Neerlandia. Jaargang 72

[p. 377]

Een onafhankelijke ‘homme de lettres’

Jan Greshoff, Kaapstad, 80 jaar
foto A.P. Korthuys, Kaapstad.

‘Volgens de overlevering heeft een Greshoff, die niet deugen wilde, zich op het eind van de zeventiende eeuw naar de Oost ingescheept. Deze familie stamt uit de mark Brandeburg en ik vind de voornaam Marquart, welken deze verre voorouders veelal dragen, fraaier en deftiger dan Jan. Van dat ogenblik hebben zijn nazaten geen rust gekend. Van de vijf zonen mijns grootvaders is er slechts één, de jongste, in Nederland gebleven. De oudste was een der pioniers van de Congo waar hij reeds werkte (en onder welke omstandigheden!) vóór Koning Leopold II zich met die contreien inliet. En de enig overlevende, Pieter M. Greshoff, verblijft nog immer in de binnenlanden van Portugeesch Afrika.’

Dat schreef Jan Greshoff ter inleiding van een tentoonstelling van zijn werk in ‘De Bijenkorf’, Den Haag, in 1939, bijna 30 jaar geleden.

Hij vervolgde met een beschrijving van het huis van zijn grootouders, 97 Laan van Meerdervoort, Den Haag, ‘een museum van exotica. Aan de muren speren, bijlen, schilden; in de kamers barokbewerkte olifantstanden, vlechtwerk, voorwerpen in hout gesneden. Mijn moeder en mijn tante droegen, bij wijze van broche, een tijgernagel in goud gevat en in alle kamers lagen huiden van roofdieren en hinden op sofa's en den grond. De kleinkinderen speelden met afgodsbeelden, welke een goede veertig jaar geleden nog niet

[p. 378]

in de mode en als kunst erkend waren. Wij hebben herinnering aan de aanwezigheid van vriendelijke negergasten.’

‘Ik neem aan, dat deze omgeving, waar ik in groot gebracht ben, voor een niet gering deel mijn onbedwingbaren zwerflust bepaald heeft. Ook toen het heerlijke huis op de Laan van Meerdervoort, waar ik mij zoo volkomen thuis en gelukkig voelde, kort na den dood van mijn grootmoeder verlaten werd, bleef ik mij met Afrika verbonden gevoelen.’

En tenslotte schrijft hij hier:

‘Laten we het dus voor afgesproken houden, dat wat de wetenschap ook beweren moge, mijn afschuw van vaste goederen, zekerheden, regelen, beginselen: van al wat versteend is en blijft, zijn diepen oorsprong vindt in vele voorvaderen die hun draai niet konden vinden en direct voortkomt uit de exotische sfeer van 97 Laan van Meerdervoort. Deze plausibele verklaring vermindert mijn aansprakelijkheid in niet geringe mate. Hetgeen mij altijd zeer aangenaam is; een ieder tracht verantwoordelijkheden te ontvlieden; alleen niet ieder bekent dat.’

Dat laatste is Greshoff ten voeten uit; die houding, dit beginsel van leven en oordelen is hij altijd trouw gebleven: hij heeft al zijn tijd en niet geringe talenten gewijd aan de literatuur. En dat op verschillende wijzen: als dichter, essayist, criticus, animator van nog niet openbaar gebleken aanleg voor het schone ambacht van schrijven.

In dit stuk behoeven wij niet nader op dit alles in te gaan. Voor de verbreiding van de Nederlandse literatuur in het buitenland, voor de erkenning daarvan, is het vooral dat hij in de kring van het Algemeen Nederlands Verbond moet worden geëerd, nu hij op de Grashof in Kaapstad, waar ik, steeds gastvrij ontvangen, zo prettig met hem en zijn vrouw kon causeren, 15 december zijn 80e verjaardag heeft beleefd, in ongebroken geestkracht. Hij zal in 1939 wel nooit hebben vermoed, dat hij reeds kort daarna, voet aan wal in Zuid-Afrika zou zetten, waar hij sindsdien het grootste deel van die 30 jaar heeft gewoond en van waaruit hij zowel de Nederlandse als de Zuidafrikaanse letterkunde critisch en inspirerend heeft begeleid. Het Zuidafrikaanse tijdschrift ‘Standpunte’ dankt vooral aan zijn initiatief zijn ontstaan. Een auteur, een lettré, wiens leven zo geheel aan de letteren gewijd was, en die het Nederlands geestesleven internationaal zoveel bekendheid heeft gegeven, worde bij deze gelegenheid vooral ook in onze kring geëerd en geluk gewenst.

Den Haag, 16 dec. 1968.

Piet Korthuys.