Neerlandia. Jaargang 73

[p. 243]

De kerk van de slapende honden
Situatieschets van de kerk in Vlaanderen
G. Snijkers O.P.

In Nederland zijn er zaken mogelijk die in Vlaanderen (nog) niet kunnen: een pastoraal concilie, enquête over het priestercelibaat, publikatie van de cijfers van de priesters die het ambt neerleggen en van uittredende kloosterlingen. In Vlaanderen hoort men dikwijls de vraag stellen naar de verklaringsgrond van dat verschil. Zijn dat typisch Nederlandse verschijnselen? Wat toch moeilijk te aanvaarden is. Of liggen wij in Vlaanderen op kerkelijk gebied gewoon een ronde achter zodat wij binnenkort dezelfde verschijnselen mogen verwachten? Hoe ook te verklaren, in ieder geval zijn het feiten die de Nederlandse kerk doen verschijnen als een vat vol onrust en agitatie en die de kerkelijke gezagdragers zowel in Nederland zelf als te Rome heel wat hoofdbrekens bezorgen, cfr. de herrie rond de nieuwe katechismus. In Vlaanderen daarentegen verloopt alles kalm en rustig, een beetje saai en eentonig zouden we mogen zeggen. Voor de oppervlakkige toeschouwer ‘tout va très bien, madame la Marquise’. In de stad Gent was het mogelijk om in 1969 nog een sacramentsprocessie te bewonderen in de stijl van voor de oorlog, een bataljon soldaten en rijkswacht te paard inbegrepen. Men fluistert elkaar in het oor - maar het mag nog niet geweten worden - dat ze in 1970 voor de laatste maal in diezelfde stijl zal uittrekken. Men geeft zich blijkbaar meer moeite om de decreten van het Concilie van Trente toe te passen dan om de geest van Vaticanum II te doen doordringen in de praktijk van het kerkelijk leven.

Feitelijk heeft men in Vlaanderen, zoals wellicht in Nederland en in vele andere landen, te doen met twee of zelfs met meerdere katholieke kerken. In ieder geval bestaat er een enorm verschil tussen de sfeer die men aantreft in de kerken tijdens de eucharistievieringen van de zondag, en de sfeer die er heerst op samenkomsten van christenen die vanuit een reële behoefte

[p. 244]

samen met elkaar eucharistie willen vieren. Wat men hoort en ziet en meemaakt in die twee gevallen is zeker zo verschillend van sfeer als een roomskatholieke mis en een protestantse kerkdienst. Heel wat mensen kunnen niet goed verdragen dat men luidop zegt dat er meerdere kerken bestaan. Zij maken gebruik van alle mogelijke rationalisaties om die verschillen weg te praten en toe te dekken en in het uiterste geval berijden zij het strijdros van de verkettering. Ik heb toch sterk de indruk dat in Nederland de ‘ondergrondse’ kerk zich veel gemakkelijker aan de oppervlakte vertoont en derhalve ook beter aan haar trekken komt dan in Vlaanderen. Juist omdat alles hier in het geheim moet gebeuren kan men op zulke bijeenkomsten onder het mom van experiment soms de gekste dingen meemaken. Experimenten hebben de controle en de kritiek van de publieke opinie nodig om evenwichtig te blijven. In Vlaanderen mist men dat. Ofwel wordt er niet geëxperimenteerd, ofwel gebeurt het heimelijk, enkele sporadische gevallen uitgezonderd.

In Vlaanderen heeft de kerkelijke hiërarchie zich altijd sterk verbonden gevoeld met het unitaire België. Zij volgde op de voet de grote krachtlijnen van de Belgische politiek: bourgeois, franskiljons en unitaristisch. Heel wat leken en priesters zijn sinds het bestaan van de Belgische staat door de kerkelijke overheid veroordeeld en op een zijspoor gezet omwille van hun volksverbondenheid en flamingantisme. Hier zouden we een lange reeks namen kunnen vernoemen. Voor zover mij bekend heeft niemand ooit last ondervonden omdat hij te zeer bourgeois was of omdat hij zich publiek als rabiate franskiljon afficheerde. Dit doet erg aan de twee maten en twee gewichten denken. De scherpste kanten zijn wel afgerond, maar de grond van dat alles is gebleven. In Vlaanderen kan men zich moeilijk indenken dat het episcopaat stelling zou nemen tegen de officiële Belgische politiek inzake b.v. ontwikkelingssamenwerking of wapenleveringen aan vreemde mogendheden. Eén uitzondering moet hier vermeld worden, nl. het terrein van de onderwijspolitiek, maar daar ging het om de verdediging van eigen onderwijsinstellingen. Zelfs is het moeilijk om tweetalige bisdommen te splitsen (men denke aan het aartsbisdom Mechelen-Brussel) omdat zulke daad zou kunnen uitgelegd worden in federaliserende zin. Wij klagen soms bepaalde toestanden in Spanje aan, maar we zien de balk in eigen ogen niet. Dit alles brengt mee dat de kerkelijke hiërarchie op sociaal gebied erg conservatieve standpunten inneemt; geen uitdrukkelijke standpunten echter, want veel wordt er niet over gepraat. Typisch in dat verband was de reaktie van de bisschop van Hasselt tegenover de staking om de mijnsluiting te Zwartberg. (Hij hoopte dat de ‘brave’ Limburgers spoedig weer tot rust zouden komen... Red.) Ook zou het leerrijk zijn eens na te gaan welke thema's de laatste jaren behandeld zijn in de ‘herderlijke’ brieven van de bisschoppen. Ook al zijn hun uitdrukkelijke stellingnamen eerder schaars, toch weet iedereen heel goed in welke richting hun aandacht en hun voorkeur uitgaan en hoe zij met lede ogen toekijken wanneer bepaalde organisaties zoals b.v. de K(atholieke) W(erklieden) B(onden) een meer progressieve koers varen.

Zowel in Nederland als in Vlaanderen hebben conservatieve katholieken zich verzameld rond een tijdschrift. In Nederland om ‘Confrontatie’, in Vlaanderen rond ‘Positief’. Toch bestaat er een verschil tussen beide, op zichzelf van geringe betekenis, maar typerend voor de kerkelijke situatie in de twee landen. ‘Confrontatie’ verschijnt zonder kerkelijk imprimatuur, terwijl ‘Posi-

[p. 245]

tief’ dit, blijkbaar zonder veel moeite, weet te bemachtigen. Dat is symptomatisch, want enerzijds geven zulke mensen daardoor blijk niet te beseffen in welke mate zij het kerkelijk gezag bij heel wat christenen in diskrediet brengen en anderzijds schijnt dit kerkelijk gezag evenmin in te zien voor welk zielig gedoe men komt te staan wanneer het zich door zulke mensen op sleeptouw laat nemen. Bepaalde priesters worden bij hun bisschop op het matje geroepen omdat zij het aandurven een gewone das te dragen, maar ook al kraamt men de domste onzin uit, men is toch verzekerd van een imprimatuur op voorwaarde dat het voldoende de conservatieve richting uitgaat. De geest en de mentaliteit van de curie waart niet alleen in Rome rond. Ook in Vlaanderen is een groot deel van het kerkvolk overtuigd van de noodzakelijkheid van een pastoraal concilie. Die eis wordt regelmatig gesteld op weekends en pastorale colloquia. Grote verenigingen als Davidsfonds en K.W.B. hebben dit reeds herhaaldelijk beklemtoond en in hun eisenprogramma opgenomen. Maar tot nu toe komt alles terecht in een dossier en daarin blijft het steken. Men heeft blijkbaar schrik om de slapende honden wakker te maken. Dit bergt in zich het gevaar dat de vernieuwing die Vaticanum II gebracht heeft in heel wat gevallen en op heel wat gebieden dode letter blijft en niet vertaald geraakt in concrete opdrachten. Maar aangezien men niet precies weet hoe het moet veranderen - de zaak moet nog grondig bestudeerd worden - doet men er voorlopig best aan alles bij het oude te laten. Men kan zich trouwens altijd beroepen op ‘de’ mensen die er nog niet voldoende rijp voor zijn. Met ‘de’ mensen bedoelt men de conservatieven. Men is blijkbaar erg terughoudend om zulke lui tegen de borst te stoten, maar dat ondertussen dagelijks eerlijk menende mensen geërgerd worden wekt blijkbaar geen bezorgdheid op. Men verkiest veeleer te vechten voor verloren en achterhaalde stellingen: de ongeschiktheid van het Nederlands als onderwijstaal, het verbod aan dames om zonder hoed in de kerk te komen, de heiligverklaring van het principe van de moeder aan de haard. Wat onlangs iemand deed beweren: ‘Wanneer de kerk voor iets begint te vechten mag men er zeker van zijn dat het bijna voorbijgestreefd is!’

Eerlijkheidshalve moeten wij tenslotte nog beklemtonen dat deze situatieschets niet ongenuanceerd mag toegepast worden op alle Vlaamse bisdommen. Zo is het voor iedereen duidelijk dat het aartsbisdom Mechelen-Brussel een meer open situatie kent dan het bisdom Gent. De hierboven geschetste situatie wordt voornamelijk aangetroffen in laatstgenoemd bisdom en gaat slechts in mindere of meerdere mate op voor de andere Vlaamse bisdommen: Brugge, Antwerpen, Hasselt, Brussel-Mechelen. Toch meen ik te moeten zeggen dat christenen die meer naar de toekomst gericht staan dan naar het verleden het overal in Vlaanderen moeilijk hebben om in de huidige kerk te leven en te werken.

Ik wil besluiten met een vraag die wat oneerbiedig klinkt, maar niet zo bedoeld is: wat zal er gebeuren als de nu nog slapende honden wakker schieten? Zullen ze even blaffen en nadien weer inslapen? Of zullen ze beginnen te bijten?

Pater G. Snijkers, dominikaan, is als medewerker verbonden aan het Katoliek Universitair Centrum, de ‘studentenparochie’ aan de Rijksuniversiteit te Gent. Hij is redaktielid van het maandblad Het Pennoen.