Neerlandia. Jaargang 73

[p. 311]

Bleven Belgische Oostkantons onderontwikkelde gebieden?

Dialectgrenzen Nederl.-Duits grensgebied. De onderste lijn geeft tevens de grens van de Hoogduitse klankverschuiving aan.

Bij de vredesbesprekingen in Versailles kreeg België op 28 juni 1919 de Kreis Eupen, Malmedy en Sankt Vith als uitbreiding van zijn landsgrenzen toegewezen.

Dat was op 28 juni 1969 vijftig jaar, een halve eeuw geleden.

Guido Fonteyn heeft eens nagegaan wat er in die halve eeuw voor spectaculairs in deze gebieden, de Oostkantons geheten, was gebeurd, was gegroeid.

Hij schreef over zijn bevindingen vier artikels in de ‘Gazet van Antwerpen’ van 28/29 juni, 30 juni, 1 en 2 juli.

De drie Duitstalige kantons zijn gelegen in de provincie Luik en ressorteren sinds 1925 onder het arrondissement Verviers met Frans als bestuurstaal.

Van de dertig tot dit ressort behorende gemeenten zijn er 25 Duitstalig en 5 Franstalig. De laatste gemeenten vormen een gebied dat al eeuwen lang wordt aangeduid met ‘Wallonie prussienne.’

De Franse gemeenten wezen geen enkele faciliteit toe aan de Duitstaligen, in tegenstelling tot de Duitstaligen die wèl en op ruime schaal faciliteiten toewezen aan de Franstalige minderheid.

Het Duitstalige gebied kreeg pas in 1932 recht op een Duitse rechtspleging, maar bij ontstentenis van Duitstalige rechters en advocaten bleef deze Duitse rechtspleging een farce. Pas kort geleden werd de eerste Duitstalige vrederechter benoemd.

Merkwaardig was de houding van de bevolking in het aan België toegewezen gebied. De aansluiting bij België onderging zij zeer gelaten. Er heeft nl. een

[p. 312]

soort referendum plaats gehad, alvorens, voor de in 1919 onder mandaat van België gestelde gebieden, de Volkerenbond op 20 september definitief de aanhechting bevestigde. In de registers, die waren neergelegd voor eventuele protesten van de tegenstanders van de aanhechting, werden slechts 271 protesten opgenomen, waarvan niet minder dan 202 afkomstig van voormalig in die gebieden aangestelde beambten. Er zijn zelfs Duitsers geweest, die zich tot Versailles hebben gericht om voor blijvende afscheiding van het Duitse rijk te pleiten.

De tweede wereldoorlog

De jaren 1940/1945 werden een ware tragedie voor de sedert twintig jaren onder Belgische vlag levende Duitsers of Duitse Belgen.

Op 10 mei 1940 viel het Duitse leger België binnen en reeds op de 18de mei vielen de zgn. Oostkantons weer terug in het Duitse rijk, dat met de bekende Duitse ‘Tüchtigkeit’, maar zonder enige vorm van volksraadpleging, alle rechtbankdossiers overbracht naar Duitsland. Tegoeden van burgers bij Belgische banken en saldo's bij de postgiro gingen naar Duitse bankinstellingen.

Van de zijde der Belgische regering kwam geen enkele reactie, noch enig protest.

Het enige wat de bevolking uit de Oostkantons tijdens de oorlogsjaren van de zijde der Belgische regering (in ballingschap) hoorde was een woord van de eerste minister Pierlot in 1943 toen hij de weer in het Duitse rijk teruggebrachte Duitse Belgen of Belgische Duitsers toevoegde: ‘Vous êtes et resterez des Belges.’

Wel, dàt hebben deze ‘Belgen’ nà 1945 gemerkt en hoe!

Het ‘zurück ins Reich’ betekende voor duizenden ex-Duitsers een wegvoeren naar het Oostfront, waar de meesten sneuvelden of op andere wijze omkwamen.

Tijdens de vijf oorlogsjaren heeft de bevolking van de Oostkantons weerstand geboden en zelfs verzet gepleegd tegen een assimilatie met de rest van het Duitse rijk.

Maar dit alles mocht niet verhinderen dat de bevolking van de Oostkantons na de ‘bevrijding?’ ten prooi viel aan een ongenadige repressie, ingezet door weerstanders van het elfde uur en nà hen door piepjonge krijgsauditeurs, die geen woord Duits spraken of verstonden. En dan toch maar ‘recht spreken’.

Niet minder dan 16.480 dossiers op een bevolking van ongeveer 60.000 zielen werden samengesteld. Dat kwam hierop neer, dat op elke vier Duitse Belgen er een is vervolgd door het naoorlogse gerecht.

In elke familie was er minstens één lid, dat in staat van beschuldiging werd gesteld.

In 1946 werd meer dan 40 t/h van de mogelijke kiezers, als nasleep van uitgesproken vonnissen, uitgesloten van het actieve kiesrecht! Ja, dat ‘Vous êtes et resterez des Belges’ van minister Pierlot heeft de Oostkantonners deugd gedaan.

Zo zag Guido Fonteyn een triest beeld van de rechtsstaat België, die zich voor het jaar 1940 nauwelijks bemoeide met het sedert 1919 aangehechte

[p. 313]

gebied en die na de tweede wereldoorlog zich die kantons herinnerde en middels het volksgerecht en het militaire auditoraat daar een onrechtvaardige en overdreven repressie hield.

Stiefmoederlijk onderwijs

De Duitse gemeenten hebben Duitstalige scholen naast Franstalige voor de Franstalige minderheden. Frans is meestal de tweede taal op school en de derde taal gewoonlijk Nederlands in plaats van Engels, omdat de ouders ondervonden hebben, dat hun kinderen met een Nederlandse opleiding meer plaatsingskansen in België hebben.

Op de Franse scholen is Nederlands de tweede taal en Duits de derde.

Hoe bedroevend stiefmoederlijk het onderwijs in de Oostkantons van overheidswege wordt verzorgd kan het duidelijkst worden aangetoond met te wijzen op de totale afwezigheid van Duitse schoolboekjes. En dat na.... vijftig jaren te hebben gelegen binnen de greep van de Brusselse ministeries! De onderwijzers behelpen zich met eigengemaakte stencils, of gebruiken clandestien leer- en leesboekjes uit Duitsland, Oostenrijk of Zwitserland. Clandestien, want de overheid, die zelf niets deed, heeft officieel het gebruik van die boekjes verboden.

Door deze chaos op materieel gebied is er geen sprake van uniformiteit bij het Duitstalig onderwijs. Elke school is overigens afhankelijk van de inzet der onderwijzers.

Alleen al voor de belangrijkste schoolvakken zouden in de Oostkantons 90.000 boeken nodig zijn. 90.000: nu is er niet een.

Bij het universitair onderwijs zijn de Duitstaligen met Frans als tweede vak op school, aangewezen op Luik of Leuven. Zij, die naar de technische hogeschool van Aken gaan en daar afstuderen, moeten zich in België weer aan zware examens onderwerpen, want het in Aken verworven diploma is niet geldig in België. Of het ook tijd wordt voor een bevordering van de ‘effectus civilis’, de wettelijke bevoegdheid verbonden aan universitaire diploma's en dan niet alleen voor de Oostkantons maar ook tussen Nederland en Vlaanderen.

De Duitse bevolking in de Oostkantons profiteert van de uitzendingen van de gemakkelijk bereikbare TV-stations in Duitsland en leest Duitstalige kranten, o.a. de ‘Grenz-Echo’ met 10.000 lezers, gedrukt en uitgegeven in Eupen en de ‘Aachner Volkszeitung’ met een eigen redactie in Eupen en met 4.000 lezers aldaar.

Tussen Maastricht, Aken en de Oostkantons was van ouds een druk verkeer gaande. In de jongste jaren genieten deze gebieden ook de belangstelling van o.a. Antwerpen, vanwaar met de weekeinden vele Sinjoren met hun families de schoonheid van de Hoge Venen en van het Hertogsdal zoeken en vinden.

Oostkantonse desiderata

Zoals te begrijpen valt - na het bovenstaande te hebben gelezen - vraagt de Duitse bevolking in de Belgische Oostkantons in de eerste plaats om Duitstalige schoolboekjes voor een goed onderricht van hun kinderen.

[p. 314]

De Oostkantons vragen voorts een autoweg, liefst vanuit Antwerpen via Brussel naar Sankt Vith en dan door te trekken naar het Duitse Prüm, waar aansluiting mogelijk is op het grote Duitse autowegennet.

Voor Sankt Vith wordt van deze verbinding een fikse opleving verwacht, in het bijzonder op industrieel gebied. Voor Antwerpen zou deze nieuwe weg een aanmerkelijk kortere verbinding betekenen met Zuid-Duitsland. Het mes zou dus aan twee kanten snijden.

In de derde plaats wenst de bevolking in de Oostkantons een vertaalcentrum, dat in de eerste plaats zal zorgdragen voor het vertalen van Franse en Nederlandse wetsteksten, waarvoor nog steeds geen Duitse vertalingen zijn ingesteld, laat staan wettig verklaard.

De Duitstalige bevolking zou dit centrum willen zien opgericht in het Duitstalige Eupen, maar er is een duidelijke beweging gaande om een zodanig centrum te vestigen in Malmedy, in het Franstalig gebied (Wallonie prussienne), alleen wegens de kinderachtige overweging, dat dergelijke pleidooien, komende van de ex-Duitse bevolking, moeten worden aangezien als pangermanistische tendenzen, waartegen niet streng genoeg kan worden opgetreden. Mocht een vertaalcentrum - het doet er niet toe waar - in het leven worden geroepen, dan wordt gedacht aan een taak van ruimere afmeting dan alleen maar vertaling van wetsteksten. Het centrum wil men dan ook inschakelen voor commerciële, toeristische en industriële doeleinden.

Na afsluiting van dit artikel lazen wij in ‘De Gazet van Antwerpen’ van 22 juli een bericht over voorstellen van wet, uitgaande van enige senatoren van de Volksunie om van de Oostkantons, samengesmolten met nog enkele andere, met name genoemde gemeenten, een aparte Duitstalige provincie te maken, onder de naam ‘Oostprovincie’, waar de taal van het onderwijs en de administratie uitsluitend Duits zal zijn. De kantons Eupen en Sankt Vith dienen dan van de provincie Luik te worden afgescheiden.

De voorstellen van de Volksunie-senatoren behelzen nog een aantal andere grenswijzigingen, waarop wij hier echter niet zullen ingaan, omdat ze vrijwel buiten het gebied der Oostkantons vallen.

d.K.A.