Neerlandia. Jaargang 74

De Nederlandse bond in Duitsland

Er leven in Duitsland (voornamelijk in de Bondsrepubliek) duizenden Nederlanders. Zij hebben er zich veelal gevestigd in jaren, waarin economische moeilijkheden in het vaderland tallozen hebben gedwongen elders een bestaan te zoeken. Dit geschiedde ook reeds na de Frans-Duitse oorlog van 1870-71. Toen had het jonge Duitse Rijk spoedig een tekort aan werkkrachten in zijn industrie en zelfs ook in de landbouw, daar vele arbeiders uit de landbouw de industrie aantrekkelijker vonden. Het aantal Nederlanders, die in Duitsland leefden, heeft in de volgende jaren soms een totaal van honderdduizend overtroffen. En in latere jaren, als Nederland economische moeilijkheden beleefde, trokken ook vele arbeiders de grens over.

Ook heden is het aantal Nederlanders in de Bondsrepubliek weer zeer aanzienlijk. Dit blijkt wel uit het feit, dat bij de Nederlandse Bond in Duitsland niet minder dan zevenenvijftig Nederlandse verenigingen zijn aangesloten.

Na de Eerste Wereldoorlog hadden talrijke in Duitsland levende landgenoten ernstige zorgen, doorgaans van sociale aard. Enkele Nederlanders te Berlijn (waartoe ook de schrijver van dit verhaal behoorde) hebben toen contact opgenomen met landgenoten elders in Duitsland, voornamelijk in het Ruhrgebied waar overigens al een samenwerking tussen Nederlandse verenigingen bestond, en in andere westelijke delen van Duitsland. Zij kregen voor hun initiatief bijzonder veel steun van Chr. Schmid, de toenmalige Nederlandse consul te Essen. Aan hem is het te danken geweest, dat de bijeenkomst, waarop tot oprichting van de Bond werd besloten, in 1921 te Essen werd gehouden.

Het Bondsbestuur was aanvankelijk gevestigd te Berlijn met als eerste voorzitter generaal Wittert, militaire attaché bij het Nederlandse Gezantschap. Eerst in 1931 werd de zetel van de Bond naar het Westen, namelijk naar Dortmund, verplaatst. De heer J.J. Hallebeek, directeur van de NESKA, werd toen voorzitter.

In de moeilijke jaren hebben de Nederlanders in Duitsland heel veel waarde gehecht aan onderlinge contacten. Zij hebben er, bijvoorbeeld, naar gestreefd, dat hun kinderen scholen in het vaderland konden bezoeken en het is hun ook gelukt in Duitsland leergangen in hun moedertaal te organiseren. Meer nog: Aan de Bond is het te danken, dat het schoolgeld, dat voor buitenlanders hoger was dan voor Duitsers, tot op het Duitse niveau werd verlaagd. Er zijn ook voetbalwedstrijden van in Duitsland levende jongeren in het vaderland gehouden.

Maar de Bond heeft meer verdienstelijk werk verricht. In de jaren, waarin ook in Duitsland honger werd geleden, is het de Bond enkele malen gelukt levensmiddelen uit het vaderland te verkrijgen en onder de noodlijdende landgenoten te verdelen. Een paar keer heeft de Bond met succes een beroep op het vaderland gedaan om Nederlandse kinderen uit Duitsland de gelegenheid te geven vakanties in het vaderland door te brengen.

Er is meer. Ten einde zijn honderden leden op de hoogte te houden van hetgeen in het vaderland gebeurde, werd de ‘Post van Holland’ als orgaan van de Bond geschapen. Het blad is nu al 42 jaar oud en verschijnt trouw elke maand. Het is een waardevolle verbinding van de Nederlanders in Duitsland met hun vaderland en voor menig Nederlander in Duitsland is het de enige lectuur in zijn moedertaal.

Om de betekenis van het werk van de Bond te onderstrepen lijkt het ons juist nog even op de uitzending der jongeren naar het vaderland terug te komen. De actie van de Bond om na de Eerste Wereldoorlog landgenoten te bewegen Nederlandse kinderen uit Duitsland op te nemen is inderdaad een groot succes geweest. De 31ste juli 1931 vertrok een transport van niet minder dan 118 Bondskinderen naar Nederland. Wij hebben die reis toen meegemaakt. De kinderen zijn tot de 11de september in het vaderland gebleven. De 12de september ondernamen verdere zestig kinderen de reis naar Nederland. En inmiddels waren (de 31ste augustus) twaalf ziekelijke kinderen voor rekening van de Bond naar Egmond aan Zee gebracht.

Uit de Post van Holland van 29 augustus 1931 citeren wij: ‘Van de kinderen, die thans in Nederland vertoeven, krijgen wij uitstekende berichten. De meeste pleegouders zijn zeer tevreden en zullen slechts moeilijk van onze kleinen kunnen scheiden. Bijna alle kinderen worden zwaarder. Er zijn er, die na drie weken reeds zeven pond zijn aangekomen... Zijn dat geen resultaten waar de Bond trots op kan zijn?’

De moeilijke jaren

In de jaren, waarin Hitler het Duitse bewind in handen had, heeft de Bond maar een kwijnend bestaan gekend. Dat is begrijpelijk, want enkele landgenoten, waartoe ook een paar leiders van de Bond behoorden, hebben zich door dat bewind laten inpalmen en dat maakte samenwerking met de landgenoten, die hier afkerend tegenover stonden, vrijwel onmogelijk. De Bond werd overigens in 1942 door het nazi-bewind

[p. 188]

ontbonden, maar in 1947 weer opgericht. Henk Peeters werd toen voorzitter van de Bond en is dit tot 1963 gebleven.

De dag, waarop de Duitsers Nederland binnenvielen werden in Duitsland heel wat Nederlanders geïnterneerd. De meesten hunner werden na enkele weken vrijgelaten - maar er zijn ook uitzonderingen geweest. En daarbij denken wij in de eerste plaats aan Hart de Haan, die jarenlang een van de leidende persoonlijkheden van de Nederlandse organisaties in Duitsland is geweest. Hij was tien jaar oud toen hij met zijn ouders uit Friesland naar Hamborn emigreerde. Al in 1928 was hij lid van het hoofdbestuur van de Nederlandse Bond in Duitsland geworden. In 1936 werd hij Bondssecretaris en in 1958 Bondsvoorzitter als opvolger van H.W. Peeters, die toen naar het vaderland terugkeerde en de Bond tot heden trouw is gebleven.

Hart de Haan werd de 31ste mei 1940 gevangen genomen en twee en een halve maand opgesloten. Hij woonde toen te Duisburg en was de enige landgenoot, die zo lang achter slot en grendel is gehouden. Hij werd ontslagen toen hij ziek werd, maar zes weken later werd hij opnieuw gearresteerd. Men bracht hem toen naar een gevangenkamp nabij Weissenburg in Beieren, waar hij een jaar lang heeft vertoefd. Dit heeft de Haan echter niet weerhouden onmiddellijk weer de belangen van zijn landgenoten te gaan behartigen. Hij hield thuis geregeld spreekuren voor Nederlanders, die met moeilijkheden te kampen hadden. Landgenoten, die werkloos of ziek waren, klopten bij hem aan, omdat zij niet op dezelfde wijze als hun Duitse lotgenoten werden behandeld. Menig Nederlander riep de hulp van de Haan in wanneer hij geen oponthoudsvergunning of geen verlenging daarvan kon verkrijgen. De Haan heeft voor hen alle nodige formulieren op deskundige wijze in het Duits ingevuld - en meestal heeft hij hierdoor succes kunnen boeken. Nadat hij in 1963 met pensioen was gegaan (hij was procuratiehouder van de ‘Neska’, een bedrijf van de Nederlandse Rijnvaartvereniging) bleef hij in Duitsland om tot zijn overlijden de belangen van zijn landgenoten te behartigen.

De bond en het A.N.V.

De belangstelling van het Algemeen Nederlands Verbond voor de Nederlandse Bond in Duitsland is steeds aanzienlijk en verheugend geweest. Toen de Bond opgericht werd, hebben A.N.V.-voorzitter De Kanter en A.N.V.-secretaris van Son terstond hun sympathie voor deze organisatie van Nederlanders in Duitsland betuigd. Als vertegenwoordiger van het A.N.V. werd toen consul Schmid uit Essen in het Bondsbestuur opgenomen. Sedert ongeveer 1950 zetelde Mr. Eskes uit Den Haag als vertegenwoordiger van het A.N.V. in het hoofdbestuur van de Bond, waarvan hij steeds een geestdriftig aanhanger blijkt te zijn. Hij werd onlangs opgevolgd door p.v. A.N.V.-voorzitter J.P.M. Meuwese. En te vermelden is in dit verband ook, dat tot de grote vrienden van de Bond wethouder Scheps uit Zeist behoort. Hij heeft maar zelden verzuimd een Bondscongres bij te wonen.

De Bondscongressen worden elk jaar doorgaans in een andere Duitse stad gehouden. Maar zij zijn ook reeds enkele malen in Nederland georganiseerd. De belangstelling voor deze congressen is steeds zeer aanzienlijk.

*

De toestanden zijn na de Tweede Wereldoorlog wel veranderd, maar nog vaak hebben de in Duitsland wonende vreemdelingen met bepaalde moeilijkheden te kampen. De belangen der Nederlanders worden dan trouw door de Bond behartigd en dat draagt er natuurlijk toe bij de aanhankelijkheid van de Nederlanders in Duitsland aan het vaderland te handhaven. Wie, als wij, de activiteit van de Bond in de loop der jaren heeft kunnen volgen, kan slechts bewondering hiervoor hebben. Zij allen stellen met voldoening vast, dat de Nederlandse Bond in Duitsland zijn menselijke plichten tegenover de landgenoten in Duitsland heeft vervuld.

K.A. MAYER

De Nederlandse Bond in Duitsland
is de overkoepelende politiek en godsdienstig neutrale organisatie van Nederlandse verenigingen in Duitsland.
Bondsverenigingen bestaan in:
Aken, Anrath, Berlijn, Bochum, Bonn, Bonn-Bad Godesberg, Bottrop, Brüggen, Dortmund, Düsseldorf, Düren, Duisburg-Hamborn, Duisburg-Ruhrort, Emden, Essen, Frankfurt am Main, Gelsenkirchen, Gladbeck, Grefrath, Grevenbroich, Grossbüllesheim, Hagen, Hamburg, Herne, Kaldenkirchen, Kalkar, Kempen, Keulen, Leverkusen, Lobberich, Mönchengladbach, Mülheim-Ruhr, Münster, München, Neurenberg, Oberhausen, Oberhausen-Sterkrade, Oberhausen-Osterfeld, Oedt-Mülhausen, Papenburg, Pulheim, Ratingen, Schöninghsdorf, Solingen, St. Tönis, Uedem, Velbert, Wielen, Xanten.
Nederlanders die lid willen
worden van een bondsvereniging of in hun woonplaats een Nederlandse vereniging willen oprichten, wenden zich voor nadere gegevens tot het bondssecretariaat: 433 Mülheim-Ruhr, Sabinenweg 51.