorden enkele stemmen die even naar ons toekwamen:

De aandacht moet bij voorrang gaan naar de kultureel achtergestelden.

Daar horen wij toch bij, wij die om den brode, zonder intellektuele bagage, of met deze bagage als pionier, industrieel of wetenschapsmens buiten de beveiligende grenzen van het eigen inspirerend milieu wonen. Maar de opsomming van de achtergestelden beperkte zich weer tot de zieken, de invalieden en de bejaarden.

Gelijke kansen voor iedereen, of nog: prioriteit voor de achterstand van de achtergebleven groepen.

Dus ook voor ons die buiten de grenzen leven, en alleen reeds door die omstandigheden achterstand hebben ingelopen, maar nog Vlaming zijn.

Onze bilaterale akkoorden waren steeds unitair geïnspireerd, zij moeten thans een meer regionale inslag krijgen. In de internationale kulturele akkoorden moet onze volksgemeenschap in ieder geval zichzelf kunnen erkennen.

Dat is nu eindelijk iets duidelijks. In die kulturele akkoorden met onze gastlanden zullen de belangen van ons, die er verblijven, behartigd worden, en bij de uitwerking ervan zullen we betrokken worden.

Verstedelijking wekt vereenzaming van de mens in de hand, hieruit vloeit niet alleen een maatschappelijk maar ook een kulturele verarming voort.

Hetzelfde kan gezegd worden van ons, emigranten, die via afzondering en vereenzaming - hoe welwillend het gastland ook is - naar kulturele armoede gaan. Daarom hebben wij ook een toegestoken hand nodig van overheidswege om niet te ontaarden tijdens de integratieperiode in ons nieuw midden. Een integratie de dan uitmondt, wat de emigrant betreft, in een verrijking met de kultuurwaarden van het gastland zonder verlies van de eigen kulturele waarden, en wat het gastland betreft in een spontane uitstraling van de Nederlandse kultuur door onze aanwezigheid.

Sommige sprekers overschreden wel even de grens: tot in Frankrijk, en daar waar leerstoelen neerlandistiek zijn.

Een ander beriep zich op artikel 50 van het EEG-verdrag dat poneert een kulturele uitwisseling tussen de leden te bevorderen. En toen dacht iemand aan de gastarbeiders in Vlaanderen.

Toen hebben we andermaal gejuicht; elke uitwisseling van kulturen is een verrijking voor de individuen en voor de gemeenschappen.

Nu is het maar een stap toe naar ons, dachten we. Maar weer werd hij niet gezet. Wel werd gesuggereerd in de kultuurraad een werkgroep op te richten voor een koherente kultuurpolitiek voor de vreemdelingen in Vlaanderen. Niemand dacht aan het nut van een werkgroep voor een koherente kultuurpolitiek voor en met de Vlamingen in den vreemde...

Centrale raad voor kultuurbeleid

Zowel de regereing als de parlementairen die in de bespreking tussen kwamen hebben een ‘centrale raad voor kultuurbeleid’ in het vooruitzicht gesteld, om de kultuurraad advies te geven en wetenschappelijk te helpen voorbereiden.

Hoe de raad ook zal samengesteld worden, we hopen dat hij in zover efficiënt zal zijn dat wij niet langer de meest vergeten groep zouden uitmaken. Uit de onwetendheid over ons bestaan, onze problemen en onze mogelijkheden die duidelijk aan het licht trad, zowel in de beleidsnota als in de tussenkomsten van de twintig sprekers in de kultuurraad, blijkt de noodzaak inderdaad beroep te doen op instellingen en personen die vertrouwd zijn met de meest verscheiden vormen van onze nationale en internationale aktieradius. Dus ook instellingen die met het buitenland vertrouwd zijn, zoals de ‘Stichting Ons Erfdeel’, het ‘Komitee voor Frans-Vlaanderen’, de ‘Internationale Vereniging voor Neerlandistiek’, en de specifieke socio-kulturele post-emigratieverenigingen zoals ‘Band’ voor de Vlamingen in het voor hen kultuur-vreemde Wallonië, en ‘België’ in de Wereld’ voor de Vlamingen in het buitenland.

Een afzonderlijke werkgroep in de kultuurraad, die de kulturele belangen behartigt van de Vlamingen in het buitenland zou niet een overdreven luxe zijn. Integendeel, hij blijkt een noodzaak. Een ekwivalent van wat onze lotgenoten b.v. uit Frankrijk hebben: eigen vertegenwoordigers in hun parlement, met als opdracht de noden en mogelijkheden van Frankrijks emigranten te behartigen. De centrale raad voor kultuurbeleid zou nuttig komplementair zijn voor een expliciet opgezette werkgroep.

Vertrouwen

Het is inderdaad opvallend dat de kulturele beleidsnota en de daaropvolgende besprekingen geen aandacht geschonken hebben aan de Vlamingen in het buitenland.

Dit berust beslist niet op onwil. Het is des te duidelijker een bewijs van onwetendheid. De internationale inspiratie ontbreekt omdat we niet voldoende onze internationale dimensie kennen. Nochtans leven in het buitenland tienduizenden Vlamingen, hier geboren, en honderdduizenden nakomelingen van uitgeweken Vlamingen, met nog een psychologische, socio-kulturele min of meer latente binding. In een reportage die we onlangs maakten, en die eerlang als omnibus ‘Vlaanderen in de wereld’ bij D.A.P. verschijnt, komen we voor de V.S.A. tot een totaal van 750.000 personen.

Tien procent min of meer bewuste vlaamsvoelenden zou een legertje van 75.000 maken, één procent zou nog altijd 7.500 personen betekenen.

De beleidsnota aanvaardt de noodzaak van kulturele centra in Vlaanderen waarom ook niet deze van kulturele bruggenhoofden in het buitenland bij de grotere Vlaamse nederzettingen? Meer dan honderd jaar hebben ze stand gehouden in de meest ongunstige omstandigheden. Nu we kultureel autonoom zijn kunnen we onze eigen mogelijkheden en aanwezige infrastruktuur opnieuw een goede beurt geven.

De kulturele inzet van en met onze Vlamingen in het buitenland, in groep en individueel, is een bijdrage voor de verdere ontvoogding van de ganse Vlaamse gemeenschap, en tevens een aanbreng voor de gastlanden.

Nergens is er sprake van een kultuurbeleid voor onze militairen in Duitsland. Dit beleid mag niet het monopolie zijn van landsverdediging, evenmin als dit van de Vlamingen in het buitenland het monopolie kan zijn van buitenlandse zaken. Er zijn uiteraard raakpunten met landsverdediging en buitenlandse zaken, maar een overleg met de kultuurraad dringt zich op.

En de zeelieden? En de ontwikkelingstechnici? Evenveel vergeten groepen.

We zijn echter vol vertrouwen, gezien de veronachtzaming enkel op onwetendheid berust en niet op onwil. Impliciet worden de Vlaamse diaspora bedacht waar minister Van Mechelen duidelijk stelt dat geen enkele groep mag uitgesloten worden.

De reden die onze hoop wettigt ligt immers vervat in het slot van de beleidsnota, waar de minister zijn vertrouwen uitspreekt in de toekomst van de Nederlandse Kultuur in België en in de wereld. Hetgeen, aldus het beknopt verslag, applaus uitlokte op alle banken.

A. VERTHE