Neerlandia. Jaargang 73

[p. 308]

Het Nederlands op de Curaçaose school
E.R. Wouters

‘Hij riep: Schreeuw me niet, schreeuw me niet en sloeg de vrouw een schop in zijn buik. Die vrouw kermde van pijn toen... net goed’; ‘kabrieten die in de koraal kuieren’ (‘geiten die op het erf rondlopen’); ‘ik heb twee alleen’ (‘ik heb er maar twee’).
Dit zijn enkele opmerkingen van inwoners van Curaçao zoals die werden opgetekend door dr. J.Ph. de Palm. Zij brachten hem ertoe een onderzoek in te stellen naar de afwijkingen van het A.B.N., die in het Curaçaos-Nederlande optreden. Dit onderzoek nu vond zijn bekroning in een bij Wolters-Noordhoff N.V. te Groningen verschenen dissertatie van dr. De Palm. De auteur is hoofd van het ‘Centraal Bureau Toezicht Curaçaose Bursalen’ in Den Haag. Hij is zelf Curaçaoenaar van geboorte; in 1922 zag hij te Willemstad het levenslicht. Aanvankelijk was hij werkzaam als onderwijzer, onder meer te San Nicolas op Aruba. In 1949 vertrok hij voor studie naar Nederland. Hij deed in 1958 met succes doctoraal examen letteren aan de Rijksuniversiteit te Leiden. In onderstaand artikel wordt nader ingegaan op het proefschrift van dr. De Palm.

Dissertatie dr. J.Ph. de Palm - Het Nederlands op de Curaçaose school - een menselijk boek

‘Dr. De Palm wil een geëngageerde wetenschap beoefenen. Hij gaat na wat het Nederlands betekent in de ziel van het Curaçoase kind. Daarom is het proefschrift zo'n menselijk boek geworden’. Zo kenschetste prof dr. C.F.P. Stutterheim ‘Het Nederlands op de Curaçaose school’ van J.Ph. de Palm, bij diens promotie op 18 juni tot doctor in de letteren aan de Rijksuniversiteit te Leiden. De ‘menselijke’ benaderingswijze van de problematiek door dr. De Palm - al dan niet tweetalig onderwijs, d.w.z. al dan niet invoering van het Papyamento bij het onderwijs op Curaçao - spreekt ook uit één der stellingen: ‘Terecht heeft Nuijtens in zijn studie gewezen op de wenselijkheid de moderne sociologie bij een linguistisch onderzoek te betrekken (Dr. E. Nuijtens, “De tweetalige mens”, Assen 1962)’. En inderdaad is het zinvol de onderzoekingen te plaatsen tegen de achtergrond van bijvoorbeeld het acculturatieproces. Dit proces wordt door de Antilliaanse socioloog drs. R.A. Römer in ‘Ons samenzijn in sociologisch perspectief’ aangeduid als het samenspel tussen de Afrikaansgemerkte cultuur van de negergroep en de Europese cultuur van de blanke segmenten. Het acculturatieproces is zover voortgeschreden dat in zekere zin gesproken kan worden van een gemeenschappelijk cultuurbezit; drs. Römer wijst in dit verband op de totstandkoming van een Creoolse cultuur met uitlopers naar Afrika en naar Europa. Niettemin kan gesteld worden dat zich een reactie manifesteert op het Nederlandstalig onderwijs in de Nederlandse Antillen. Dit komt tot uiting in de oprichting - verleden jaar - van de ‘Movimiento pa promove Papyamento’ (de ‘Beweging

[p. 309]

voor de bevordering van het gebruik van het Papyamento’ evenals bijvoorbeeld de ‘Stichting voor het Bevorderen en Uitdragen van de eigen Antilliaanse Identiteit en Gemeenschapszin’. Dr. De Palm gaat tamelijk diep op de sociologische achtergrond in - al wordt niet zo zeer het aspect van de acculturatie belicht - maar hij richt zich verder, vanzelfsprekend, geheel op de afwijkingen van het A.B.N. die in het Curaçaos-Nederlands optreden, op de didaktiek van het Nederlands op de Curaçaose school en op de tweetaligheid. Daarbij is een grote plaats ingeruimd voor het Papyamento, en wel om twee redenen: In de eerste plaats is de invloed ervan op de psyche van het Curaçaose kind bijzonder groot. Ten onrechte is haar bij de ontwikkeling van de verstandelijke vermogens geen rol toebedeeld. In de tweede plaats was het te verwachten dat bij het onderzoek de interferentieverschijnselen de hoofdschotel zouden vormen. Zo stelt dr. De Palm, die in dit verband tegenspreekt dat het Curaçaose kind tweetalig zou zijn. Op Curaçao zijn de kinderen voor het overgrote deel ééntalig. Zij spreken thuis Papyamento. In deze taal worden zij grootgebracht. Het eerste reële kontakt met het Nederlands hebben zij pas wanneer zij de school betreden. De tweetaligheid wordt hun dus opgedrongen, zo verklaart de promovendus nader. Hij benadrukt dat de interesse van een kind alleen kan worden gewekt indien wordt aangesloten bij zijn ervaringen. Hij wordt dan immers in staat gesteld tot expressie van gedachten en gevoelens te komen. Daarnaast moeten volgens dr. De Palm de aard van de leerstof en de juiste dosering ervan met zorg worden bepaald, omdat deze afhankelijk zijn van het ontwikkelingspeil en van het rijpingstempo van het kind. Dr. De Palm nu is van mening dat de didaktiek op de Curaçaose school zich tot 1954 heeft gekenmerkt door een huiveringwekkende loochening van beide beginselen: Papyamentosprekende kinderen mogen zich op school niet in hun eigen taal uiten en in de vreemde taal - het Nederlands - kunnen zij zich niet uiten omdat zij deze niet voldoende beheersen. Deze toestand kan, volgens Schmidt-Rohr, nervositeit, verwarring en minderwaardigheidsgevoelens ten gevolge hebben en het is zelfs niet uitgesloten, dat er een bepaalde frustratie op kan treden omdat alle begrippen en gedachten immers gebonden zijn aan hun moedertaal, aldus de Neerlandicus. Overigens laat zich het gemis van een officiële spelling voor het Papyamento pijnlijk voelen. Maar er is nog een ander probleem dat diep ingrijpt in de didaktiek van het Nederlands. Het gaat om de kardinale vraag welk Nederlands op school mag of moet worden gebruikt. De beantwoording van deze vraag is afhankelijk van het standpunt dat men inneemt ten opzichte van het Nederlands, met andere woorden of men bij de eenheid in verscheidenheid de nadruk legt op de eenheid of op de verscheidenheid.

Dr. De Palm is van mening dat, zeker voor de paedagoog, de eenheid moet prevaleren en dat degenen die bij het onderwijs werkzaam zijn de algemene cultuurtaal moeten propageren, en niet het Curaçaos-Nederlands. De school heeft de plicht de vreemde taal zo zuiver mogelijk tot zijn recht te laten komen. Evenmin als een leraar Engels kan toestaan dat een van de Bovenwinden afkomstige leerling de zin ‘I like the child in the garden’ uitspreekt als ‘Oi loik de tjoild in de gjardin’, kan een onderwijzer in zijn Nederlandse taalles tolereren dat er sprake is van ‘Je abuseert te veel’ (Pap. abuzá = misbruik maken) of ‘Je moet mij niet stroberen’ (Pap. stroba = hinderen). Op een Antilliaanse methode die ervoor gezorgd heeft dat het taalonderwijs een verbetering heeft ondergaan, gaat dr. De Palm uitvoerig in: De eerste

[p. 310]

stap in de goede richting is geweest ‘De Eerste Stap’, die aanpassing aan het Antilliaanse milieu en de aanpassing aan de taalmoeilijkheden doorvoert. Geen schoorsteenvegers zien we aan het werk, geen molenaar maalt er zijn meel, terwijl ook ijsbaan en sneeuwman achterwege blijven. Slechts mensen, dieren, voorwerpen en situaties komen er in voor die de leerlingen van de eerste klasse al in min of meerdere mate bekend zijn en die voor hun gevoelskleur de opmerkzaamheid opwekken. Dr. De Palm zegt evenwel zich niet aan de indruk te kunnen onttrekken dat het onderwijs op Curaçao thans nog in hetzelfde stadium verkeert als het Friese onderwijs vóór de komst van de tweetalige school. Het is zijn overtuiging dat bilinguaal onderwijs ook in de Antillen onvermijdelijk is, indien men wil bereiken dat de Antillianen het Nederlands werkelijk gaan beheersen. Hierbij komt dat door het gebruik van beide talen de samenwerking tussen school en huis gestimuleerd wordt, wat voor de opvoeding onontbeerlijk is. Momenteel is het nog zo dat er een diepe kloof hiertussen bestaat; het zijn twee verschillende werelden waarin het kind zich dagelijks moet bewegen. De overbrugging van deze moeilijkheid moet heilzaam werken op de ontwikkeling van het kind. Daarom komt dr. De Palm ook tot de conclusie in een van zijn stellingen: Het is wenselijk, dat op Curaçao enkele proefscholen - naar Fries model - in het leven worden geroepen. Hij stelt zich het onderwijs op deze scholen als volgt voor: In de beginklassen zou Papyamento voertaal zijn. Rekenen, lezen en schrijven worden in de moedertaal aangeleerd. Het Nederlands wordt als vak onderwezen en alleen maar gesproken. In de aanvangsklassen is het niet mogelijk gedurende een vol lesuur ‘Nederlandse les’ te geven; zoveel aandacht brengen de kleintjes niet op. Daarom moet er telkens tussen de gewone lessen door enige tijd hiervoor uitgetrokken worden; een versje, een liedje, een spelletje, een verhaaltje dat wordt naverteld, poppekast, later ook het klassegesprek, herhaling van een zojuist gegeven les, een gebeurtenis weergeven in het Nederlands, enz.. Hierbij moeten we erg oppassen, dat werkelijk gedurende de daarvoor uitgetrokken tijd alle aandacht aan dit onderwerp wordt besteed, anders hebben we per slot niet anders gedaan dan de grote stap van milieutaal of officiële voertaal anderhalf à twee jaar uitstellen. Na deze voorbereiding kunnen we aan het eind van het tweede leerjaar een aanvang maken met het gebruik van Nederlands als voertaal, bijvoorbeeld door een Hollands boekje te nemen. In de volgende klassen kan - naar Fries voorbeeld - het Nederlands als voertaal worden gebruikt met handhaving van enkele uren Papyamento. Dr. De Palm acht het inslaan van een nieuwe weg gewenst, ook al omdat de overgang van het actieve Curaçaose leven dat het kind thuis gewend is, naar de vrij statische Nederlandse school wel bijzonder stroef verloopt.

Terwijl in Nederland ruim zestig procent van de tot de eerste klas toegelaten leerlingen ‘onvertraagd’ de zesde klas bereikt, is dit percentage voor de Antillen slechts vier en twintig. Onder de oorzaken van het doubleren staan ‘taalmoeilijkheden’ voorop.

De te volgen weg zal moeilijk begaanbaar zijn. Maar het doel - de harmonische ontwikkeling en opvoeding van het Curaçaose kind - is zo belangrijk dat ik er van overtuigd ben dat de Curaçaose onderwijzeressen en onderwijzers zich bewust van hun roeping, deze zware arbeid niet zullen schuwen. Aldus besluit dr. De Palm zijn proefschrift ‘Het Nederlands op de Curaçaose school’.