Neerlandia. Jaargang 75

[p. 89]

[Nummer 3]

Onderzoek van het Algemeen Nederlands Verbond naar het taalgebruik in jaarverslagen

Aan de handhaving en de verdere ontplooilng van ons Nederlandse cultuurpatroon dient naar de mening van het Algemeen Nederlands Verbond grote waarde te worden gehecht. Bij velen wordt de betekenis daarvan onderschat. Het verbond stelt zich ten doel het bewustzijn van dit grote goed bij de loden van de Nederlandse cultuurgemeenschap te versterken. Een van de middelen daartoe is het aansporen tot een verantwoord taalgebruik.

In 1969 heeft het verbond een onderzoek ingesteld naar het taalgebruik in van de overheid uitgegane stukken. Het was toen namelijk verontrust over het feit dat in het veelvuldig gebruik van vreemde woorden en uitdrukkingen ook de overheid een niet onbelangrijk aandeel had. Daartoe werd een aantal memories van toelichting bij in 1968 en 1969 ingediende wetsontwerpen, afkomstig van verschillende ministeries, aan een onderzoek onderworpen.

In de, naar aanleiding van dat onderzoek, aan de Minister-President gerichte brief van 10 september 1969 gaf het verbond zich allereerst rekenschap van het feit dat voor het gebruik van vreemde woorden en uitdrukkingen vele oorzaken kunnen worden aangewezen en dat bij dit onderzoek een netelig vraagstuk, met vele voetangels en klemmen, wordt aangesneden. Het verbond erkende daarbij dat zuiverheid van taal een niet hanteerbaar begrip is en dat het spreken over ‘vreemde’ woorden en uitdrukkingen tal van problemen oproept. Dit betekent echter niet dat het onnodig, zonder enige terughoudenheid en dikwijls alleen uit gemakzucht, gebruiken van voor velen moeilijk verstaanbare vreemde woorden, in gevallen waarin ook algemeen bekende Nederlandse woorden bestaan, kan worden goedgepraat. Immers, ook indien men het gebruik van de taal niet anders zou zien dan als middel om gedachten en informatie aan anderen over te brengen, dan staat toch in elk geval vast dat bij dit onnodig gebruik van vreemde woorden, datgene wat men wil zeggen, slechts gebrekkig overkomt. Het is nu eenmaal zo dat Nederlanders Nederlandse woorden het best verstaan en de schakeringen in betekenis daarvan het best kunnen aanvoelen.

Al dienen aan de overheid bijzondere eisen te worden gesteld, ook van anderen uitgaande stukken vertonen dikwijls een overmaat van vreemde woorden en uitdrukkingen. Aangezien het een sociaal belang is, en tevens een uiting is van een welbegrepen democratische instelling, dat ook die stukken voor landgenoten met een beperkte woordenschat zoveel mogelijk verstaanbaar zijn, heeft het verbond gemeend, op bescheiden schaal, ook hiernaar een onderzoek te moeten instellen.

Het onderzoek heeft betrekking gehad op dit taalgebruik in een aantal jaarverslagen van grote ondernemingen en van bedrijfs- en vakverenigingen.

Evenals bij het onderzoek van de overheidsstukken is geschied is vooreerst aan dit verslag toegevoegd een lijst van aangetroffen ‘moeilljke woorden’ (bijlage A). Die opsomming beoogt alleen een indruk te geven van de omvang van het aangesneden vraagstuk en van de moeilijkheden waarvoor een gemiddelde lezer wordt gesteld. Zij heeft geen kritische betekenis in die zin dat al die woorden hadden moeten of zelfs kunnen worden vermeden.

In bijlage B is opgenomen een lijst van woorden die zonder moeite en met meer duidelijkheid door de bijgevoegde Nederlandse teksten zouden kunnen zijn vervangen.

Bij het onderzoek is gebleken dat voor het bedrijfsleven op dit punt in vele gevallen meer moeilijkheden zich voordoen dan bij een aantal andere groepen. Gedacht wordt hierbij aan het feit dat vooral bij internationale lichamen in de voortdurende omgang begrippen kunnen ontstaan die door het gebruik van een vreemd woord beter kunnen worden weergegeven dan door een Nederlandse vertaling daarvan. Ook op bedrijfsorganisatorisch gebied kan vertaling van een algemeen gangbaar vreemd woord of uitdrukking in het Nederlands niet steeds als een verduidelijking worden gezien. Houdt men dit voor ogen dan is het bemoedigend dat uit de onderzochte stukken is gebleken dat toch een aantal malen vertalingen in het Nederlands van in het buitenland ontstane begrippen worden gegeven die aan duidelijkheid niets te wensen overlaten.

Het verbond hoopt dat de ingestelde onderzoeken er een bijdrage toe zullen zijn dat zowel overheid als bedrijfsleven en ook vele andere taalgebruikers het onnodig gebruik van voor velen moeilijk verstaanbare vreemde woorden en uitdrukkingen, zoveel als mogelijk is, zullen terugdringen.

Die onderzoeken hebben slechts betrekking gehad op een beperkt gebied; zo is het taalgebruik in de bedrijven zelf, in advertenties, in dag- en weekbladen enz. buiten beschouwing gebleven. Gezien de omvang van het verschijnsel, de vele vormen waarin het zich voordoet en de moeilijkheid van de bestrijding kan dan ook slechts van een bescheiden bijdrage worden gesproken. De opzettelijke medewerking van allen die hier invloed kunnen uitoefenen, is hier noodzakelijk. Het geven van aanwijzingen en het verlenen van hulp - b.v. in de vorm van een lijst van passende ‘vertalingen’ - zal van grote betekenis kunnen zijn.

[p. 90]

Bijlage A.

Lijst van vreemde woorden, voorkomende in de onderzochte verslagen.

Accommodatie, accres, acquisitie, additioneel, adequate, airborne, anticiperen, arbitrair, arrangement, assemblage, bancair dienstbetoon, bipolair, calculatie, cash flow, checken, coëxistentie, colloquium, complex, concept, conditioneel, configuratie, conflicterende claims, congestie, consistent, consultatie, continu, converteerbaar, convertibel, coördinator, creëren, debiet, decadent, decennia, deficit, devaluatie, development, ten detrimente van, digitaal, discrepantie, disengageren, divergentie, diversificatie, dotatie, drainage, economyklasse, effectief, effectueren, efficiency, egalisatiereserve, elimineren, emitteren, engeneering department, enrebeuse, evident, exceptioneel, excessieve exclusief, expansie, exploreren, explosieve, exterieur, extern, extraheren, final pay, flexibiliteit, fluctuatie, frequent, geabsorbeerd, geconsolideerd, gelieerd, gelimenteerdheid, geprononceerd, getest, hausse, hearing, herstructurering, hotellerie, impliceren, impuls, indicatie, initiale, instant, instantie, integraal, integratie, interdependentie, interim-advies, interline agreements, interveniëren, involveren, jet, joint ventures, leasing, limiet, limitatief, liquiditeitscreatie, management, manifesteren, marketing policy, massificatie, mérites, miniaturisatie, mitigeren, mondiaal, mutatie, non-food groep, operationeel worden, optimaal, optische hinder, part-time krachten, paritair, participatie, penetratie, perifere apparatuur, perspectief, planning, plenair, pool, preferentie, pregnant, prejudiciërend, prioriteit, prognose prohibitief, proporties, publiciteitsmedia, quotum, rationalisatie, rayon, realisatiewaarde, regio, relatief, relevant, remote sending, rendabel, rendement, rescue hoist, research, residuwaarde, restrictie, resulteren, revaluatie, rigiditeit, scala, selectie, separaat, specificeren, spectaculair, stabiel, stagneren, stand by, stimuleren, stringent, substituut, summier, supervisie, surplus, tape, tenderen, thermohardend, tolereren, traceren, transformeren, transfer-risico, transistorische activa, transmissie, tripartite, utiliteit, ultimo, versie, volumineus.

Bijlage B.

accres: aanwas, toename

additionele artikelen: toegevoegde artikelen

anticiperen: vooruitlopen

arbitrair: willekeurig

arrangement: regeling

bancair dienstbetoon: dienstbetoon van de banken

checken: controleren

coëxistentie: het naast elkaar bestaan

complex: ingewikkeld (bijv. nw.), samenstel (zelfst. nw.)

concept: ontwerp

conditioneel: voorwaardelijk, onder voorwaarde

conflicterende claims: met elkaar in strijd zijnde eisen

congestie (in de haven): ophoping (in de haven)

consistent (betoog): sluitend (betoog)

consultatie: raadpleging

continu: doorlopend, voortdurend

creëren: scheppen

debiet: afzet

decadent: verworden

decennia: tientallen jaren

deficit: tekort

ten detrimente van: ten nadele van

discrepantie: tegenstrijdigheid

dotatie: schenking

effectief: doeltreffend

effectueren: verwerkelijken

een zaak elimineren: een zaak uitschakelen

emitteren: uitgeven, uitzenden

engeneering department: technische afdeling

evident: duidelijk

exceptioneel: uitzonderlijk

excessieve winst: buitensporige winst

expansie: uitbreiding

explosieve prijsstijgingen: prijsuitbarstingen

externe financiering: financiering met vreemd kapitaal

flexibiliteit: soepelheid

fluctuaties: schommelingen

frequent: veelvuldig

liëren: verbinden

getest: beproefd

hearing: hoorzitting

hotellerie: hotelwezen

impliceren: insluiten

impuls: prikkel

indicatie: aanwijzing

initiale kosten: aanloopkosten

instant maaltijd: kant en klare maaltijd

integraal: volledig

interdependentie: onderlinge samenhang

interim-advies: tussentijds advies

interline: doorverbinding

interveniëren: tussenbeide komen

jet: straalvliegtuig

limiet: grens, begrenzing

management: leiding, directie

manifesteren: openbaren

marketing policy: verkoopbeleid

mérites: verdiensten

miniaturisatie: verkleining van de omvang

mitigeren: matigen

mondiaal verschijnsel: wereldwijd verschijnsel

mutatie: wijziging

operationeel worden: voor toepassing gereed komen

optische hinder: belemmering van het uitzicht

participate: deelneming

penetratie: doordringing, indringing

plenaire raad: voltallige raad

pool: belangengemeenschap

preferentie: voorkeur, voorrang

prejudiciëren op: vooruitlopen op

proporties: afmetingen, verhoudingen

publiciteitsmedia: voorlichtingsorganen

realisatiewaarde: verkoopwaarde

regio: streek, gewest

relevant: ter zake dienende

relevanter: meer ter zake dienende

rendement: opbrengst

rescue hoist: reddingshijstoestel

research: speurwerk

residuwaarde: restwaarde

restrictiesysteem: stelsel tot beperking

resulteren: voortvloeien

revaluatie: opwaardering

scala: reeks, rangorde

selectie: keuze

separaat: afzonderlijk

stringent: streng, strak, afdoend

substituut vetten; vervangende vetten

tenderen: neigen

tolereren: dulden

traceren: de lijnen aangeven

tripartite orgaan: orgaan van drie partijen

ultimo mei: eind mei

verkeersmassificatie: toenemende verkeersdichtheid

volumineus: omvangrijk