Neerlandia. Jaargang 73

[p. 37]

Het Nederlands Letterkundig Museum
Adriaan Maas

In het jaarverslag van 1967 van het Nederlands Letterkundig Museum (Juffrouw Idastraat 11, Den Haag) staat het volgende:

Het aantal aanwinsten bedroeg in het afgelopen jaar 211, waardoor het totale aantal sedert 1955 tot 2210 is opgelopen, als volgt over de verschillende jaren verdeeld:

1955:	92
1956:	118
1957:	147
1958:	164
1959:	147
1960:	164
1961:	185
1962:	187
1963:	195
1964:	206
1965:	153
1966:	241
1967:	211

Onder de aanwinsten van 1967 bevonden zich de gehele of gedeeltelijke literaire nalatenschappen van Ina Boudier-Bakker, Til Brugman, Mien Labberton en P.H. Ritter jr., de archieven van uitgeverij Van Holkema en Warendorf, Jan Engelman en Teun de Vries en min of meer uitgebreide verzamelingen

[p. 38]

betreffende o.a.J. Bernlef, Ad den Besten, R. Blijstra, Menno ter Braak, Dirk Coster, Lodewijk van Deyssel, Hella Haase, Jan Hanlo, Jan de Hartog, Heere Heeresma, Dick Hellenius, Frits Huël, Arnold Ising, Jef Last, Lucebert, H.H.J. Maas, Josepha Mendels, E. du Perron, Annie Salomons, Jeanne van Schaik-Willing, Aeg. Timmermans en S. Vestdijk. Ook de verzamelingen letterkundige tijdschriften en rijmprenten werden, dank zij enkele giften en aankopen, verder uitgebreid.

Nog enige interessante mededelingen uit dit verslag zijn de volgende.

De permanente expositie van documenten uit eigen bezit werd door 631 personen in 1967 bezocht.

In 1967 verschenen in het kaartsysteem Mededelingen van de Documentatiedienst in totaal 145 kaarten, waarvan 120 met bibliografische gegevens over Van Beek, Brakman, Dubois, Gorter, Hamelink, Heeresma, Kouwenaar, Van Schendel, Voeten en Van Wessem.

Gedurende het verslagjaar zijn geen andere uitgaven van het Museum verschenen, al werden voor de reeks Schrijvers Prentenboeken een deel over E. du Perron voorbereid en voor de tijdschriftuitgave Achter het Boek twee afleveringen met de briefwisseling tussen Lodewijk van Deyssel en Arnold Ising.

Toen in 1952 in het Haags gemeentemuseum de tentoonstelling ‘De Nederlandse letterkunde in honderd schrijvers’ werd gehouden, pleitte dr. Hulsker voor de oprichting van een letterkundig museum. Hij verwees daarbij naar het ‘Archief en museum voor het Vlaamse Cultuurleven’ te Antwerpen.

Het is niet enkel bij een pleidooi gebleven. Op 18 december 1953, kwam de stichting ‘Nederlands letterkundig museum en documentatiecentrum’ tot stand.

Men is er bij de oprichting vanuit gegaan (volgens L. Brummel in ‘Literatuur als museumobject’), dat decentralisatie van letterkundige collecties om verschillende redenen bezwaarlijk is. Hij beschrijft een niet geheel geslaagde poging tot concentratie in Duitsland. Nadat in 1890 het Goethe- en Schillerarchief bij elkaar gebracht waren, en verschillende andere collecties volgden. werd Weimar het centrale archief van het Duitse klassicisme. Reeds in 1889 pleitte de filosoof Wilhelm Dilthey voor een dergelijke concentratie in zijn rede ‘Archive für Literatur’. Zijn woorden vonden weerklank want in 1891 werd te Berlijn de ‘Literatur-Archiv-Gesellschaft’ opgericht.

Tot een volledige concentratie is men overigens lang niet gekomen. De geschiedenis van het ‘Archief en museum voor het Vlaamse cultuurleven’ geeft wat dat betreft een meer positief resultaat. Deze collectie bestaat nu 30 jaar en is uitgegroeid tot een bijna 50.000 nummers omvattende verzameling. Het ‘Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum’ beperkt zich tot Noord-Nederland, al is veel materiaal - door onder andere schenkingen van uitgever Van Dishoeck te Hilversum - over de Vlaamse letteren aanwezig. In de toekomst zal het wellicht komen tot een nog nauwere samenwerking tussen de jonge Noord-Nederlandse en oudere Vlaamse stichting.

Op initiatief van de Haagse gemeentearchivaris dr. W. Moll werd naar aanleiding van de ‘Letterkundige Tentoonstelling’ (Den Haag 1923) een permanente letterkundige verzameling aangelegd in het gemeentearchief te Den Haag. Deze collectie breidde zich in enige jaren enorm uit: in 1926

[p. 39]

moest een speciale zaal voor de collectie worden ingericht. Een tiental jaren later ontstond een nogal verwarde situatie omdat de koninklijke bibliotheek zich ging toeleggen op het verzamelen van handschriften, brieven etc..

L. Brummel volgde in 1937 dr. P.C. Molhuysen, die een meer conservatief beleid had gevoerd, als bibliothecaris van de K.B. op. De nieuwe bibliothecaris verzamelde, zoals hij zelf schrijft ‘zowel het moderne proza en de moderne Nederlandse poëzie in hun goede representanten en in overeenstemming daarmee manuscripten en brieven voor de handschriftenafdeling’. Dit was natuurlijk geenszins een ideale toestand, ook al verzamelde de K.B. wat het archief betreft niet zoveel.

Pas in 1953 werd een goede oplossing gevonden. In dat jaar werd na diepgaande besprekingen over de verhouding letterkundige archievenbibliotheken het ‘Nederlands letterkundig museum en documentatiecentrum’ gesticht. Om een goed samengaan van de K.B. en museum te garanderen werd de bibliothecaris van de K.B., de heer L. Brummel, tevens directeur van de stichting ‘N.L.M.-en-D.’

Het tweedelig doel van de stichting was: ‘Het bijeenbrengen (in eigendom en bruikleen) en conserveren van een centrale, documentaire verzameling betreffende de Nederlandse letterkunde sedert het midden der achttiende eeuw, en het vormen van een centrale documentatie van de gehele Nederlandse letterkunde’. Het nationale karakter van de stichting blijkt uit de samenstelling van het bestuur, waarin de ‘Maatschappij der Nederlandse Letterkunde’, de ‘Vereniging voor Letterkundigen’, de ‘Koninklijke Nederlandse Uitgeversbond’, alsmede rijk en gemeente Den Haag vertegenwoordigd zijn.

In samenwerking met het ‘Archief voor het Vlaamse Cultuurleven’ worden de ‘Mededelingen van de documentatiedienst’ doorgegeven. Deze ‘Mededelingen’ over een letterkundige bevatten biografische gegevens, tevens een bibliografie van zijn werken en van literatuur over zijn publikaties (bij tijd en wijle gepubliceerd in boekvorm).

Het Documentatiecentrum stelt eveneens de bibliografie en centrale catalogus van Nederlandse dichters en prozaïsten samen, waardoor het werk van de Amsterdamse universiteitsbibliotheek wordt gecontinueerd.

De catalogisering van het ontvangen materiaal moet natuurlijk met academische nauwkeurigheid worden nagegaan. Het is zaak, dat hier volgens zeer duidelijke richtlijnen wordt gehandeld. Het documentatiecentrum verzamelt voorts van dag tot dag krantenknipsels uit de grote kranten en weekbladen.

Het verzamelen en ordenen van gegevens over Nederlandse literaire manuscripten en brieven van en aan Nederlandse letterkundigen is een even noodzakelijk als omvangrijk werk, evenals trouwens de catalogisering van tijdschriftartikelen.

Onnodig om het belang van het werk van het ‘Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum’ uitvoerig uiteen te zetten. Letterkundigen weten waar zij hun manuscripten, brieven, boeken enz. kunnen onderbrengen, zodra daar reden toe is. Ze bewijzen er een dienst mee aan de gemeenschap, waarvoor zij tenslotte hun gedachten en gevoelens neerschreven. Hun eigen wereld kunnen zij voor de zoekende omstanders toegankelijk maken. Die omstanders zijn wij.