Neerlandia. Jaargang 75

[p. 147]

Frans-Vlaanderen en de Nederlanden in economisch perspectief

Eens strekten de Nederlanden zich uit van de Dollart tot aan de Zomme. Echter, als gevolg van zowel politieke als godsdienstige en militaire invloeden is in de loop der voorbije eeuwen deze eenheid sterk verbroken. Vandaag de dag hebben we dan ook te maken met de werkelijkheid dat de Nederlanden zich uitstrekken over het grondgebied van een drietal West-europese staten.

Mijn uitgangspunt nemend in deze werkelijkheid wil ik wijzen op een zeer opmerkelijk aspect van de huidige ontwikkeling zoals die zich in het westen van ons werelddeel bezig is te voltrekken om dat dan te gaan toespitsen op het politiek verbroken geheel der Nederlanden.

We leven in een West-Europa dat bezig is heen te groeien naar een grotere eenheid. Dit is de vaststelling van een historisch feit, waarbij de vraag of men deze ontwikkeling toejuicht dan wel afkeurt niet in het geding is. Een tweede vaststelling is dat deze groeiende eenheid niet in de allereerste plaats het politieke vlak raakt, maar het economische. De pogingen om op politiek gebied tot meer eenheid te komen hebben schipbreuk geleden. Gelukkig hebben de verantwoordelijken in Europa zich daardoor niet al te zeer laten ontmoedigen en is men verder gaan werken aan de realisatie van een eenheid op economisch terrein. Het is zeer zeker niet van een leien dakje gegaan, maar toch mag gezegd worden dat een zekere vorm van economische eenheid van een aantal Westeuropese landen steeds vastere vormen is gaan aannemen.

Nu is naar mijn mening één van de opmerkelijkste gebeurtenissen van onze tijd, dat dwars door deze Europese economische eenwording heen steeds duidelijker zichtbaar beginnen te worden de contouren van een andere economische eenheid en wel die, die het gehele gebied der Nederlanden omspant.

Vanaf oude tijden zijn de Nederlanden een eenheid geweest ook al vertoonde die opvallend veel gelijkenis met los zand. Het valt te verstaan dat er binnen de grenzen van de huidige deelgebieden der Nederlanden mensen wonen die deze eenheid graag hersteld zouden zien. Ik ben echter van mening dat dit streven gespeend is van elke zin voor werkelijkheid. Duidelijk wil ik hier stellen dat wij ons niet wensen over te geven aan dromen van politiek annexionisme. Hoe men immers de zaak ook keert of wendt, de realiteit is dat de staatsgrenzen er nu eenmaal liggen en dat men die dient te eerbiedigen. Het zou trouwens nog te bezien staan of de inwoners van alle delen der Nederlanden, stel het geval dat ze de kans kregen zich hierover uit te spreken b.v. door middel van een volksraadpleging, ervoor zouden voelen op het politieke vlak tot een nieuwe eenheid te komen. Hoe moeilijk dit soort dingen ligt, heeft de tijd van het Verenigd Koninkrijk onder Koning Willem I duidelijk aangetoond. Maar al te vaak wordt door voorstanders de aparte ontwikkeling uit het oog verloren, die zich sinds het uiteengaan in elk deel afzonderlijk heeft voltrokken op geschiedkundig, godsdienstig, sociaal en sociologisch gebied (om me maar te beperken tot deze facetten van de samenleving).

Als dan ook ergens de weg der geleidelijkheid moet worden bewandeld om te komen tot een andere eenheid dan de politieke, dan zeker hier.

Evenwel, ondanks de aanwezigheid van deze politiek en militair gekleurde grenzen, die de laatste jaren gelukkig steeds meer en meer het karakter van evenzovele struikelblokken op de weg naar betere inter-Nederlandse verhoudingen zijn gaan verliezen, is in onze dagen bezig heen te groeien een hernieuwde economische eenheid der Lage Landen. Het is binnen de grenzen van dit gebied dat zich (naar het woord van de Nederlandse bewindsman van Verkeer en Waterstaat, minister Bakker, gesproken op de in september 1968 te Middelburg gehouden eerste haven-conferentie met zijn Belgische collega's) de ‘Gouden Delta’ bevindt.

Indertijd heeft Rotterdam zijn nieuwe haven ‘Europoort’ genoemd. De voortschrijdende tijd heeft echter te zien gegeven dat deze Europoort veel groter is dan alleen maar het gebied rond de Nieuwe Waterweg. ‘De geweldige ontwikkeling van de havengebieden en de daarop gebaseerde industriecomplexen verloopt langs twee hoofdassen: het Scheldebekken en de Nieuwe Waterweg’ schreef De Standaard in oktober 1968. Sindsdien heeft de ontwikkeling op dit punt beslist niet stil gestaan. Voor vandaag zou ik de groeipool Duinkerke zeker niet buiten het Europoortgebied willen sluiten.

Ongetwijfeld is de zojuist geschetste ontwikkeling één van de meest verrassende geweest die de jaren '60 van onze eeuw te zien hebben gegeven. Op de enkele jaren geleden te Brussel gehouden conferentie voor ‘Ruimtelijke Ordening in Noordwest-Europa’ werd in dit verband zelfs gesproken van een ‘explosieve ontwikkeling’. Blijkens de woorden van de voorzitter van deze bijeenkomst was er in het gebied van Rijn, Maas en Schelde ‘een samenhangend stedelijk en industrieel complex van wereldformaat’ aan het groeien.

Dat dit ‘complex’ zich niets gelegen laat liggen aan staatsgrenzen blijkt duidelijk uit de ligging van de economische zwaartepunten als daar zijn de Randstad Holland, ‘de gordel van industriegebieden die zich van de driehoek Aken-Luik-Maastricht tot in Noord-Frankrijk (Rijsel-Robeke-Duinkerke) uitstrekt’ en de grote Belgische agglomeraties Antwerpen, Brussel en Gent.

[p. 148]

In dit geheel voltrekt zich tegelijkertijd nog een andere ontwikkeling, die voor de economische betrokkenheid van de drie delen der Nederlanden op elkaar in de nabije toekomst van steeds grotere betekenis zal gaan worden. Ik bedoel hier de ontwikkeling op het gebied van het verkeerswezen en dat dan met name toegespitst op de internationale Europese wegen. Als rond 1975 dit plan (voor wat onze landen betreft) zijn beslag zal gekregen hebben, zullen uitstekende autosnelwegen als de E3 (Rijsel-Gent-Antwerpen-Eindhoven) en de E10 (Amsterdam-Antwerpen-Brussel-Valencijn) de drie politiek gescheiden delen nauwer met elkaar verbinden.

Al was het om dit alles te onderstrepen, zo is onlangs bekend geworden dat op spoorweggebied iets soortgelijks op het punt van verwezenlijking is aangekomen. Een inter-Nederlandse geëlectrificeerde spoorwegverbinding zal over niet al te lange tijd de belangrijkste groeipolen in onze gewesten met elkaar verbinden.

Dat men met name in Noord-Frankrijk oog heeft voor deze ontwikkeling en die zeer nauwlettend volgt, is mij duidelijk geworden uit meerdere artikelen in het maandblad ‘Nord-Magazine’.

Het is in dit uitermate gunstige economische en verkeerstechnische klimaat dat ik nieuwe kansen zie liggen voor het Nederlands in Zuid-Vlaanderen. In dit klimaat is niet in de allereerste plaats de folklore bepalend en stimulerend voor het gaan aanleren van het Algemeen Beschaafd Nederlands, maar is het veeleer het zicht op de toekomst dat van doorslaggevende betekenis is. Was tot dusverre het aanleren van het A.B.N. in Zuid-Vlaanderen in zekere zin een kultuur-historische daad, in de groeiende economische eenheid der Nederlanden zal in toenemende mate het accent komen te liggen op het praktische vlak. Ik bedoel daarmee heel gewoon te zeggen dat het willen beheersen van het Nederlands steeds meer zal worden afgemeten naar de praktische bruikbaarheid. In het raam van deze ontwikkelingen zie ik een grote taak weggelegd voor een Nederlands Instituut te Rijsel waarvoor André Demedts als eerste het pleit gevoerd heeft. Dit instituut zal tot taak moeten krijgen deze groeiende economische eenheid in Zuid-Vlaanderen kultureel te begeleiden. Bij herhaling heeft in de Tweede Kamer dhr. Jongeling deze belangrijke aangelegenheid onder de aandacht gebracht van de Nederlandse bewindsman van Buitenlandse Zaken, minister Luns. Deze verstaat evenwel uitnemend de kunst zich te hullen in vaagheden wat tot resultaat gehad heeft dat men, voorzover mij bekend is, tot op vandaag nog niet heeft kunnen komen tot nog maar een begin van verwerkelijking.

Het is al vaker geschreven en misschien nog vaker gezegd dat een effectieve buitenlandse kultuurpolitiek niet bepaald de sterkste kant is van het te voeren buitenlandse beleid van Nederland. Elke vergelijking met het buitenland valt op dit punt uit in het nadeel van datgene wat Nederland op dit gebied presteert. Terwijl Frankrijk de halve begroting van de Quai d'Orsay voor kultureel werk bestemt, komt Nederland niet hoger dan enkele miljoenen guldens. Bovendien blijken de aktiviteiten die verricht worden ook nog vaak ongericht te zijn. En dit durft men dan in sommige kringen voor te stellen als een uiting van taalimperialisme.

In Zuid-Vlaanderen krijgen de Belgische en Nederlandse regering de kans een gerichte kultuurpolitiek op te zetten. Bovendien, en dat moet iedereen die het goed meent met onze taal toch bijzonder toespreken, heeft hier een dergelijke politiek een grote kans van slagen. Dat kan van alle projecten die op kultureel gebied gesteund worden met staatsgelden niet gezegd worden.

Natuurlijk sluiten aktiviteiten van regeringswege het particulier initiatief niet uit. Maar gewapend met alle goede wil en de beste bedoelingen kan dit particulier initiatief deze taak onmogelijk alleen aanvatten. Allereerst niet, omdat het daartoe de financiële middelen niet heeft. Zo moet het ‘Komitee voor Frans-Vlaanderen’ maar zien rond te komen met een bedrag dat schommelt rond de f 10.000 per jaar. En als men dan nog weet, dat een groot deel van dit budget van particuliere steun afkomstig is, verstaat men de vraag of men misschien in Brussel en Den Haag de overtuiging is toegedaan dat de penning van de weduwe meer dan voldoende is voor de kulturele aktie voor Frans-Vlaanderen.

In de tweede plaats ontbreekt het het particulier initiatief aan de noodzakelijke ‘machtsmiddelen’. Immers al leen door middel van politieke beslissingen kan hier een weg vrijgemaakt worden. Wil dit deel van de gezamenlijke Nederlandse kultuurpolitiek niet in de lucht blijven hangen, dan is daarvoor nodig de medewerking van Frankrijk. Als een eerste aanzet van deze medewerking zie ik het decreet van 19 februari 1970 van de Minister van Onderwijs Guichard dat een officiële erkenning inhield van het Nederlands als eerste vreemde taal. Om verdere faciliteiten te verkrijgen zal het voor alles zaak zijn de regeerders in Parijs ervan te overtuigen dat een aktieve Nederlandse kultuurpolitiek in Frans-Vlaanderen niet de deur wil zijn of worden, waardoor het noordelijk deel van Frankrijk geloodst moet worden om zo te komen tot een herstel van de politieke eenheid der Nederlanden. Trouwens, afgedacht van het feit dat het spot met elke zin voor realiteit, de regeringen in Den Haag en Brussel zullen

[p. 149]

er zich wel voor wachten zich in een dergelijk avontuur te storten.

Wat ik wel als hun taak zie is: de verantwoordelijke leiders in Frankrijk tot de overtuiging brengen, dat de Nederlanden (deze aardrijkskundige aanduiding moet in dit verband in de breedst mogelijke zin van het woord opgevat worden) een zeer belangrijke bijdrage kunnen leveren tot verbetering van de economische positie van Zuid-Vlaanderen.

Over de wijze waarop dit verwezenlijkt zou kunnen worden, kan ik geen zinnig woord zeggen; ik laat het dan ook met een gerust hart over aan de specialisten op dit gebied. Waar het mij om te doen is in het kader van deze bijdrage is er de aandacht op gevestigd te hebben waardoor mogelijk anderen zich geroepen gaan voelen de mogelijkheden af te tasten. Hierbij zal men er zich van bewust moeten zijn dat alleen dan iets bereikt kan worden dat van positieve waarde is als gewerkt wordt langs de weg der geleidelijkheid en voorzichtigheid.

In dit verband is van groot belang of de regionale economische ontwikkeling zal slagen. Aarzelend heeft men in Frankrijk een eerste stap op deze weg gezet. Dat zal de pogingen om te komen tot een nauwere economische aansluiting bij de beide andere delen der Nederlanden alleen maar vergemakkelijken. Ik ben oprecht verheugd dat men ook in Zuid-Vlaanderen zélf oog heeft voor deze ontwikkeling. Dat bewijst het betoog van de heer Delesalle dat hij enkele jaren geleden op schrift heeft gesteld voor het Bulletin van het ‘Comité flamand de France’. Daarin zegt hij dat Frankrijk steeds weer geprobeerd heeft de richting van de economie van Zuid-Vlaanderen om te buigen naar het zuiden, maar daarin nooit volledig geslaagd is. Als voornaamste reden noemt hij, dat DE NATUURLIJKE GANG VAN ZAKEN MOEILIJK KUNSTMATIG TE BEDWINGEN IS.

Ik veroorloof mij tegen deze achtergrond de opmerking te maken, dat het een goede zaak zou zijn als de verantwoordelijken in alle delen der Nederlanden konden besluiten eens samen te komen en te bespreken die zaken die allen raken. Ongetwijfeld zouden er dan veel misverstanden en vooroordelen uit de weg geruimd kunnen worden wat op zijn beurt weer zou kunnen leiden tot coördinate van gezamenlijke aangelegenheden.

Ik ben er mij al te zeer van bewust dat ik mijn onderwerp niet uitputtend heb behandeld. Er valt over de door mij aan de orde gestelde zaken nog oneindig veel meer te zeggen. Ik heb alleen maar getracht enkele schetslijnen van het perspectief te trekken. De stille hoop die ik daarbij gekoesterd heb is dat zij die ter zake vakbekwaam zijn (zowel op het economische als het bestuurlijke vlak) hun taak gaan verstaan en hun verantwoordelijkheid willen opnemen.

MARTEN HEIDA

Enkele jaren geleden stond het belfort van Rijsel in de steigers voor een grondige restauratie. Zal de regionalisering voor Frans-Vlaanderen de aanloop zijn voor een grondige vernieuwing van zijn ekonomie?