Neerlandia. Jaargang 73

[p. 129]

Rede bij de installatie van het bestuur van de Stichting voor Nederlands Lexicologisch Instituut te Leiden

door prof. dr. F. van Mechelen, minister voor Nederlandse Cultuur

Na 25 jaar, want zo oud zal het Belgisch - Nederlands Cultureel Akkoord weldra zijn, is het ons Noord- en Zuidnederlanders gelukt een stichting in het leven te roepen die het embryo moet worden van een geïnstitueerde culturele samenwerking tussen Noord en Zuid.

Het is een verheugend feit en we zijn er gelukkig om. Al is het middel waartoe wij onze toevlucht moesten nemen niet volmaakt. Dit is natuurlijk geen verwijt aan wie dan ook.

De Europese samenwerking ten spijt, beschikken wij nog niet - noch in E.E.G.- noch in Benelux-verband - over de juiste internationale wetgeving om gemeenschappelijk officiële instellingen te institutionaliseren.

Het Instituut voor Nederlandse Lexicologie is inderdaad geen supra-nationale stichting, maar een stichting volgens Nederlands recht.

Juridisch gesproken sta ik hier slechts als een Belgische getuige bij een Nederlandse geboorte-aangifte. Maar wij zijn ervan overtuigd dat onze wil tot samenwerking niet alleen over fysische maar ook over juridische grenzen moet kunnen heenstappen.

De rechtsgeleerde mag het ons niet kwalijk nemen; ik hoop dat zij in de toekomst speciaal voor de internationale samenwerking op cultureel en wetenschappelijk gebied, soepele juridische constructies zullen uitdenken die deze samenwerking en integratie vergemakkelijken.

De gemeenschappelijke uitbouw van dit instituut vloeit rechtstreeks voort uit het advies dat de Gemengde Commissie tot uitvoering van het Belgisch-Nederlands Cultureel Verdrag in 1963 publiceerde onder de titel ‘De Belgisch-Nederlandse samenwerking in de toekomst’.

In dit advies werd aan de beide regeringen voorgesteld over te gaan tot de oprichting van een gemeenschappelijk instituut voor de studie van de Nederlandse taal. Dit instituut zou de wetenschappelijke basis worden voor een culturele politiek die, volgens de inzichten van de commissie, voor de beide landen op een meer geïnstitutionaliseerde basis zou moeten gevoerd worden.

[p. 130]

Wij zijn nu in 1969. Het kan verbazing wekken dat het nog 6 jaar heeft geduurd vooraleer tot deze eerste uitvoering kon worden overgegaan.

Het weze mij evenwel toegelaten op bondige wijze de inspanningen in herinnering te brengen die door mijn voorgangers en door de voorgangers van mijn collega Veringa sinds 1964 werden gedaan om tot de uitvoering van dit advies te komen.

Inderdaad op 16 maart 1964 namen de toenmalige Ministers van Onderwijs en Cultuur, Bot en Van Elslande, het voornemen om na te gaan op welke wijze tot de oprichting van een gemeenschappelijke instelling voor de studie van de Nederlandse taal kon worden overgegaan.

In wezen was zulke instelling geen nieuwigheid, want eigenlijk werd het werk reeds voor een deel gedaan. Immers sinds vele jaren was op privaatrechtelijke basis een wetenschappelijke instelling aan het werk met ‘codificatie van de Nederlandse woordenschat in het woordenboek van de Nederlandse taal’.

Nederlandse en Belgische linguisten verlenen daaraan hun medewerking.

Het voorstel om het cultureel verdrag van 1946 te wijzigen in deze zin, sloot een uitvoerige diplomatieke procedure in.

De ratificatie door de beide parlementen zou bovendien een langdurige behandeling noodzakelijk maken; de politieke wisselvalligheden in onze beide landen zijn bovendien niet van aard om een gemeenschappelijke timing aan te houden.

In elk geval waren in die tijd de beide bewindslieden het erover eens dat de studie van de Nederlandse taal een aangelegenheid was die op gelijke wijze door de regering van Nederland en van België diende te worden behartigd.

Bovendien impliceert de zorg voor de Nederlandse taal méér dan het opstellen van een woordenboek. Het zou wenselijk zijn dat ook andere initiatieven gemeenschappelijk door de beide landen konden genomen worden die de studie, het gebruik, de uitstraling en de luister van de Nederlandse taal ten goede komen: ik denk aan de spelling, de terminologie, de nieuwe woordvorming, de uitspraak, het onderwijs van de Nederlandse taal in het buitenland.

Een oud-Vlaams spreekwoord luidt: ‘liever één vogel in de hand dan tien in de lucht’.

Met deze pragmatische filosofie als basis zijn de Ministers Diepenhorst en Van Elslande tot de bevinding gekomen dat een voorlopige oplossing spoedig tot een resultaat kon leiden. De toevlucht tot een particuliere stichting voor Nederlandse lexicologie, met Belgische financiële en wetenschappelijke medewerking, sluit derhalve niet uit om op een later tijdstip tussen beide landen tot een geïnstitutionaliseerde samenwerking te komen voor alle aangelegenheden die betrekking hebben op de Nederlandse taalgemeenschap.

De officiële installatie van het bestuur van deze stichting beschouw ik als een belangrijke, zij het bescheiden stap, in de richting van een nieuwe oriëntatie van de culturele samenwerking.

Het weze me toegelaten hierbij even stil te staan.

Het cultureel verdrag dateert van 1946.

Als het waar is dat de 2de helft van de 20ste eeuw door de historici zal geboekstaafd worden als een keerpunt in de beschavingsgeschiedenis, als het begin van een schaalvergroting met planetaire dimensie, dan is 1946 een belangrijke datum voor onze beide landen.

[p. 131]

De technische exploratie van maan en heelal kunnen de kleine landen voorlopig aan Amerika en Rusland overlaten, maar de intellectuele welvaart, de voorbereiding van deze beschaving op planetaire schaal moeten wij zelf in handen nemen.

In dát perspectief - het jaar 2000 - gaat het om meer dan om uitwisseling van toneelgezelschappen, tentoonstellingen en harmonieconcerten. In plaats van gewoon wat uitwisseling (van artistieke manifestaties, van studenten, van professoren etc.) zullen de kleine landen en a fortiori de kleine taal- en cultuurgroepen heel wat projecten gemeenschappelijk moeten ondernemen.

Het zijn juist deze sectoren die vandaag in volle explosie zijn en dus ook de economische welvaart in het jaar 2000 zullen bepalen.

Ik noem

-	het wetenschappelijk onderwijs
-	het collectief wetenschappelijk speurwerk
-	de technologische samenwerking
-	de samenwerking inzake massa-communicatiemedia (radio, kleuren-t.v., pers)
-	de samenwerking inzake ‘éducation permanente’, life-long-learning-programma's via educatieve t.v., etc..

Deze uitdaging is niet specifiek voor Nederland en België. Het stelt zich voor geheel West-Europa.

Toch verkeert Benelux in een heel bijzondere situatie:

1.	groeiende concentratie van internationale handel en industrie in het Deltagebied van Maas, Rijn en Schelde
2.	demografische concentratie
3.	concentratie van Europese politiek (Brussel).

[p. 132]

Welnu, indien onze bevolking zelf rechtstreeks de touwtjes van deze economische, commerciële, politieke concentratie mede wil blijven controleren, dan is een permanente inspanning vereist. Een inspanning om door een maximale intellectueel-culturele participatie een maximaal rendement te bereiken.

Deze prioriteiten zijn afhankelijk niet alleen van de beschikbare ‘brains’, maar ook van de beschikbare middelen.

Om die redenen is concentratie van middelen, integratie van de ‘brains’ en coördinatie van het beleid noodzakelijk op Europees niveau, maar in niet mindere mate ook tussen België en Nederland.

Men kan de vraag stellen of de gemeenschappelijke studie van de Nederlandse taal wel de eerste en meest dringende aangelegenheid was om in een tijdperk van technologische revolutie deze samenwerking aan te vangen.

Een 19e eeuwse Vlaamse dichter zei eens ‘de taal is gansch een volk’. Ik zou het minder prozaïsch willen uitdrukken.

De taal is natuurlijk een instrument van artistieke expressie; het bepaalt zelfs in grote mate het imago van een land; maar het is vandaag op de eerste plaats een ‘transportmiddel’; een vervoermiddel van gedachten, van denkbeelden, van ideeën.

De taal prikkelt onze hersens. Zonder deze prikkel tot het formuleren van onze gedachten blijven onze gedachten vormloos, dus maatschappelijk waardeloos.

Zelfs wanneer we abstractie zouden willen maken van de taal als cultureelestetisch en artistiek erfgoed, dan nog kunnen we ons van de gewone dagelijkse voertaal - hoe klein deze ook moge wezen - niet ontdoen: het blijft primordiaal werkinstrument.

De taal is bovendien het enige en exclusief democratisch cultuur-instrument van allen: van rijk en arm, van intellectuelen en arbeiders, van begaafden en misdeelden.

Voor 99% van ons allen is die taal ook de moedertaal.

Een kleine meerderheid is het voorrecht gegeven zich creatief ook in meerdere talen te uiten.

Het verwaarlozen van dat werk- en verkeersinstrument zou leiden tot het verwaarlozen van het denkpotentieel of m.a.w. als de taal verwaarloosd wordt, wordt het denken verwaarloosd.

In het jaar 2000 zal onze welvaart - én economisch én cultureel - steeds meer en meer van dat creatief denken afhankelijk zijn. We moeten - dit is België en Nederland samen - dat instrument blijvend verfijnen en verbeteren. Er moet in de toekomst ook ruimte gezocht worden voor een meer planmatig aktieplan, gedragen en uitgevoerd door een wetenschappelijk taal-instituut (ik noem het geen ‘akademie’, want dat heeft een nogal conservatieve klank).

Zo'n instituut zou met meer overleg en discipline dan dit nu het geval is, de hoeder zijn van het intellectuele vervoermiddel dat de Nederlandse taal voor 17 miljoen mensen betekent.

De oprichting van het Instituut voor Nederlandse Lexicologie, waarvan het bestuur is geïnstalleerd, is een eerste stap in deze richting. Ik wens het goed heil en een vruchtbare werking toe.