Neerlandia. Jaargang 75

[p. 235]

Gesprek met L.J.M. van de Laar

L.J.M. Van de Laar (^o 1921), Doctoraal examen geschiedenis aan r.k. universiteit Nijmegen: 1947. Van 1948-1953: leraar geschiedenis aan O.L Vrouwe Lyceum te Breda. 1 september 1953: benoemd tot directeur van de R.K. Middelbare Meisjesschool te Delft (school in 1955 omgezet in: Lodewijk Makeblijde College te Rijswijk ZH, waarvan tot 24 oktober 1963 rector). October 1963 Staatssecretaris van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, in het bijzonder belast met de zaken, liggend op het terrein van de vrijetijdsbestedihg, jeugdvorming, bijzonder jeugdwerk in internaatsverband, volksontwikkeling, lichamelijke vorming en sport, kunsten alsmede oudheidkunde en natuurbescherming (Kabinet Marijnen, 1963-1965). Sinds 25 oktober 1965: Burgemeester van Bergen-op-Zoom; Nevenfuncties: o.a.: Voorzitter van de Programmaraad en van de Programma-coördinatie-commissie van de NOS, afd. Radio;
Voorzitter van de nederlandse delegatie in de gemengde commissie ter uitvoering van het Belgisch-Nederlands Cultureel Verdrag.

Wat vindt u in het algemeen van de nota, die u nu ruim negen jaar later leest?

Hij is niet zo slecht, alleen de inleiding zou op dit moment anders moeten. In de geschiedenis is er heel duidelijk een kultuur van de Lage Landen te vinden. Het is wel een vage term, maar dat is niet erg: kulturele grenzen zijn vaag en vloeien makkelijk in elkaar over. Juist omdat de term vaag is, is hij ook goed bruikbaar. De benaming Tachtigjarige oorlog is ook geschikter dan Onafhankelijkheidsoorlog of Gods-dienstoorlog.

De kultuur der Lage Landen kent drie tot vier talen: behalve het Nederlands en het Frans, ook het Duits, dat in België een officiele taal is, en het Fries. België en Nederland samen zijn de natuurlijke beschermers van dit patrimonium. Dit is de eerste grondslag voor een Belgisch-Nederlandse kulturele samenwerking.

Binnen deze kultuur vinden we het gebied van de Nederlandse taal- en letterkunde. België en Nederland zijn hier weer de aangewezen beschermers. Binnen het Akkoord krijgt dit terrein bijzondere aandacht; maar we moeten niet uit het oog verliezen dat het Akkoord meer is dan een Noord-Zuidnederlands verdrag. De Franse participatie is onmisbaar. Het samengaan van de Franstalige en de Nederlandstalige kultuur blijft een dierbare zaak.

De nota schijnt voortdurend de kulturele samenwerking tussen België en Nederland te verwarren met de integratie van de Nederlandse beschaving. Die integratie hoort thuis binnen het gebied van de Nederlandse taal- en letterkunde. Tenslotte hoeven bijvoorbeeld onderwijskontakten niet beperkt te blijven tot het Nederlands.

De nota is een voortdurend pleidooi voor institutionalisering van de Nederlands-Vlaamse betrekkingen. Er worden hiertoe tal van voorstellen gedaan, met name op de terreinen van onderwijs en wetenschappen; Nederlandse omroepgemeenschap: integratie van akademies, toneelscholen en konservatoria; het volks-ontwikkelingswerk. Wat is hiervan gerealiseerd?

Het pleidooi van de nota voor een integratie binnen het Nederlandse taalgebied is nog helemaal geldig. De èchte integratie is nog niet bereikt: noch de uitwisseling van leraren, noch de omroepgemeenschap. De Conferentie der Nederlandse Letteren, het Woordenboek der Nederlandse Taal en de spellingkommissie zijn eigenlijk de enige echte gemeenschappelijke instellingen. Bij het toekennen van studiebeurzen is de integratie nog ver te zoeken. Met een Nederlandse beurs ben je niet vrij om tussen Amsterdam of Leuven te kiezen.

Tot de onvolkomenheden van het bestaande kulturele akkoord behoren de onvoldoende horizontale en vertikale spreiding. Niet alleen de Grote kunst behoort aan bod te komen, ook nieuwere kunstopvattingen moeten een kans krijgen. Bovendien is het noodzakelijk dat de man in de straat er iets van merkt.

‘We wisselen wel uit, maar zijn niet geïntegreerd’, is een gerechtvaardigd verwijt in de huidige situatie. Deze integratie is binnen ons taalgebied makkelijker te bereiken, omdat de kommunikatie minder problemen oproept. Met het Franstalige deel is maar een gedeeltelijke integratie mogelijk. Hier vindt vooral hartelijke uitwisseling plaats. Misschien kan het wel voor het hoger onderwijs en de volksontwikkeling.

Kulturele integratie is ook juridisch een bilaterale zaak. Een geïntegreerd instituut is volgens Neder-

[p. 236]

lands of Belgisch recht, of je moet een traktaat tussen beide landen sluiten. Zo is het Instituut voor vertalingen naar Nederlands recht. De rechtspositie (sociale wetten, pensioen) van de Belgische medewerkers levert problemen op. Oplossingen vergen veel internationale juristerij.

Aan deze hele problematiek van de kulturele integratie van het Nederlandse taalgebied, heeft de Gemengde Technische Commissie tot uitvoering van het kultureel akkoord een nota gewijd, die spoedig zal verschijnen.

Voorzover de doelstellingen op de in de vorige vraag genoemde terreinen niet verwezenlijkt zijn, wat zijn dan daarvan de oorzaken? Weinig belangstelling bij de bevolking in Noord en Zuid? Politieke oorzaken?

Op het terrein van de gelijkstelling van de diploma's is al veel bereikt. Met de effectus civilis zijn nog maar bescheiden suksesjes geboekt. Als dit probleem niet eerst opgelost wordt, is er geen echte integratie mogelijk. Het tragische is, dat met de invoering van de mammoetwet in Nederland de onderwijssystemen nog verder uit elkaar groeien. Er is een autonome nationale ontwikkeling gaande. Soms blijkt dus dat je ondanks de wil tot integratie alleen maar verder uit elkaar gegroeid bent.

Wat is er van het intensieve gemeenschappelijke kultuurbeleid naar buiten, waarvoor de nota pleit, terechtgekomen?

Samendoen in de meest strikte zin is gewoon een eis. Planning is hierbij heel belangrijk. De oprichting van een bureau voor de Nederlandse taal- en letterkunde is van harte toe te juichen. Hierbij moet men niet alleen denken aan kulturele propaganda voor onze letteren, maar ook aan de ontsluiting van de Nederlandse wetenschap en het Nederlandse kultuurleven. Nederlands is b.v. onmisbaar voor iedereen ter wereld die zich met Javaanse studies bezig houdt.

In de nota wordt gepleit voor de oprichting van een gemeenschappelijk Belgisch-Nederlands orgaan - een Hoge Raad - voor de behartiging van de kulturele integratie van ons taalgebied en de uitstraling van de Nederlandse kultuur in de wereld. Hiervan is nog niets terechtgekomen.

Waarom niet? Hoe staat u tegenover dit denkbeeld? Prefereert u een advieslichaam of een instituut?

Als gevolg van verschillende omstandigheden, en met name ook vanwege de politieke implikaties is het advies om de kulturele samenwerking en integratie binnen het Nederlandse taalgebied in Europa te bevorderen door de oprichting van een ‘Hoge Raad’ nooit uitgevoerd.

Door de indiening in 1967 van de voorstellen van de Belgisch-Nederlandse kommissie van advies voor de spelling van de bastaardwoorden heeft het denken over de kulturele integratie binnen ons taalgebied weer nieuwe impulsen ontvangen. De toenmalige ministers van Onderwijs hebben toen de noodzaak van een soort ‘Instituut voor de Nederlandse taal’ gevoeld, dat op de lange duur rust op het spellingsfront zou kunnen garanderen.

Bovendien werd in de jaren 1968-1969 overeenstemming bereikt over de gemeenschappelijke financiering van de stichting Instituut voor Nederlandse Lexicografie te Leiden. Deze stichting is onder meer verantwoordelijk voor de voltooiing van het Woordenboek der Nederlandse Taal. Ook in de stichting voor vertalingen wordt door beide landen samengewerkt. Daarnaast heeft ook in de kring van de Algemene Conferentie der Nederlandse Letteren de gedachte aan een Belgisch-Nederlands Centrum voor de Nederlandse taal veel aanhang gevonden. In België heeft minister van Mechelen zich een warm voorstander van dit plan betoond. Men kan dus een ontwikkeling in het denken over deze materie waarnemen: van Hoge Raad van de Nederlandse Beschaving naar een beperkter en konkreter doel, een Belgisch-Nederlandse Academie voor de Nederlandse taal. Er zijn voor een dergelijk instituut een grote verscheidenheid van taken denkbaar. In de eerste plaats zou zo'n instituut de samenwerking tussen bestaande instellingen en organen, die zich binnen het Nederlandse taalgebied op wetenschappelijke of andere wijze met de Nederlandse taal en het taalgebruik bezighouden, kunnen bevorderen. Verder kan het instituut nieuwe of nog onvoldoende bestreken terreinen tot zijn werkzaamheden rekenen.

Ik zie zo'n akademie of instituut dus als een overkoepelend orgaan, waarbinnen de reeds bestaande Belgisch-Nederlandse projekten met behoud van een ruime mate van zelfstandigheid werkzaam kunnen zijn. Voor deze koördinerende taken, èn voor de eigen taak, zal het nodig zijn dat er een permanente staf van medewerkers komt. Om dit overkoepelend orgaan een werkelijk Belgisch-Nederlandse instantie te maken en de bestuurlijke, wetenschappelijke en financiële inbreng van beide landen mogelijk te maken, is het sluiten van een Belgisch-Nederlands verdrag een belangrijke voorwaarde.

Het spreekt vanzelf dat de verwezenlijking van dit plan een zorgvuldige voorbereiding behoeft. Een klein sekretariaat zou de procedure van overleg met velerlei instanties en organen op gang moeten brengen.

(Ronald Spoor)