Neerlandia. Jaargang 74

[p. 115]

Een groeipool en haar invloedssfeer

Tot voor kort was er op het Belgische regionaal-economische vlak alleen sprake van probleemgebieden in Vlaanderen (strukturele werkloosheid) en in Wallonië (reconversieprobleem van de steenkoolgebieden). Sinds het wetsontwerp 125 betreffende de economische planning en decentralisatie dat nu ondertussen wet is geworden en op uitvoeringsbesluiten wacht stelt men zich in diverse middens de vraag over het toekomstig lot van de Brusselse economie. Waar voordien weinig of geen gegevens beschikbaar waren over de Brusselse economie beginnen deze nu geleidelijk vaste vorm te krijgen. Niettemin blijven deze gegevens schaars in vergelijking met hetgeen geweten is over andere gewesten. In deze zin deelt Brussel hier wellicht het lot van de gelukkige volkeren die naar het spreekwoord zegt geen geschiedenis hebben.
Wanneer wij hier verder zullen spreken over de Brusselse economie dan dient daaronder verstaan te worden de huidige negentien autonome gemeenten van het hoofdstedelijk gebied die een de facto agglomeratie vormen.

Belang van de Brusselse Economie

Wanneer wij even teruggrijpen naar 1961, ogenblik waarop wij een min of meer volledige inventaris hebben van de economische aktiviteiten van de bevolking via de volkstelling dan stellen wij vast dat op dat tijdstip in Brussel 582.634 personen waren tewerkgesteld hetzij 17,8% van de totale tewerkstelling in België. Vergeleken met het aandeel van de Brusselse bevolking in de totale bevolking van het rijk dat in 1961 11,1% bedroeg kan men gewag maken van een concentratie van de economische aktiviteiten in het Brusselse. Immers de tewerkstelling in de 19 gemeenten van Brussel bedroeg toen ca. 60.000 eenheden meer dan de tewerkstelling in gans de provincie Antwerpen.

In 1961 reeds had Brussel een duidelijke tertiaire signatuur: 62% van de te Brussel werkzame personen waren tewerkgesteld in de dienstensector tegenover 45% voor gans België.

De tewerkstelling in de bouw en de industrie hadden een aandeel van respectievelijk 7 en 29%. De extraktieve nijverheid en de landbouw hadden samen een aandeel van 0,5% in het totaal van de Brusselse tewerkstelling.

De tertiaire signatuur van Brussel mag zeker de industriële functie van Brussel niet doen onderschatten. De industrie is niet alleen kwantitatief belangrijk maar ook sterk gediversifieerd.

In 1961 werkten 171.000 personen in de Brusselse industrie. Dit was 14,7% van de industriële tewerkstelling in België. Op hetzelfde ogenblik telde de provincie Antwerpen 202.000 tewerkstellingsplaatsen.

Op de zware metaalnijverheid en de textielsector na zijn alle overige industriële sectoren goed vertegenwoordigd.

Daarenboven dienen wij hier rekening te houden met het feit dat de industrie zich ten dele heeft nedergezet langsheen de waterweg Charleroi-Brussel (Clabecq) en Brussel-Willebroek (het Vilvoordse).

In 1961 was in termen van tewerkstelling 24% van de tertiaire aktiviteiten in België in het Brusselse geconcentreerd. Voor sommige diensten zoals financiële en immobilière bedroeg dit 53% en voor agentschappen (reclamebureau's e.d.) 48%.

Recentelijk zijn tevens inlichtingen vrij gekomen over de tewerkstelling in Brussel in de centrale administratie en de instellingen van openbaar nut. Hieruit is gebleken dat in 1969 38% van de ambtenaren van de ministeries tewerkgesteld waren in Brussel (37.000 personen) en 10.405 of 30% van de ambtenaren van instellingen van openbaar nut.

Totnogtoe spraken wij enkel in termen van volume van tewerkstelling. Zelfs in deze termen bleek Brussel een stevige industriële functie te hebben. Wanneer wij echter de zaken van naderbij analyseren en vaststellen dat in de Brusselse industrie op 100 werklieden 52 bedienden zijn tewerkgesteld tegenover slechts 26 bedienden in het Rijk, 13 in Vlaanderen en 21 in Wallonië dan kunnen wij hieruit afleiden dat de Brusselse industrie in zeer sterke mate tertiaire aktiviteiten omvat (beheer, marketing, onderzoek) hetgeen erop wijst dat de industriële top van België veel meer geconcentreerd is in Brussel dan wel uit de gegevens blijkt.

De concentratie van deze topfuncties in Brussel vinden wij dan ook terug zo wij de inkomensgegevens van de Brusselse inwoners gaan onderzoeken. Zo lag in 1965 het gemiddeld netto-inkomen per belastingplichtige in Brussel 38% hoger dan die van het Rijk, in de 6 randgemeenten van Brussel met taalaciliteiten zelfs 64% hoger.

Deze sterke economische ontwikkeling heeft een zeer sterke bevolkingsconcentratie en pendelbeweging meegebracht. Zo steeg de

[p. 116]

bevolking in Brussel van 1846 tot 1969 van 210.000 inwoners naar 1.073.000 inwoners. Daarenboven waren er in 1961 189.000 forenzen op Brussel.

De bevolkingsconcentratie, de kwaliteit van de tewerkstelling en het pendelverkeer heeft daarenboven in de Brusselse agglomeratie een zeer sterke distributiestruktuur gecreëerd op het niveau van de consumptie (antiek, haute couture, hobby en andere specialty shops).

In feite is Brussel het zenuwcentrum van België. Het is het centrale beslissingsoord niet alleen politiek maar ook administratief, financieel (banken, verzekeringen, beurs), industrieel, syndikaal en ook voor de communicatiemedia.

Verklaring

Deze uitzonderlijke positie van Brussel op economisch gebied hangt zeer nauw samen met de hoofdstedelijke functie van Brussel. De gunstige geografische ligging van Brussel, de historische centrumfunctie die Brussel gekregen heeft in vroegere tijden ten nadele van Leuven en Mechelen hebben samen met de centraliserende visie na de onafhankelijkheid van België hun weerslag gevonden in een basis-verkeersinfrastructuur die de Brusselse groeipool heeft tot stand gebracht. Brussel werd het knooppunt van de grote wegverbindingen, nationale en internationale spoorverbindingen. Daarenboven beschikte Brussel via het Kanaal van de Rupel over een direkte verbindingsweg met de haven van Antwerpen en ligt de agglomeratie in onmiddellijke nabijheid van de nationale luchthaven van Zaventem (op 10 km van Brussel)

Aldus beschouwd is Brussel een voorbeeld, avant la lettre, van een voluntaristische regionale economische politiek.

Perspektieven

De economische ontwikkeling van Brussel in het jongste decennium wordt gekenmerkt enerzijds door een verdere uitbouw van de tertiaire sector en anderzijds door een groeiende internationalisering.

Tijdens de periode 1960-68 steeg het aantal tewerkgestelden onderworpen aan de rijksmaatschappelijke zekerheid met 78.356 eenheden (aandeel in toename van het Rijk was 36%). Hiervan ging meer dan ¾ naar de tertiaire sector.

Niet alleen gaan de nieuwe industrieën zich meer en meer vestigen langsheen de uitvalswegen van Brussel (Sint-Pieters-Leeuw, Groot-Bijgaarden, Zellik, Grimbergen, Ternat, Overijse, Diegem, Zaventem) maar ook Brusselse bedrijven hebben de weg van de herlocalisatie ingeslagen naar het hinterland of naar de periferie van de Brusselse agglomeratie.

Na het oprichten van de Europese Gemeenschap is Brussel geleidelijk tot een internationaal centrum uitgegroeid.

Niet alleen heeft de E.E.G.-commissie met zijn ruim 5.000 ambtenaren in Brussel onderdak gevonden maar ook de NATO en tal van Europese hoofdkantoren van internationale firma's.

Aldus is Brussel van nationaal tot internationaal beslissingscentrum uitgegroeid. Dit effekt werkt echter polariserend. Het ene beslissingscentrum zoekt het andere op vermits op dit niveau de persoonlijke kontakten en de snelheid van informatie een bijzonder grote rol spelen.

De Europese integratie, de gunstige geografische ligging van België, de geringe dimensie van België, de aktieve onthaalpolitiek van overheid en regio's en de gegeven infrastructuur van Brussel hebben hier alle toe bijgedragen.

De opbouw van het wereldhandelscentrum (W.T.C.) als informatie, kontakt- en vergaderingscentrum in de nieuwe Manhattenwijk, en de oprichting van een permanente internationale tentoonstelling (Trade Mart) op de Heyzel zijn een verdere consolidatie van het internationaal karakter van Brussel.

Knelpunten

Een eerste knelpunt houdt verband met de mogelijke oplossing die men kan geven aan de vraagstukken waarmee elke grote agglomeratie te kampen heeft nl. deze van de leefbaarheid (stadsverkeer, milieuverontreiniging, sociaal klimaat). Hierbij dient zowel het technisch als het sociaal- economisch aspekt (sociale kosten) in ogenschouw te worden genomen. Het streven naar een gemeenschappelijke beleid voor de ganse Brusselse agglomeratie biedt een ernstige kans voor een globale aanpak.

In het belang van de verdere economische groei van Brussel dient Brussel zich vrij te maken van die aktiviteiten die niet strikt gebonden zijn aan de hoofdstedelijke agglomeratie. Hierdoor zal Brussel de nodige ruimte scheppen voor aktiviteiten die niet alleen in het kader van de Brusselse maar ook van de Belgische economie een maximale bijdrage kunnen leveren.

De laatste tijden wordt in diverse kringen eveneens het huidige plan van de regering, om het brusselse economische gewest met de 19 gemeenten te doen samenvallen, als een mogelijk knelpunt ervaren. Het probleem van de afbakening van de economische gewesten is in de eerste plaats, zoals diverse economisten reeds hebben aangeduid, een politiek probleem. Deze vaststelling houdt verband met het multidimensioneel en het dynamisch karakter van de invloedssfeer van een groeipool. Naargelang men zich op het standpunt van de groeipool als consumptief verzorgingscentrum, als tewerkstellingscentrum of als beslissingscentrum stelt bestrijkt men steeds andere zones. Deze invloedssferen zijn daarenboven veranderlijk in de tijd o.i. van technologische infrastructurele en andere factoren. In België heeft de wetgever de economische decentralisatie opgevat als een inspraak van de bestaande volksgemeenschappen. De economische incidentie hiervan gaat steeds in positieve zin. Immers de regionaal-economische politiek heeft tot doel de sluimerende krachten in de diverse gewesten (welke de afbakening ook weze) te valoriseren. Wat de betrekking tussen pool en hinterland betreft ligt het voor de hand dat het hinterland zal inspelen op de groeimogelijkheden geboden door de pool en in feite deze pool zal ondersteunen op een ruimtelijk en sociaal-economisch verantwoorde wijze.

G. DEBLAERE

Dr. G. Deblaere is sinds februari 1970 direkteur van de Ekonomische Raad voor Vlaams Brabant. Hij heeft diverse ekonomische studies op zijn naam. Dr. G. Deblaere is ook medewerker bij de Stichting Lodewijk de Raet.