Neerlandia. Jaargang 73

[p. 6]

Gesprek met: G. Borgers over Paul van Ostaijen

Paul van Ostaijen

Paul van Ostaijen, de Vlaamse schrijver en dichter, voorloper van onze hedendaagse letterkunde, die in 1928 op slechts 32-jarige leeftijd overleed, wordt terecht aan de vergetelheid ontrukt. Dit is vooral te danken aan de bijzonder intensieve activiteit van het Paul van Ostaijengenootschap, dat ruim een jaar geleden te Antwerpen werd opgericht en reeds thans aldaar een boeiende aan hem gewijde tentoonstelling heeft georganiseerd in het Museum voor het Vlaamse Cultuurleven. Zij blijft tot einde januari geopend.

De belangstelling voor Van Ostaijen is thans groeiend en zal zeker nog toenemen dank zij het proefschrift, dat de heer G. Borgers, conservator van het Letterkundig Museum in Den Haag, aan hem wijdt. Wij hebben deze van Ostaijendeskundige bereid gevonden ons een en ander over deze Vlaamse schrijver en dichter te vertellen.

Tragisch is het kortstondige bestaan van Van Ostaijen geweest. Aan tuberculose zijn zijn moeder en haar vier kinderen overleden. De vader, die een loodgietersbedrijf te Antwerpen had, heeft zijn ganse gezin overleefd. Paul, een moeilijke knaap, die in zijn schooltijd allerlei conflicten met leraren beleefde, heeft al voor de Eerste Wereldoorlog zijn eerste stappen op het letterkundig terrein gemaakt. Het opkomende expressionisme boeide hem bijzonder en dat blijkt duidelijk uit zijn, ondanks zijn korte levensduur, veel omvattend werk. Hij onderging daarbij de invloed van enkele prominente Franse auteurs als Rimbaud, Jammes en Baudelaire, maar dat heeft geenszins afbreuk gedaan aan zijn hartstochtelijke Vlaamsgezindheid, die duidelijk tot uiting kwam in de jaren, waarin hij het Antwerpse Atheneum bezocht. Hij heeft zijn studie aldaar niet voltooid. In 1913 verliet hij die school. Hij slaagde aansluitend in het examen voor klerk aan het Antwerpse stadhuis en daar

[p. 7]

kreeg hij op 1 maart 1914 een functie op het Bureel Militaire Zaken. Hij is er tot het einde van de Eerste Wereldoorlog gebleven. In die moeilijke jaren heeft hij toen, naast medewerking aan kranten en tijdschriften, ook zijn eerste bundels gedichten ‘Music-Hall’ en ‘Het Sienjaal’ gepubliceerd.

Aan het einde van de oorlog is Van Ostaijen, die sympathie met het Vlaamse activisme had betuigd, naar Berlijn getrokken. Hij is, tijdens zijn verblijf aldaar, door de Belgische autoriteiten veroordeeld tot enkele korte gevangenisstraffen wegens het deelnemen aan een manifestatie en wegens zijn medewerking aan de Antwerpse Courant. Hij heeft zijn straffen, nadat hij in hoger beroep was gegaan, nimmer moeten uitzitten dank zij de amnestiewet, die allen, die tot minder dan twaalf maanden hechtenis waren veroordeeld, hun straf kwijtschold.

De Berlijnse tijd is - vooral materieel - bijzonder moeilijk voor hem geweest. Van zijn hand zijn in die jaren de dichtbundels ‘De Feesten van Angst en Pijn’ en ‘Bezette Stad’ ontstaan. Ook heeft hij toen bijdragen geleverd aan tal van tijdschriften - men krijgt vrijwel al deze publikaties op de tentoonstelling te Antwerpen te zien.

Na zijn terugkeer in België moest Van Ostaijen onder de wapens, in december 1921 kwam hij in dienst en werd toen naar Issum bij Krefeld, waar de Belgische bezettingstroepen gestationeerd waren, gestuurd. Hij is tot einde 1922 soldaat geweest. Hier begon het tijdperk van zijn ‘zuivere lyriek’. Hij was een tijd werkzaam in een antiquariaat en begon in 1925 een kunsthandel te Brussel - zonder veel succes. Hij hoopte steeds weer zijn arbeid op het Antwerpse stadhuis te kunnen hervatten, maar hier waren zijn bemoeiingen tevergeefs. En dus schreef en dichtte hij maar onvermoeid verder en regelmatig verschenen expressionistische werken van zijn hand.

In 1925 openbaarde zich voor het eerst de ziekte, welke noodlottig voor hem zou worden. Maar hij werkte verder. Want in die voor hem zo trieste en moeilijke jaren zijn nog diverse publikaties van zijn hand verschenen. Wij denken daarbij aan ‘De trust der vaderlandsliefde’, ‘Het Bordeel van Ika Loch’ - een satire op de Iogika - en vele bijdragen in tijdschriften. In 1926 verhuisde hij weer van Brussel naar Antwerpen, waar hij bij zijn vader onderdak kreeg. Zijn toestand werd toen steeds ernstiger. Hij was al bedlegerig toen hij in het najaar van 1927 samen met zijn vrienden Burssens en Du Perron het tijdschrift Avontuur oprichtte. Hij werd toen verzorgd in een sanatorium te Miavoye- Anthée bij Dinant en daar is hij de 18de maart 1928 overleden. Zijn stoffelijk overschot is in 1932 naar Antwerpen gebracht en in 1952 opgenomen in de Antwerpse Erebegraafplaats Schoonselhof. Een week na zijn dood is zijn groteskenbundel ‘Vogelvrij’ verschenen. Hij had de drukproeven hiervan nog zelf verbeterd.

Dit zijn wel de voornaamste bijzonderheden, die de heer Borgers mij over Paul van Ostaijen, die nu voor immer een plaats in de Nederlandse letterkunde inneemt, heeft verteld. Voor de schrijver van deze bijdrage voor Neerlandia was het gesprek zeldzaam indrukwekkend, omdat Paul van Ostaijen tot zijn jeugdvrienden heeft behoord.

M.

Het verzamelde werk van Van Ostaijen is in vier imposante delen verschenen bij de uitgeverij Bert Bakker/Daamen N.V., Den Haag/C. de Vries-Brouwers, Antwerpen.