Neerlandia. Jaargang 73

[p. 344]

Kultuurraad voor Vlaanderen: tien jaar Jong

Tijdens de eerste lustrumviering in 1964 zei mr. P. Knapen, voorzitter van de Kultuurraad voor Vlaanderen: ‘Iemand heeft eens gezegd dat in Vlaanderen verenigingen worden opgericht om later de stichting feestelijk te kunnen vieren’. Dit geldt eveneens voor de Kultuurraad met dien verstande dat elke lustrumviering steeds de gelegenheid is geweest om aan de buitenwereld de soms weinig gekende maar alleszins indrukwekkende reeks initiatieven en activiteiten bekend te maken.

De stichting van de Kultuurraad voor Vlaanderen op 21 april 1959 te Brussel door de bestendige deputaties (gedeputeerde staten) van de Vlaamse provinciebesturen, betekende het zoeken naar middelen om het cultureel en maatschappelijk leven vanuit de gewesten tot een hogere bloei te brengen Vlaanderen heeft immers vele decennia een harde strijd geleverd om de elementaire voorwaarden voor een eigen cultureel en sociaal-welvarend bestaan veilig te stellen. Daarom situeert de oprichting van de Kultuurraad voor Vlaanderen zich ergens tussen het ‘Vlaanderen van gisteren’ en het ‘Vlaanderen van morgen’. Met ‘morgen’ bedoelen wij de onbepaalde toekomst waarvan de krachtlijnen zich vandaag reeds aftekenen. Deze zijn enerzijds de nieuwe constitutionele en wettelijke kaders die de nationale gemeenschappen in België tot een harmonische en meer zelfstandige ontplooiing moeten leiden en anderzijds de groeiende internationale supranationale verbanden die de gewesten nieuwe verantwoordelijkheden en mogelijkheden geven.

Deze visie vond men herhaaldelijk terug in de inleiding van mr. P. Knapen, in het referaat over ‘Culturele autonomie in een verenigd Europa’ van prof. dr. H. Brugmans, rector van het Europacollege in Brugge en in de

[p. 345]

Overhandiging van het ‘Juweel van Vlaanderen’ aan prof. dr. Mag. E. Schillebeeckx. V.I.n.r. prof. dr. Mag. E. Schillebeeckx, mr. P. Knapen, dr. J. Theuwissen en prof. dr. H. Brugmans.

slottoespraak van prof. dr. F. van Mechelen, minister van Nederlandse cultuur.

Voor een groot aantal genodigden gaf mr. P. Knapen op 25 oktober 1969 in de Koninklijke Bibliotheek te Brussel een overzicht van de activiteiten en de werkzaamheden van de Kultuurraad gedurende de laatste vijf jaren (1964-1969).

Gelet op de doelstelliing van de Kultuurraad, m.n. de behartiging en de bevordering van de Nederlandse cultuur in Vlaanderen in al haar uitingen, waren deze veelzijdig.

De Kultuurraad voor Vlaanderen beschouwde het als zijn taak om de cultuurpolitiek in Vlaanderen kritisch te onderzoeken en terzake opbouwende voorstellen te formuleren. Mr. Knapen legde o.m. de nadruk op de rapporten over de problemen met betrekking tot het institutionaliseren van de culturele autonomie, de contacten van de Kultuurraad met de zgn. commissie-Meyers (Vaste commissie voor de verbetering van de betrekkingen tussen de Belgische taalgemeenschappen) en met de minister-staatssecretaris van communautaire betrekkingen, de standpunten t.a.v. het probleem ‘Leuven’, de bijzondere belangstelling voor het universitair onderwijs en het wetenschappelijk onderzoek, e.z.m..

Uiteraard heeft de Kultuurraad voor Vlaanderen zich intensief bezig gehouden met de kunstpolitiek, in het bijzonder met de democratisering van de kunst. Dit resulteerde o.m. in de uitgave ‘Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen’, de oprichting van het Theatercentrum, het onderzoek van de problemen met

[p. 346]

betrekking tot de lyrische kunst en het ballet en tenslotte het initiatief ‘Luister van de Muziek in Vlaanderen’.

Mr. P. Knapen gaf tenslotte een overzicht van de contacten met Wallonië, met Nederland en met het buitenland. Hij handelde hier o.m. over de Stichting voor de Culturele Integratie van Noord en Zuid, de uitgave ‘Flemish Press Review’, enz..

Handelend over de toekomst van de Kultuurraad werd in verband met Brussel een harde taal gesproken die in de pers een grote weerklank vond en in de slottoespraak van minister Van Mechelen werd herhaald en onderlijnd. Mr. P. Knapen zei o.m.: ‘Tot de geachte gemeentelijke gezagsdragers van Brussel wil ik mij richten en hun zeggen dat wij begrip hebben voor hun streven om van Brussel de hoofdstad van Europa te maken en dat Vlaanderen bereid is hieraan positief mee te werken. Zij mogen echter niet vergeten dat in de hoofdstad elke Belg zich vrij en onbevangen moet thuis voelen; dat de huidige toestand het resultaat is van een mentaliteitsevolutie, ontstaan door het misbruiken van een massale cultuurloosheid bij de autochtone Vlaamse bevolking van Brussel. Indien, in vele lagen van de Brusselse bevolking, een klimaat van vijandigheid en misprijzen bestaat t.o.v. de Vlaming die zij liefst trachten te vernederen door te doen alsof zij zijn taal niet verstaan, dan is dit ten dele te wijten aan de houding van vele gemeentelijke gezagsdragers, dikwijls kinderen van vreemde inwijkelingen, die alles doen wat in hun mogelijkheid ligt om het politieke leven in Brussel totaal te verfransen, en er niet voor terugdeinzen hiervoor het meest ondemocratische middel - m.n. intense sociale druk - aan te wenden. Indien de gezagsdragers zo'n houding aannemen, dan moet het ons niet verwonderen dat de kelner, de huisbewaker en de winkeljuffrouw in hun argeloosheid menen dat zij slechts de sociale ladder kunnen beklimmen, indien zij zich bij voorkeur en liefst uitsluitend als Franssprekend voordoen.

Vlaanderen is bereid Brussel te helpen uitbouwen tot Europese hoofdstad, indien op zijn beurt het gezag in Brussel onverwijld - en met de grootste spoed - eerlijk die maatregelen treft welke noodzakelijk zijn om de Vlaming toe te laten op de meest natuurlijke en ongedwongen wijze zichzelf te zijn in de hoofdstad van het land. En indien U, heren gemeentelijke gezagsdragers van Brussel, dit niet begrijpt, indien U niet de moed aan de dag legt om het leefklimaat in uw gemeenten te wijzigen, dan zult U, en U alleen, door uw bekrompen kortzichtigheid, er schuld aan hebben dat het thans bewust geworden Vlaanderen niet langer Brussel als hoofdstad van het land kan aanvaarden. Wij hopen nochtans dat vooral de jongere generatie begrip opbrengt voor de artificiële situatie. Naar onze overtuiging staat of valt de oplossing voor de gemeenschapsbetrekkingen met het tot stand komen van een nieuwe onbevooroordeelde houding in het Brusselse publieke leven. Wij willen gaarne er het onze toe bijdragen om zulks te verhelpen.’

Prof. Brugmans nam als uitgangspunt de potentiële eenheid van Europa die resulteert uit het feit dat onze cultuur in haar grote verschijnselen steeds één is geweest. Nochtans is zulke vaststelling geen argument om in te gaan tegen de eigen volksaard en de solidariteit met de eigen cultuur. Juist de nationaie verschillen van Europa zijn een grote rijkdom en kracht. Prof. Brugmans onderlijnde dat het juist de roeping van Europa is om een ‘eenheid-inblijvende-verscheidenheid’ te demonstreren. Ter illustratie van deze

[p. 347]

vaststelling zei de spreker dat Europa geen nood heeft aan een Europees minister van opvoeding, maar wel aan een permanente conferentie van bevoegde ministers die moeten zorgen voor de doorstroming van mensen en gedachten. De tijd van het traditionele staats-nationalisme dat ‘l'amour sacré de la patrie’ verkondigt, is voorbijgestreefd. Men dient te komen tot een gemeenschap van Europees georiënteerde gemeenschappen, zonder een overheersende natie.

Zoals in 1964 werd ook nu aan twee laureaten de lustrumonderscheiding toegekend. Het ‘juweel van Vlaanderen’ werd overhandigd aan prof. Mag. dr. E. Schillebeeckx en aan dr. A. Toepfer.

Het jury-rapport, voorgelezen door dr. J. Theuwissen, directeur van de Kultuurraad voor Vlaanderen, motiveerde omstandig de beslissing. De jury heeft eenstemmig voorgesteld om de onderscheiding toe te kennen aan prof. Schillebeeckx als erkenning van het feit dat zijn wetenschappelijk werk de belangstelling in het buitenland heeft bevorderd voor de Nederlandse taal en voor de wetenschapsbeoefening in het Nederlands taalgebied. Het is een louter toeval dat juist in dit Erasmusjaar de keuze van de jury gegaan is naar een theoloog uit ons taalgebied. Toch is dit samentreffen wellicht niet helemaal zonder betekenis. In een tijd die gekenmerkt werd door een diepgaande crisis en aldus een grote gelijkenis vertoont met de onze, heeft Erasmus zich ingespannen om de theologie-beoefening uit de verstarring te bevrijden en tot haar dieper wezen terug te voeren. Op kerkelijk gebied heeft hij de wantoestanden scherper aangeklaagd en liet hij niet af naar loutering en vernieuwing te streven. In de geestelijke conflicten van zijn tijd nam hij een verzoenende houding aan en bleef hij steeds aansturen op een open dialoog met allen die een andere mening waren toegedaan. Onder al deze opzichten heeft prof. Schillebeeckx het voetspoor gedrukt van zijn grote voorganger en dit op een wijze die door al zijn vakgenoten zeer hoog wordt gewaardeerd. Op één punt echter heeft hij zich duidelijk van Erasmus gedistancieerd Terwijl deze laatste immers zijn ganse oeuvre in het Latijn schreef, heeft hij zich bij het schrijven van zijn wetenschappelijk werk steeds van het Nederlands bediend. Waar men zo vaak de bedenking hoort maken dat de beperktheid van ons taalgebied een hinderpaal vormt voor de uitstraling van wetenschappelijk werk dat in onze taal wordt geschreven, heeft hij het bewijs geleverd dat aan een dergelijke bewering niet veel waarde kan worden toegeschreven. Zijn voorbeeld heeft duidelijk aangetoond dat het Nederlandstalig zijn geen hinderpaal vormt om een wereldburger te wezen en het gebruik van het Nederlands heeft hem geenszins gehinderd deel te nemen aan het internationale leven op het gebied dat het zijne is. Juist omwille van dit zeldzame feit heeft de jury gemeend hem te mogen voordragen voor de onderscheiding die toegekend wordt aan iemand die een aanzienlijke bijdrage heeft geleverd voor de opbouw, bekendmaking en uitstraling van de Nederlandse cultuur zoals deze in onze gewesten in haar diverse aspecten tot uiting komt.

De jury heeft eveneens eensgezind dr. A. Toepfer uit Hamburg voorgedragen voor de lustrumonderscheiding. Dr. Toepfer, koopman en economist, nu 75 jaar, is nog steeds de dynamische leider van de vóór 50 jaar door hem opgerichte handelsfirma van graangewassen en veevoeders. Sedert het begin van de dertiger jaren heeft hij 24 prijzen uitgeloofd om de cultuur, de weten-

[p. 348]

schap en de Europese integratie te bevorderen. Enkele prijzen dragen de naam van figuren uit het Nederlandse cultureel verleden, nl. de Rembrandtprijs en de Joost van den Vondelprijs. Door deze namen te kiezen wordt reeds een brok Nederlandse cultuurgeschiedenis in het buitenland opgeroepen. De inzet van dr. Toepfer voor de verspreiding van de Nederlandse cultuur gaat echter verder. Zij wortelt in de contacten met Vlaanderen sedert de eerste wereldoorlog. Hij interesseerde zich dermate voor het Nederlandse en het Vlaamse land en volk dat hij prijzen uitloofde waardoor de beoefening van cultuur en wetenschap in onze streken in Duitsland bekendheid kreeg. De in 1935-1936 gestichte Rembrandtprijs, een Europaprijs voor kunst, die wordt toegekend aan personen uit de verschillende landen van Europa, heeft tot doel de culturele betrekkingen tussen de Europeanen te bevorderen. Hij wordt jaarlijks uitgereikt in de universiteit van Hamburg.

De Joost van den Vondelprijs, in 1959 door A. Toepfer ingesteld, en uitsluitend voorbehouden aan personen uit het Nederduits en Nederlands taalgebied, wordt jaarlijks uitgereikt in de Wilhelm-universiteit te Münster. Deze prijs beoogt dezelfde culturele integratie van Europa en in het bijzonder de uitstraling van de Nederlandse cultuur in het buitenland.

Omwille van de belangstelling die dr. Toepfer aldus in een vreemd land opwekt voor de Nederlandse cultuur in al haar uitingen, kende de Kultuurraad voor Vlaanderen hem de vijfjaarlijkse lustrumonderscheiding toe.

In een fel opgemerkte redevoering legde minister Van Mechelen de klemtoon op het probleem-Brussel. Voor het behoud van de Nederlandse cultuur in de hoofdstad blijft een grote en bestendige waakzaamheid geboden. De overlevingskansen van de Nederlandse cultuur in Brussel zijn niet op de eerste plaats van belang voor Vlaanderen zelf, zo onderstreepte de minister. Het bestaan van de Belgische staat wordt er door in gevaar gesteld. Zonder Nederlandse cultuur te Brussel zou er geen Belgische hoofdstad en ook geen België meer zijn. Tot de Kultuurraad voor Vlaanderen zei minister Van Mechelen: ‘Ga in het offensief te Brussel, hier is de frontlinie!’.

Tenslotte bracht minister Van Mechelen op zijn beurt hulde aan de laureaten van de lustrumprijzen van de Kultuurraad die in hun werk één van de bijzonderste eigenschappen van onze Nederlandse cultuur in het licht hebben gesteld: de zin voor universaliteit. ‘Deze dagen’, aldus de minister, ‘hoort men van de overzijde dreigende verwijten als zou de Nederlandse cultuur in België zich in een getto opsluiten. De bewijzen zijn er, dat ons aandeel in de Europese cultuurstroom niet alleen in het verleden maar ook vandaag een realiteit is; dat de Vlaamse ideëenwereld een aantrekkingskracht uitoefent op de wereld rondom ons’.

Het traditionele drankje besloot deze lustrumviering.

's Avonds bood de gouverneur van de provincie Brabant aan de Kultuurraad een diner aan. Tijdens de tafelspeech pleitte de gouverneur voor een veelvuldiger contact met Wallonië. In het vooruitzicht van het ‘Europa van morgen'’ citeerde hij de wijze raad van August Vermeylen: ‘Wees Vlaming om Europeëer te worden’. Tenslotte feliciteerde hij de Kultuurraad voor Vlaanderen zeer hartelijk voor het gepresteerde werk.