Neerlandia. Jaargang 73

[p. 160]

Studieweek voor leraren Nederlands aan Duitse middelbare scholen
Jürgen Sudhölter

Aan de te Lochem (Gld.) georganiseerde studieweek voor leraren Nederlands aan Duitse middelbare scholen, die op zondag 13 april 1969 begon en tot zaterdag 19 april duurde, namen 12 Duitse leraren deel. Acht deelnemers, te weten de dames Janssen en Zr. Michaele en de heren Bauer, Jonas, Kauls, Koch, Leenders en Sudhölter kwamen uit Noordrijn-Westfalen, mevrouw Hülse en de heer Sturm uit Nedersaksen. De heer Rogge vertegenwoordigde de Duitse school in Den Haag en de heer Rinke het Goethe-Institut in Nederland.

De leiding van de studiedagen was in handen van dr. J.B. Drewes, Raadsadviseur i.b.d. bij het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen te 's-Gravenhage. Deze door Duitse en Nederlandse overheidsinstanties gezamenlijk gefinancierde studieweek was mogelijk dank zij het Duits-Nederlands Cultureel Verdrag. De deelnemers uit Noordrijn-Westfalen waren in het kader van het ‘Landesinstitut für schulpädagogische Bildung’ te Düsseldorf uitgenodigd en hun reiskosten werden van Duitse zijde vergoed, terwijl de Nederlandse regering alle overige kosten, ook die van de niet uit Noordrijn-Westfalen afkomstige leraren op zich had genomen. De studieweek was bedoeld als een vervolg op de cursus van januari 1968. De voertaal was Nederlands.

Op 13 april waren mevrouw Kell, Kulturreferentin aan de Duitse Ambassade in Den Haag en de heer Mourik, attaché voor Pers- en Culturele Zaken aan de Nederlandse Ambassade te Bonn, als gasten aanwezig.

In zijn begroetingsrede sprak dr. Drewes de wens uit, dat deze studieweek ertoe zou mogen bijdragen de Duits-Nederlandse toenadering te bevorderen. De Nederlandse cultuur zal pas ten volle tot haar recht kunnen komen,

[p. 161]

wanneer de Nederlandse taal als leervak wordt ingevoerd (tot nu toe is dat nog aan weinig Duitse scholen het geval).

Deze studiedagen in Lochem moeten worden gezien als de tegenhanger van de cursussen voor Nederlandse leraren, die ter verrijking van hun kennis van de Duitse taal naar Volmarstein (Noordrijn-Westfalen) en Hannover (Nedersaksen) kwamen. De cursussen in Duitsland werden nu reeds 3 resp. 5 jaar met succes gegeven. Daarnaast trachtte Nederland de Duitse aardrijkskundeleraren in nader contact met het werkelijke Nederland te brengen. Jonge Duitse opvoedkundigen werden uitgenodigd de Deltawerken te komen bezichtigen.

De Cultuurattaché van de Nederlandse Ambassade te Bonn, de heer Mourik, sprak zijn tevredenheid uit over het welslagen van de ‘Berliner Woche’, een groots opgezette manifestatie te Berlijn, die ten doel had de aandacht van het Duitse volk op de culturele prestaties van de Nederlanders te vestigen. Meer van dergelijke manifestaties staan op het programma, zoals ‘Begegnungen mit den Niederlanden’ in de herfst van 1969 en in Zuid-Duitsland bestaan ook plannen in deze richting.

In de Duitse Bondsrepubliek zijn nu twee leerstoelen voor Nederlands, resp. te Keulen en Munster, aan nog 19 andere universiteiten wordt Nederlands onderwezen. Maar vergeleken met de inspanningen die de Bondsrepubliek zich getroost de Duitse taal en cultuur in het buitenland te bevorderen - vooral de Duitse Minister van Buitenlandse Zaken legt steeds weer de nadruk op het belang van de Duitse cultuurpolitiek in het buitenland - is het werk dat Nederland op dit gebied verricht nog zeer bescheiden.

De Kulturreferentin van de Duitse Ambassade te Den Haag, mevrouw Kell, sloot zich met een korte toespraak hierbij aan. Zij wees er met nadruk op hoeveel de Nederlanders voor de verbreiding van de Duitse taal en cultuur in hun land doen en hoe weinig daartegenover van Duitse zijde wordt ondernomen het Nederlands, met name ook in het onderwijs een evenredige plaats toe te kennen. Zij was van mening dat deze situatie niet te wijten is aan een gebrek aan belangstelling bij de Duitse jeugd, maar veeleer aan een tekort aan leraren die het Nederlands beheersen en kunnen onderwijzen. Het feit dat het Nederlands langzamerhand vaste voet heeft gekregen aan de Duitse universiteiten zal ertoe kunnen bijdragen de betreurenswaardige achterstand van de Nederlandistiek in Duitsland op te heffen.

In het nu volgende overzicht is in de eerste plaats gestreefd naar een duidelijke samenvatting van de behandelde thema's, meer dan naar een chronologische weergave van het verloop van de studiedagen. De behandelde thema's waren:

a.	de Nederlandse literatuur;
b.	onderwijsvormen;
c.	films, jeugdproblemen.

a. Op 14, 16, 18 en 19 april hield de heer Ekkel, leraar Nederlands aan het gymnasium te Lochem, inleidingen over Nederlands proza van na de tweede wereldoorlog. Het was er hem niet enkel om te doen voordrachten over de moderne literatuur te houden, hij trachtte ook de deelnemers tot actief meedenken en meewerken aan te sporen. Alle Duitse leraren hadden een map

[p. 162]

met teksten uit het werk van enkele van de voornaamste Nederlandse prozaschrijvers ontvangen. Deze teksten werden, nadat de deelnemers ze eerst voor zichzelf gelezen hadden, door de groep, onder leiding van de heer Ekkel, geïnterpreteerd. Om de prozafragmenten hun juiste plaats te kunnen geven, gaf de heer Ekkel eerst een overzicht. Hij noemde de Nederlandse schrijvers Wolkers, Hermans, Van het Reve en Mulisch de groep van de ‘jongeren’ en kenschetste hen als de ‘angry young men’, behorende tot de naoorlogse generatie. Naast deze groep van jongeren werd als vertegenwoordiger van de oudere generatie Vestdijk genoemd, die reeds voor de oorlog bekendheid genoot. Tot schrijvers van betekenis werden verder nog Hugo Claus en Carmiggelt gerekend. Op de algemene inleiding volgde een intensieve bestudering van de verschillende schrijvers afzonderlijk.

De heer De Zanger, eveneens leraar Nederlands aan het gymnasium te Lochem, leidde op 14, 17 en 19 april de naoorlogse poëzie bij de deelnemers in. Evenals zijn collega trachtte de heer De Zanger, nadat hij een overzicht van de belangrijkste dichters en hun werk had gegeven, door tekstexplicatie van hun gedichten de deelnemers tot actief meedoen te bewegen.

De heer De Zanger verdeelde de naoorlogse poëzie in drie groepen:

1.	de groep van de ‘vijftigers’;
2.	de groep van de ‘gard sivik, nieuwe stijl, barbarber’;
3.	de dichters van het engagement.

Door de oorlog werd de ontwikkeling plotseling onderbroken, ook letterkundig werk was aan censuur onderworpen.

De ‘vijftigers’ meenden dat men via de vernieuwing van de taal tot een geheel nieuwe vorm van schrijven zou kunnen komen. Zij stoorden zich niet aan de regels van de grammatica, logische verbanden werden door associatieve vervangen. Woorden die waren als afgesleten munten zouden weer magische kracht moeten krijgen.

Uit deze groep van de ‘vijftigers’ werden gedichten van Lucebert, Remco Campert, Kouwenaar en Rodenko besproken en geanalyseerd. Van groep 2 noemde de heer De Zanger in het bijzonder Vaandrager, Bernlef en Buddingh. Aan de hand van een gedicht van Vaandrager, getiteld ‘Made in Madurodam’ werd op de poly-interpretabiliteit van de moderne poëzie gewezen. In enkele gevallen waren de behandelde gedichten voor de deelnemers aanleiding over de zin van poëzie en kunst na te denken.

De dichters van het engagement tenslotte nemen door hun werk actief deel aan het politieke gebeuren, wat niet betekent dat ze zonder meer tot een bepaalde politieke partij behoren. Uit deze groep verdienen de namen Ellen Warmond en Willem van Toorn vermeld te worden.

Op de laatste dag werd aan alle deelnemers een lijst met aanbevelenswaardige werken uit de naoorlogse Nederlandse literatuur uitgereikt. Deze lijst bevatte ook werken van belangrijke Vlaamse schrijvers.

Op 15 april onderwierp dr. Drewes de tekst van het Wilhelmus aan een taalhistorisch-filologische beschouwing. De deelnemers hadden tevoren twee teksten van het Wilhelmus, waaronder de oudst bekende, waarschijnlijk in 1581 ontstane versie ontvangen. Door knappe en goed gefundeerde uiteenzettingen over de historische achtergrond alsmede door tekstkritische be-

[p. 163]

schouwingen werd het de Duitse gasten duidelijk waarom juist dit lied de Nederlanders zo aansprak dat zij het tot hun volkslied maakten.

In zijn voordracht over de bewogen geschiedenis van het Wilhelmus wees dr. Drewes erop hoezeer het volkslied telkens weer een voorwerp van discussie werd. Daarbij werd voor de deelnemers ook niet verzwegen, dat in de periode tussen de twee wereldoorlogen een groep socialisten tegen het Wilhelmus stelling nam.

b. Op 16 april hield de rector van de Rijksscholengemeenschap te Lochem, drs. J. Moora, een voordracht over ‘scholengemeenschap’, het samenbrengen van twee of meer schooltypen onder één dak. (Inplaats van de termen ‘Schulzentrum’ of ‘additive Gesamtschule’ zou men in het Duits het beste de termen ‘bilaterale’ of ‘multilaterale’ school kunnen gebruiken.) De school te Lochem is een bilaterale school, waarbij een atheneum en een Havoschool zijn samengebracht. (Het eerste schooltype is te vergelijken met een school voor moderne talen, het laatstgenoemde type met een Realschule die ook het 11de leerjaar omvat, dus een schoolvorm zoals die bij herhaling ook in Duitsland werd bepleit en ontworpen, o.m. in de regeringsverklaring van de minister-president van Noordrijn-Westfalen, Kühn, maar die tot nu toe met uitzondering van een poging in Bonn, niet werd verwezenlijkt.) Het ging er drs. Moora vooral om de ervaringen door te geven die de Nederlanders bij hun onderwijsvernieuwing, op pedagogisch, didaktisch en organisatorisch gebied hebben opgedaan. Uitvoerig werd gesproken over de ‘brugklas’, te vergelijken met de Duitse ‘Förderstufe’. Deze brugklas moet het mogelijk maken de ouders te adviseren de voor hun kind meest geschikte vorm van onderwijs te kiezen. De ervaring die men in Lochem heeft opgedaan heeft geleerd, dat er na een jaar brugklas nog tal van twijfelgevallen overblijven, waarin de leraar ondanks een intensieve observatie van de leerling nog niet in staat is tot een duidelijke uitspraak te komen. Drs. Moora wees ook op andere pogingen de leerlingen op grond van een door hen behaald aantal punten bij een bepaald schooltype in te delen.

Op 17 april hospiteerden de Duitse gasten bij de Rijksscholengemeenschap in Lochem. Zij konden zelf hun wensen kenbaar maken ten aanzien van de klas en het vak waarnaar hun voorkeur uitging. De Duitse leraren toonden grote belangstelling voor de in Nederland gebruikte eindexamentoets, de zgn. ‘multiple choice’, waarbij de kandidaat uit een aantal gegeven antwoorden het juiste moet kiezen. Door deze toets wil men trachten voor het hele land tot een gelijk niveau te komen.

c. Een filmavond op 16 april, waarop verschillende culturele films over Nederland werden vertoond, gaf o.a. een beeld van Nederland als industrieland. De geweldige technische prestaties op het gebied van dijkaanleg en landaanwinning (IJsselmeer, Deltaplan) kwamen in de film goed tot hun recht. De verfilmde gedichten van de moderne dichter Lucebert maakten diepe indruk.

In zijn op 15 april gehouden voordracht over de tegenwoordige jeugd van Nederland sprak ds. J.H. Jimmink over zijn ervaring met jongeren die in zijn jeugdcentrum te Barchem aan cursussen, gespreksgroepen en discussies deelnemen. Hij was van mening dat de jeugd in de westelijke landen -

[p. 164]

althans ten dele - lijdt onder een toenemend gemis aan bindingen en naar nieuwe levensnormen en -patronen zoekt, nadat eerst eeuwenoude taboes zijn doorbroken. Een bezoek aan Lochemse families op de avond van de 17e april maakte het de deelnemers mogelijk in ongedwongen sfeer met de Nederlanders te spreken. Op 18 april sloot een bezoek aan de Enschedese schouwburg, waar een voorstelling - in een Nederlandse vertaling - van Molières ‘Don Juan’ werd gegeven, de studieweek af.

Deze week in Lochem bood alle deelnemers rijkelijk de gelegenheid zich in het gebruik van het Nederlands te oefenen. In vrije ogenblikken kon men ook onder elkaar ‘fachsimpeln’ en zich over en weer van de problemen die zich bij het onderwijs van het Nederlands voordoen, op de hoogte stellen. Zulke gesprekken maakten duidelijk, dat men in Duitsland nog dikwijls op onverschilligheid en onbegrip ten aanzien van de taal en cultuur van het westelijke buurland stuit en dat nog veel te weinig voor het Nederlands, de taal van meer dan 18 miljoen Nederlanders en Belgen, wordt gedaan. Hoewel de studie- en examenreglementen ten aanzien van het leraarsambt aan Gymnasia en Realschulen de mogelijkheid bieden Nederlands als examenvak op te nemen en werkgroepen voor Nederlands in Rijnland-Westfalen wettelijk erkend zijn, worden de collega's dikwijls weinig tegemoetkomend bejegend. Sommigen deelden mee dat zij de Nederlandse lessen zonder vergoeding en zonder dat ze meetellen voor het verplichte aantal lesuren, moeten geven.

Zowel van Duitse als van Nederlandse zijde werd de wens geuit bij toekomstige samenkomsten van leraren ook België in het programma op te nemen. Men kan de huidige situatie in België niet begrijpen zonder een blik op het taalprobleem - en daarmee op de rol van het Nederlands in Vlaanderen - te werpen. Weliswaar werden tijdens deze studiedagen meermalen Vlaamse dichters en schrijvers genoemd, maar de deelnemers zouden over hen en hun land uitvoeriger ingelicht willen worden.

De Duitse deelnemers danken alle personen en instanties die ertoe hebben bijgedragen de studieweek in Lochem mogelijk te maken. Hun dank gaat in het bijzonder uit naar dr. Drewes en drs. Moora.