Neerlandia. Jaargang 75

[p. 182]

Kulturele integratie: een kwestie van politieke wil

Van Ajax, Mira en de heren van Zichem tot een Nederlands instituut te Brussel

Kort na de Plechtige Herdenking van het 25-jarig bestaan van het Belgisch-Nederlands kultureel akkoord, toen de Nederlandse premier Piet De Jong in het Brusselse Paleis voor Schone Kunsten een mondjevol Frans brabbelde, organiseerde het A.N.V. in Rotterdam een forumgesprek.

Zeven Vlaamse en Nederlandse kamerleden en senatoren bogen zich over ‘de kulturele integratie tussen Vlaanderen en Nederland’.

Misschien is het goed het mes nog eens in de wonde te draaien, en daarom publiceren we een beknopt verslag van de hier en daar toch wel belangwekkende diskussie tussen de heren Vonhoff (Volkspartij voor Vrijheid en Democratie), van Hulst (tot voor kort nog voorzitter van de Christelijk-Historische Unie), Egas (Partij van de Arbeid), Kieft (Anti-Revolutionaire Partij), Lockefeer (Katholieke Volkspartij) en hun Vlaamse collega's Van Ackere (Christelijke Volkspartij) en Van Haegendoren (Volksunie). De heren de Croo (Partij voor Vrijheid en Vooruitgang) en Boeykens (Belgisch Socialistische Partij) lieten zich verontschuldigen.

Algemeen A.N.V.-voorzitter dr. W.H. van den Berge leidt het gesprek.

Wederzijdse belangstelling voor Ajax, Mira, de Heren van Zichem... bijdragen tot de integratie van het volk uit.

Langs lijnen van geleidelijkheid

Het Belgisch-Nederlands kultureel akkoord is niet zomaar een kultureel akkoord, zoals bijvoorbeeld het kultureel akkoord tussen Nederland en Lutjeland, om maar wat te noemen. Het gaat hier om een akkoord tussen twee landen die éénzelfde kultuurgebied uitmaken, en als je dat bedenkt moet je toegeven dat er in die 25 jaar veel te weinig gebeurd is. Hoe komt dat toch?, wil de voorzitter weten.

Vonhoff: Ik geloof niet dat we de situatie zo somber mogen zien: ook binnen de Nederlandse staatsgrenzen heeft de groei naar kulturele eenheid veel tijd gevraagd. Als we de toenadering tot de kulturele gemeenschap buiten onze grenzen willen bevorderen, moeten we vooral goed oppassen dat we de aksenten niet verkeerd plaatsen: niet alleen de eenheid in taal is belangrijk, ook politieke en ekonomische faktoren spelen mee. Op dat gebied moet nog bijna alles gebeuren.

Van Hulst: We kunnen dan wel verdrietig zijn om wat de overheid allemaal nagelaten heeft te doen, maar we mogen de positieve punten niet vergeten: datgene wat gegroeid is uit het volk. Want er is wat aan de hand. Laat ik een paar voorbeelden noemen: de verfilming van Streuvels' werk in een Belgisch-Nederlandse co-produktie ‘Mira’, de belangstelling van Nederlandse uitgevers voor Vlaamse auteurs... en

[p. 183]

omdat ik niet de indruk wil geven dat het om éénrichtingsverkeer gaat wil ik ook met nadruk wijzen op de belangstelling die in het zuiden bestaat voor Nederlandse sportprestaties. In mijn ogen is ook sport kultuur, en ik kan u verzekeren dat Vlaanderen meeleeft met de prestaties van Anton Geesink of Ajax of Feyenoord. Op dergelijke kleine elementen moeten we voortbouwen.

Van Ackere: Ik wil terug inpikken op de vraag van de voorzitter - hoe komt het toch dat er op die 25 jaar zo weinig gebeurd is? - en dan ben ik het niet helemaal eens met mijnheer Vonhoff die naar ekonomische faktoren verwijst. Als je zo doordenkt kan je zelfs Brugge en Antwerpen op kultureel gebied niet laten samenwerken, want op het ekonomische vlak zijn dat bloedvijanden. De fundamentele reden ligt naar mijn gevoel elders. In onze welvaartsmaatschappij besteden wij bijna uitsluitend aandacht aan het materiële, wij zijn de uitbouw van onze kultuur vergeten. Bij ons in Vlaanderen liggen weer gemeentebegrotingen voor waarbij 30.000 F. uitgetrokken wordt voor een wielerwedstrijd, en 1.000 F. voor het Davidsfonds. Als u begrijpt wat ik bedoel.

Egas: Ik sluit mij aan bij mijnheer Van Hulst, waar ie zegt dat er aantal hoopgevende ontwikkelingen bezig zijn. Ik stel vast dat op dit ogenblik op de Nederlandse televisie het feuilleton ‘De Heren Van Zichem’ gedraaid wordt. Dat is buitengemeen belangrijk: met name de televisie kan een grote rol spelen in de kulturele integratie. Op die manier moeten we bredere groepen van de bevolking bereiken, de integratie is niet alleen een zaak van de elite.

Kieft: Precies: alles moet van onderuit groeien. Nou, en ik ben ook niet zo pessimistisch, het heeft toch ook jàààren geduurd voor de Friese taal in Nederland een behoorlijke plaats kreeg toegewezen?

Voor de integratie tussen Noord en Zuid zijn de eerste stappen pas gezet, en een schitterend initiatief vind ik persoonlijk het uitwisselen van lagere en middelbare scholen. Op die weg moeten we voortgaan.

Lockefeer: Om even vrijpostig te wezen: ik heb de indruk dat de vraagstelling van de voorzitter niet helemaal juist is. Binnen de Nederlandse staatsgrenzen moet je onderscheid maken tussen Noord- en Zuid-Nederland, daarmee bedoel ik Zeeland, Limburg, Brabant. Zuid-Nederland beleeft zijn verbondenheid met Vlaanderen op een heel andere manier dan het Noorden.

Overigens kan ik wel een politieke reden aangeven waarom de integratie in Nederland niet zo stevig geworteld is als we allemaal wel zouden wensen: dat gebied ressorteert onder drie verschillende departementen (Buitenlandse Zaken, Onderwijs en Wetenschappen, en Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk werk.) Ik heb het gevoelen dat het tussen die departementen wel 'ns aan coördinate ontbreekt.

Van Haegendoren: Als politici moeten we ons op de eerste plaats beraden over wat er van overheidswege kan gedaan worden - de belangrijke vraag wat het spontane volksgemoed beroert is een andere kwestie, die ik nu graag terzijde wil laten. Wat is er mis met de kulturele integratie? Ik geloof dat in beide landen vooral de politieke wil en de politieke strukturen ontbreken.

Zo simpel is het.

Over het muurtje kijken

Uithuilen en opnieuw beginnen. Welke opties moeten voor de toekomst genomen worden? Waarom blijven de programma's van de verschillende politieke partijen zo vaag als het over kulturele integratie gaat? Dr. W.H. van den Berge vraagt heel konkreet de mening van het paneel over de nota i.v.m. buitenlands kultuurbeleid, die door de Nederlandse regering aan de kamers is overgemaakt. Dr. van den Berge vindt het een kwalijke zaak dat de Nederlandse ministers van Buitenlandse Zaken, Onderwijs en Wetenschappen en C.R.M. niet vooraf kontakt opgenomen hebben met hun Belgische collega's.

De diskussie over dit punt zet weinig zoden aan de dijk: de heren Vonhoff en Kieft stellen zich op een formeel-staatsrechterlijk standpunt (dit is een binnenlandse aangelegenheid, een zaak van de Nederlandse regering en het Nederlandse parlement), voor de heren Van den Berge, Lockefeer en Van Ackere is het nog maar 's een bewijs dat de politieke wil om over het muurtje te kijken onvoldoende aanwezig is. Maar goed, centraal blijft de vraag: wat kunnen de politici beginnen?

Van Hulst: En toch geloof ik dat bepaalde facetten moeten uitgebreid worden, zonder dat het kapitalen kost, zonder dat de overheid hoeft tussen te komen. Ik denk aan de uitwisseling van hoogleraren - je hoeft die mensen geen extra-honorarium te betalen, die lui verdienen genoeg -, ik denk aan de uitwisseling van kunstenaars.

Toen koning Boudewijn aan de weduwe van Simon Vestdijk die prijs uitreikte vond ik dat een pràchtig voorbeeld van integratie, en ik kan me niet voorstellen dat Zijne Majesteit de Koning der Belgen daarvoor een speciale onkostennota heeft opgemaakt.

We kunnen heel dicht bij huis beginnen: ik heb een kleindochter die Marieke heet, en telkens ze bij mij op schoot zit vraagt ze of ik nog 's van Marieke wil zingen, je weet wel, Marieke van Brugge tot Gent. Mijne heren, ook dàt is integratie.

[p. 184]

M. VAN HAEGENDOREN
Volksunie

DRS. W.L.A. LOCKEFEER
Katholieke Volkspartij

Van Ackere: Ach ja, voor de demokraten die we allemaal zijn spreekt het vanzelf dat we niks van bovenaf mogen opleggen, maar de Vlamingen onder ons zullen toch even met de wenkbrauwen fronsen als daar nog bij verteld wordt dat we vooral niet elitair mogen te werk gaan.

De verfransing van Brussel is langs de elite gebeurd, en als we nu in Brussel opnieuw een kans maken is dat omdat er een Vlaamse Elite ontstaan is. Historisch is het zo dat de massa altijd naar de elite heeft opgekeken: daarom mogen we wat hier het ‘elitaire’ werk genoemd wordt, niet uit het oog verliezen.

Wat de overheidsbestedingen betreft, ga ik niet akkoord met professor Van Hulst, die denkt dat het allemaal maar gratis moet kunnen. Het is toch beschàmend dat wij in België nauwelijks één percent van onze begroting uitgeven voor kultuur, dat is even weinig als het streefcijfer voor ontwikkelingssamenwerking. We teren al lang op de edelmoedigheid en de geestdrift van onze kultuurwerkers, - het zou geen kwaad kunnen als daar nu nog 'ns financiële middelen bijkwamen.

Vonhoff: Ik wil antwoorden op de vraag waarom onze politieke programma's zo vaag zijn op het punt van het buitenlands kultuurbeleid. U moet goed begrijpen: politieke partijen hebben altijd een strijdprogram, en - laten we realistisch zijn - dit is geen strijdpunt van betekenis.

Het is een trieste zaak misschien, het is triest dat we betogingen hebben over Viëtnam,

L. VAN ACKERE
Christelijke Volkspartij

en niét over dingen die we direkt kunnen beïnvloeden. Ik spreek geen waarde-oordelen uit over die betogingen, ik stel het alleen maar vast.

Kieft: Nou, ik kan Vonhoff geen gelijk geven: ik betreur het dat mijn partij over deze materie geen duidelijk standpunt heeft geformuleerd. Ik kan alleen plechtig beloven dat we het 'n volgende keer wél zullen doen.

Van Haegendoren: Ter informatie van het forum wou ik nog graag de interparlementaire Benelux-raad ten berde brengen. Dat is een instelling die driemaal per jaar vergadert, vooral om voorbije rapporten van de verschillende regeringen te bespreken. Ik maak deel uit van die Benelux-raad, en ik moet zeggen dat ik er vast van overtuigd ben (mijn verhaal wordt eentonig, maar wat wil je?) dat ook daar de politieke wil ontbreekt om over de grenzen heen te werken. Voor één zaak die geïntegreerd wordt, worden er zeven gedesintegreerd.

Ik durf daarbij te betwijfelen of de ekonomische faktor zo'n overwicht moet hebben: iemand die gedreven wordt door de beroemde Hollandse koopmansgeest zou toch moeten beseffen dat men vaak begint met het verkopen van boeken, om te eindigen met de verkoop van DAF-automobielen. Het uitstralen van een kultuur heeft ook een ekonomische betekenis.

En tenslotte wil ik mijn collega Van Ackere een steuntje geven: de elite blijft inderdaad belangrijk. Daarom

[p. 185]

H.J.L. VONHOFF
Volkspartij voor Vrijheid en Democratie

C. EGAS
Partij van de Arbeid

ook laboreren wij in de Benelux-raad aan het vrije vestigingsrecht voor professoren, gebaseerd op de gelijkwaardigheid van de diploma's. Maar zoals gezegd: op dat punt zijn de verschillende regeringen niet zo happig.

Akademie voor de Nederlandse taal

Er moeten prioriteiten bepaald worden, konkrete aktiepunten moeten geformuleerd worden. Dr. W.H. van den Berge pleit voor de oprichting van een Akademie voor de Nederlandse taal, waarin de Spellingscommissie, de Conferentie der Nederlandse Letteren, de Stichting Vertaling Letterkundig Werk en het Instituut voor Lexicologie samengevoegd zouden worden. Alle aanwezige politici zijn daar zondermeer voor te vinden.

Om het debat een beetje overzichtelijk te houden, wordt eerst gepeild naar de verschillende mogelijkheden om tot een gezamenlijke aktie van beide regeringen te komen.

Van Hulst: Wie mij kent zal weten dat ik geen aanhanger ben van het historisch materialisme van Karl Marx (in de zaal ontstaat enige vrolijkheid), maar toch ben ik van oordeel dat een bepaalde materiële welstand van de bevolking stimulerend kan werken op de ontwikkeling van de kultuur. Dat hoeft geen regel te zijn - ik weet evengoed als u dat de kunstboedel van Rembrandt onder de hamer is gegaan,

G.A. KIEFT
Anti-Revolutionaire Partij

dat Vondel met een aalmoes werd afgescheept, dat Bilderdijk bitterder nog dan Mutatuli bij een tafel zonder brood zat - maar in het algemeen is het zo dat je in een achtergebleven gebied geen kultuur moet verwachten. En als we niet willen dat de kultuur verder verschraalt, dan is voor beide regeringen een taak weggelegd in het verwaarloosde zogeheten ‘Benelux-middengebied’. Het lijkt mij dat we daar moeten beginnen.

Egas: In het Europa van morgen zal het hele Nederlandse taalgebied maar één provincie zijn... het ligt voor de hand dat we dus moeten komen tot een gezamenlijk buitenlands kultuurbeleid in de ruimste zin. Bibliotheek- en informatiebeleid, en ga maar door...

Lockefeer: Dank u. Om door te gaan, ik wil graag de aandacht vestigen op wat reeds tot stand gekomen is in de grensprovincies: de interprovinciale uitwisselingen op het gebied van toneel en muziek, het toekennen van kultuurprijzen en het houden van kultuurdagen. We moeten oppassen dat we deze dingen niet onder de voet lopen door alles strak te gaan centraliseren.

Een ander ijzer wat we zo gauw mogelijk in het vuur moeten leggen is het onderwijs: de wederzijdse erkenning van diploma's, de onderwijsbevoegdheid en de aansluiting tussen de verschillende onderwijsstelsels, het over en weer toekennen van studiebeurzen... daar kan nog veel aan gedaan worden.

[p. 186]

Vonhoff: 't Is toch wel grotesk zoals alles nu reilt en zeilt. Vanmorgen nog was ik hier in Rotterdam toehoorder bij een examen dat afgenomen werd door een Belgische leraar in de Nederlandse taal. Nu vertelde die man mij dat hij als Belg met een Nederlands diploma wél in Nederland les kan geven, maar niét in België...

Onderwijs is dus een eerste punt, een gezamenlijk subsidiebeleid is er een tweede: ook daar stuit je op wonderlijke moeilijkheden. We herinneren ons allemaal de affaire met het Groot Limburgse Toneel en het touwtjetrekken tussen beide regeringen... het moet mogelijk zijn in dergelijke gevallen tot een handzame verdeelsleutel te komen.

Die gezamenlijke onderwijssituatie en een gemeenschappelijk subsidiebeleid moeten ons ook toelaten meer te doen voor Frans-Vlaanderen.

De imperialistische politiek van de Franse regering, eist voor zichzelf in Canada rechten op die ze niet gunt aan de Nederlandse taal in Frankrijk. (applaus in de zaal)

Van Haegendoren: Er is hier te weinig gewezen op het feit dat het Belgisch-Nederlands kultureel staatsakkoord ook mogelijkheden geeft op het strikt algemeen-nederlands gebied.

Op 29 maart '57 bijvoorbeeld is bij dit akkoord een addendum gevoegd dat geratificeerd werd door beide regeringen, waarbij overeengekomen werd dat de verdragsluitende partijen overleg zouden plegen om de eenvormigheid van de schrijfwijze van de Nederlandse taal te bevorderen.

Er is dus een voorgaande, met andere woorden het volstaat om een addendum bij het Belgisch-Nederlands kultureel akkoord te voegen om een boel dingen te realiseren.

De kulturele autonomie die in België na de grondwetsherziening zal ingevoerd worden biedt ons nog andere mogelijkheden: aan de Vlaamse autoriteiten kan ten aanzien van kulturele aangelegenheden de ‘Rechtsunmittelbarkeit’ verleend worden. Ekskuus voor het Duitse woord, maar ik zou niet meteen een andere term weten.

Het betekent dat het buitenlands beleid wel een algemeen-Belgische staatszaak blijft, maar dat de verschillende kultuurgemeenschappen de bevoegdheid krijgen om op kultureel gebied afspraken te maken met buitenlandse staten.

Ik heb het hier al gehad over de politieke wil, welnu, ik geloof dat op deze manier eindelijk de politieke strukturen zullen geschapen worden, die het mogelijk moeten maken die politieke wil om te zetten in konkrete realisaties.

Van Ackere: Eén enkel woord nog over Frans-Vlaanderen. Als hier zo weinig over Frans-Vlaanderen gerept is, ligt dat een beetje aan mij: ik moet daar vanavond nog over spreken, en ik heb m'n collega's gesmeekt mij het gras niet voor de voeten weg te maaien.

Maar als hier de vraag gesteld wordt hoe wij de Nederlandse kultuur en het Nederlandstalig onderwijs in Frans-Vlaanderen en Rijsel aktief kunnen steunen, wil ik toch even een waarschuwend geluid laten horen. Subsidiëring zou een goede zaak zijn, maar wij moeten op onze tellen passen. Het komitee voor Frans-Vlaanderen of het Algemeen Nederlands Verbond zullen in Frans-Vlaanderen met minder argwaan ontvangen worden dan de officiële vertegenwoordigers van de Nederlandse en Belgische regeringen.

Nederlands Instituut in Brussel

Er is een prachtig Nederlands Instituut in Parijs, Dr. W.H. van den Berge vraagt zich af of er ook in Brussel niet zo'n instituut zou kunnen komen.

Van Ackere: Het lijkt mij niet zo zinvol dat de Belgische regering een Nederlands Instituut in Den Haag zou openen (gegiechel in de zaal), wij kunnen dus alleen maar zeggen dat u in Brussel welkom bent. Het Nederlands Instituut zou onderdak kunnen vinden in het Kultureel Centrum dat nu in Brussel opgericht is.

Van Haegendoren: Ik zie het Nederlands Instituut liever zelfstandig. Het kultureel centrum in Brussel is een strijdinstrument, een speerpunt van de Vlaamse Aanwezigheid in Brussel. Het zou een fout zijn het Nederlands Instituut daar onder te brengen: dat kan het Instituut onsympathiek maken in de ogen van de Franstalige Brusselaars, en dat mag niet de bedoeling zijn.

Alle aanwezige Nederlandse politici zijn hard voor een Nederlands Instituut te Brussel. Te gelegener tijd zullen zij dat in het politiek debat te berde brengen.

En daarna? Wat kan men als praktisch resultaat van zulk forumgesprek verwachten?
Tot op zekere hoogte vindt iedereen een stukje integratie vanzelfsprekend, en rekent er dan ook op dat het vanzelf komt. Daarboven uit heerst een bijna totale onwetendheid en dus onverschilligheid m.b.t. de ongehoorde mogelijkheden die schuilen in een verregaande Noord-Zuid samenwerking en integratie. Het is bemoedigend dat althans een kern van politici bezield is met de ‘politieke wil’ om hier aan iets te doen.
Hen wacht de zware taak hun inzichten door te zetten in hun partijen en in de parlementen.
Maar zij kunnen niet slagen, indien het vraagstuk niet veel aktiever van onderuit gepolitizeerd wordt.
Een taak voor het Algemeen Nederlands Verbond.

H. PIETERS