Neerlandia. Jaargang 74

[p. 141]

Nog steeds geen nieuwe grondwet

Het kabinet Eyskens is er vooralsnog niet in geslaagd een meerderheid te vinden om zijn voorstellen ter herziening van de grondwet van 1830 aanvaard te krijgen. De lezer van deze rubriek herinnert zich hoe na de verkiezingen van 1968 de huidige regering tot stand kwam op basis van een akkoord waarvoor men ook op de banken van de oppositie instemming meende te kunnen vinden. Maanden gingen echter verloren omdat regering en oppositie eindeloos bakkeleiden over de interpretatie van de onthouding bij stemmingen. Tenslotte werd einde 1969 in werkgroepen (eerst die van 28, daarna die van de 24) een nieuwe overeenkomst uitgewerkt die aan de basis lag

Het fronton van het parlementsgebouw werd volledig vernieuwd. Maar aan een nieuwe grondwet zijn de vroede vaderen nog niet toe.

van de regeringsverklaring van 18 februari. In het voorjaar begon het werk in de parlementskommissies opnieuw. Aanvankelijk vlotten de werkzaamheden vrij goed, zodat de twee kamers er dan toch in slaagden enkele belangrijke artikelen te herzien, zoals het art. 25 bis dat de kwesties i.v.m. de Europese integratie regelt, het art. 104 dat de Hoven van Beroep aan het nieuwe ‘kommunautaire’ België aanpast en de art. 108, 110 en 113 die het mogelijk maken met de decentralisatie te vorderen.

In de Senaat kwamen alle belangrijke voorstellen erdoor: de waarborgen ter bescherming van de ideologische en filosofische minderheden (eenparig goedgekeurd), de indeling in drie kultuurgemeenschappen en vier taalgebieden (het Nederlands taalgebied, het Frans taalgebied, het Duits taalgebied en het tweetalig gebied Brussel-Hoofdstad: ondanks verwoede oppositie van de meeste franstalige Brusselaars bleef dit beperkt tot de 19 gemeenten!), het oprichten van kultuurraden voor de drie gemeenschappen (amendementen van de CVP, VU en FDF-RW om deze raden het recht te verlenen belastingen te heffen en om hun bevoegdheden uit te breiden werden alle verworpen, waarna de federalistische partijen tenslotte tegen het ontwerp stemden), de waarborgen voor de nog niet overgehevelde franstalige ‘afdeling’ van de

[p. 142]

Leuvense universiteit, de indeling in drie ekonomische gewesten (het Vlaamse, het Waalse... en het Brusselse), de mogelijkheid om de Voerstreek van de provincie Limburg af te haken, en de ‘grendels’: vereiste bijzondere meerderheden voor het uitvaardigen of wijzigen van wetten i.v.m. de specifieke belangen van de gewesten of kultuurgemeenschappen en de taalwetgeving.

In Vlaanderen werd het verloop van de debatten in de Senaat met stijgend onbehagen gevolgd. Verontwaardigd door de goedkeuring van de grendels en door het prijsgeven van de Voerstreek die in 1962 als kompensatie voor het afstaan van dichtbevolkte Vlaamse taalgrensgebieden bij Limburg was gevoegd hield de Vlaamse Volksbeweging te Antwerpen een niet ongeslaagde protestbetoging.

De Volksunie moest vaststellen dat alle pogingen om de voor Vlaanderen ongunstige voorstellen middels amendementen te verbeteren schipbreuk hadden geleden. Het was duidelijk dat de regering haar plannen zou verwezenlijken door een beroep te doen op wisselmeerderheden. Helemaal in de lijn van vroeger afgelegde verklaringen dat de VU zich hiertoe niet zou lenen besliste de partijraad dat haar parlementsleden niet meer aan de grondwetsherziening in Kamer en Senaat zouden deelnemen. Deze beslissing werd door de CVP als ‘vaandelvlucht’ gebrandmerkt en BSP-ondervoorzitter Jos van Eynde wond zich in Volksgazet op over parlementairen die het vertikten het werk te doen ‘waarvoor ze dik betaald worden’...

Ook de Kamer had zich over de grondwetsherziening gebogen: de artikelen over de indeling van het parlement in taalgroepen, de paritaire samenstelling van de ministerraad werden besproken maar de stemming werd uitgesteld. Wel werd een artikel goedgekeurd dat stelde dat de provincie, de agglomeratie, de federatie van gemeenten en de gemeente belastingen kunnen heffen: op verzoek van de PVV was het woord ‘gewest’ uit deze opsomming geschrapt: een sukses voor de unitaristen!

Met grote spanning keek men uit naar het debat en de stemming over het art. 108ter over de inrichting van de Brusselse agglomeratie: Brussel bleef beperkt tot de 19 gemeenten, het zou bestuurd worden door een paritair uit Vlamingen en Walen samengestelde agglomeratieraad. Tegen deze vastlegging van de grenzen van het tweetalig gebied ontstond zeer heftige kritiek van de meeste franstalige Brusselaars, die zich in hun vrijheid bedreigd voelden. Op 25 juni organiseerde een ‘comité de salut public’ een demonstratie waarin zowat 12.000 personen opkwamen tegen de ‘carcan’.

De goedkeuring van dit voor de Vlamingen gunstig artikel hing af van de aanwezigheid van de Volksunie. Deze partij werd dan ook duchtig onder druk gezet: de drie Vlaamse fondsen, het Davidsfonds (r.k.), het Vermeylenfonds (soc.) en het Willemsfonds (lib.) publiceerden een dringende oproep tot deze partij om mede te werken aan de goedkeuring van dit artikel, oproep die door de hele Vlaamse pers dik en (naar later bleek) nogal eenzijdig in de verf werd gezet. De partijleiding antwoordde hiertoe bereid te zijn op voorwaarde dat de ongunstige bepalingen uit het grondwetspak zouden geschrapt worden. De kamerleden van de VU namen niet deel aan de stemming over het artikel: de tegenstanders van het voorstel, Front des Francophones, Rassemblement wallon, de meeste franstalige PVV-leden, de franstalige Brusselaars van de BSP (groep Simonet) en de kommunisten maakten gebruik van de geboden kans en verlieten de vergadering en er waren twee stemmen te weinig om het vereiste kworum te halen.

De volgende dagen probeerden leden van de regering nog de PVV in haar geheel tot medewerking te overhalen. Zonder resultaat echter. Op 1 juli werd andermaal over het artikel gestemd, maar ditmaal waren er vier stemmen te weinig.

Toen ging de Kamer met vakantie.

En nu?

Het mislukken van de grondwetsherziening ontlokt bij niemand uitbundige vreugdekreten. Weliswaar heeft men er in de rangen van de Vlaamse Beweging - bijvoorbeeld op de IJzerbedevaart van 5 juli, waaraan niet minder dan 70.000 personen deelnamen - niet om gerouwd dat de afgrendeling van de Vlaamse meerderheid voorlopig althans niet geslaagd is. Maar anderzijds is er ontgoocheling omdat een aanvaardbare en definitieve oplossing van de kommunautaire problemen uitblijft en de gestelde problemen voortrotten; en dat terwijl men beseft hoeveel tijd en energie hierdoor verloren gaat voor het aanpakken van prangende problemen van sociale en ekonomische aard. En het is helemaal niet waar dat de pressiegroepen of taalpartijen niets liever wensen dan dat deze problemen onopgelost blijven omdat zij anders hun bestaansreden zouden verliezen: hoe beu men bv. in de VU de hele kommunautaire knoeiboel is bleek onlangs nog uit een interview met de voorzitster van de jongeren uit die partij (Het Pennoen, juni 1970).

Onmiddellijk na de mislukking in de Kamer begonnen verschillende kranten een heftige polemiek tegen de VU: de houding van deze partij bij de stemming over Brussel werd duchtig op de korrel genomen. Toch lijkt de verontwaardiging over de vaandelvlucht niet helemaal oprecht voor wie vaststelt dat bij de goedkeuring in de Senaat van de wet op de ekonomische decentralisatie het CVP-voorstel om de Vlaamse randgemeenten uitdrukkelijk bij de Vlaamse ekonomische raad onder te brengen opnieuw (!) werd ingetrokken en de meerderheidspartijen de afbakening van het gebied van elke gewestelijke ekonomische raad aan de ministerraad overlieten: dit betekent dat de aanhorigheid van de Vlaamse randgemeenten bij elke regeringswijziging zou kunnen veranderen!

Naarmate de vakantie verliep werd de polemiek rustiger. Karel de Witte stelde in De Gazet van Antwerpen (r.k.) voor dat de Vlaamse parlementairen onder elkaar overleg zouden plegen en hierbij ook de VU zouden betrekken. Maar zowel BSP-ondervoorzitter Jos van Eynde als CVP-senator Leynen reageerden in hun kranten negatief op dit voorstel.

Het maakt in Vlaanderen geen al te beste indruk dat de regeringspartijen deze vorm van Vlaams overleg blijven afwijzen. Des te meer omdat de regering wel overlegde met de PVV en aan deze partij zelfs belangrijke toegevingen deed, wat uiteindelijk toch niet tot een uitkomst leidde. Eens te meer stelt zich de vraag naar de geloofwaardigheid van de partijen. Dit alles versterkt het gevoel dat ‘Brussel’ eigenlijk de teugels zo weinig mogelijk uit de handen wil geven. Terwijl meer en meer Vlamingen vinden dat alleen een verregaande autonomie van de ‘gewesten’ een oplossing kan zijn: in een federaal België, als het kan. In een nog losser staatsverband, als het moet. ‘Ook als het met België verkeerd mocht lopen, als gevolg van aanhoudende crisissen, waaraan de Vlamingen geen schuld hebben, tenzij misschien door hun lankmoedigheid, dan zal Vlaanderen toch, en wellicht gemakkelijker, zijn toekomst kunnen verzekeren.’ (Mr. Borginon op de IJzerbedevaart).

JORIS DE DEURWAERDER

[p. 143]

Voor sommigen de trots van Brussel, voor anderen zowat het lelijkste bouwwerk van de Brusselse agglomeratie - de wereldlijke opponent van de vrij smakeloze basiliek van Koekelberg -: het gerechtshof ofte ‘justitiepaleis’ te Brussel. Daarbij is niet zozeer de pompeuze stijl van een al met al dan toch indrukwekkend gebouw dan wel het totaal ontbreken van enige harmonieuze omlijsting een storende faktor in dit totaalbeeld, dat als een schoolvoorbeeld kan gelden van totaal willekeurige en aan het toeval overgelaten bebouwing. Vooral de onmiddellijke omgeving van dit Brusselse ‘paleis’ staat vol ongelukkige kontrasten.