Neerlandia. Jaargang 72

[p. 279]

Restauratie Jan van Riebeeckhuis te Culemborg
Rechter V.G. Hiemstra overhandigt cheque

Op de zonnige maandagmorgen van 29 juli kwamen de leden van de Nederlandse Stichting Jan van Riebeeckhuis in de fraaie raadzaal van het stadhuis te Culemborg met genodigden bijeen voor een feestelijke gebeurtenis. De voorzitter van het comité dat in Zuid-Afrika gelden heeft bijeengebracht - en wellicht nog verder zal verzamelen - als bijdrage uit dat land in de restauratiekosten van het Jan van Riebeeckhuis - rechter V.G. Hiemstra uit Pretoria, kwam een cheque daarvoor overhandigen van f 161.088, -. Uit Zuid-Afrika was de eerste stoot tot het aanvatten van de verbouwing - die zeker twee jaar zal duren - gekomen, want toen een bedrag van tenminste een ton in uitzicht was gesteld, achtte de stichting het verantwoord de restauratie te beginnen. En intussen groeide die som tot meer dan anderhalve ton! Een mooi deel van de kosten die niet ver van het halfmiljoen liggen, en die verder worden gedragen door rijk (monumentenzorg), provincie, gemeente en particulieren.

‘Toen ons kleine zoontje in de klas werd gevraagd,’ aldus mr. Hiemstra, ‘wie de eerste mens was’, antwoordde hij prompt: Jan van Riebeeck. Fout, zei de schooljuffrouw: Adam. - ‘Nou, ja als juffrouw ook uitlanders mee wil rekenen!’ verdedigde de jongen zich. Ja, als je ook zoveel hoort over Jan van Riebeeck!

Spreker beschouwde deze dag als een van buitengewone betekenis. Al zal het vernieuwde huis mooi in architectonisch opzicht, aantrekkelijk als historischcultureel gebouw zijn, het is toch uiterlijk van weinig belang. Zijn betekenis voor Zuid-Afrika is, dat Zuid-Afrika dit ziet als een lichtende boodschap in een donkere wereld. Van Riebeeck dacht niet aan natievorming, maar in hem en zijn medereizigers naar het verre zuiden leefde een onverwoestbaar verlangen om te leven. De schepen die hen vervoerden hadden als voor-

[p. 280]

naamste lading aan boord de geestelijke toerusting die een natie met geestelijke waarden tot stand kon brengen. In het dagregister van Jan van Riebeeck is van historische betekenis de datum van 21 februari 1657 toen hij grondbrieven heeft uitgereikt aan de eerste vrijburgers, waarmee de eerste blanke burgers aan Zuid-Afrika werden verbonden. Daarom verdient hij de eretitel van stichter van deze volksplanting. Sterker dan ooit leeft in het Zuidafrikaanse volk de wil om te leven, voor zichzelf maar ook voor de anderen binnen de eigen landsgrenzen, en in de buurstaten waaraan Zuid-Afrika belangrijke hulp verleent.

Het Van Riebeeckhuis, aldus mr. Hiemstra, zal aan twee naties behoren; het feit dat het initiatief tot restauratie in Nederland is genomen, waar ook twee-derde van het nodige geld wordt opgebracht, aanvaarden wij als een bewijs van vriendschap, dat Nederland aan de wereld toont. Het voltooide gebouw zal niet slechts een museum zijn, maar er zal de boodschap van uitgaan: Kom, volg het voetspoor van Van Riebeeck en help bouwen aan de Zuidafrikaanse natie. Wij bieden vriendschap en vragen die in de vorm van emigranten. Zuid-Afrika is de werkplaats van Afrika geworden. Reis Jan van Riebeeck achterna en kom!

Spreker eindigde met dank te betuigen aan de velen die zich voor het herstel hadden ingespannen: burgemeester Van Koningsbruggen, mr. d'Ailly, mr. Beltjens, archivaris van de provincie Gelderland, alle drie overleden, aan de heer A. van Urk, gemeente-secretaris van Culemborg, aan Ton Koot, burgemeester Hermans, de overige leden van de Stichting, en aan de leden van het Zuidafrikaanse comité, dr. Willem Punt, en de heer W.L. Banting, van wie vooral de laatste veel heeft bijgedragen om giften bijeen te brengen. Met dank en blijdschap overhandigde hij de cheque van f 161.088, -.

Tevens bood hij het eerste boek aan dat in de bibliotheek van het Van Riebeeckhuis zal worden geplaatst, geschenk van de schoolgaande Zuidafrikaanse jeugd: Vijfhonderd jaar Zuidafrikaanse geschiedenis.

De heer Ton Koot, vice-voorzitter van de Stichting, die tevoren de plm. 40 aanwezigen welkom had geheten - bij afwezigheid van burgemeester Hermans als voorzitter - aanvaardde het geldgeschenk met grote dank. Hij zeide, dat de stimulerende woorden van mr. Hiemstra een welsprekend bewijs zijn voor de grote betekenis die in Zuid-Afrika wordt gehecht aan de stichter van een volksplanting die zodanig gefundeerd werd, dat hij de eeuwen kon weerstaan. Geen monument zou beter kunnen beantwoorden aan het doel om hem en zijn pioniersgeest te eren dan het huis van ouds De Fonteyn in Culemborg, dat zo nauw met hemzelf, zijn naaste familieleden en eveneens met pioniersgeest bezielde verwanten, verbonden is. De huidige monumentenwet biedt de gelukkige gelegenheid, het huis zijn oude glans terug te geven door restauratie.

Ook de heer Koot herinnerde aan mr. Van Koningsbruggen, die 17 jaar geleden, aangespoord door prof. dr. W.A.P. Smit de eerste aktie voor de restauratie inzette, en aan de voorzitter van Heemschut, mr. d'Ailly. Voorts noemde hij dankbaar de namen van interim-burgemeester drs. A.H. Stadhouders, burgemeester Hermans en gemeentesecretaris Van Urk, en in Zuid-Afrika van dr. Punt, directeur van de stichting Simon van der Stel, prof. dr. F.C.L. Bosman, dr. Jan Ploeger, en vooral ook de heer Banting, als hardnekkige ijveraars. Hij verzocht mr. Hiemstra, de gevoelens van erkentelijkheid daarvoor in Zuid-Afrika te willen overbrengen.

[p. 281]

Wij ervaren het herstel, aldus de heer Ton Koot, onder het varen in tegenstroom zoals wij thans doen, als een klein, maar waardevol voorbeeld van culturele samenwerking, dat op zichzelf mogelijk niet uniek is, maar dat wij beleven als een gelegenheid, om in een wereld van gecompliceerde verhoudingen vol gevoelige moeilijkheden, tot beter begrip, verstandhouding en meerwaardigheid te geraken. Bij het gezamenlijk streven, van het Van Riebeeckhuis een waardig levend monument te maken, mogen wij een uitlating van Jan van Riebeeck zelf tot richtsnoer nemen, zo eindigde spreker: ‘Die advancement soeckt sal geen naerstigheyt sparen’.

Loco-burgemeester Schouw vestigde in een kort woord er de aandacht op, dat Culemborg zijn hart verjongt, een sanering die het gevaar inhoudt dat het intieme karakter van de stad, bepaald door haar centrum, kan worden geschaad. Handhaving en restauratie van oude gebouwen kan zulke ontwikkeling helpen voorkomen. Daarom verleent het gemeentebestuur gaarne medewerking, ook geldelijk al kan dit laatste slechts gering zijn. Vandaar dat de gemeente verheugd is over deze grote bijdrage. Spreker hoopt, dat de verbouwing voorspoedig zal verlopen en dat er in gemeenschappelijk overleg een passende bestemming voor het Van Riebeeckhuis zal worden gevonden.

Namens de Zuidafrikaanse ambassade waren de culturele attaché prof. en mevrouw Du Plooy Erlank aanwezig, van de Nederlands Zuidafrikaanse vereniging de administrateur jhr. mr. K.E.O. von Bose, het lid van de Raad van Advies - tevens stichtingslid - P. Korthuys, het hoofdbestuurslid ir. N.Th. Koomans, beiden vergezeld van hun echtgenoten, en de oud-voorzitter van het Algemeen Nederlands Verbond en mevrouw Koote, de architect Rooyaards en de heer Prins, een der oudste inwoners van de stad, die van zijn oude huis een klein museum heeft gemaakt.

Een korte pelgrimage naar het bouwwerk volgde, dat na zovele jaren eindelijk uit zijn vervallen staat wordt opgericht.

Zeker zullen veel Zuidafrikaners, na voltooiing, een bezoek aan dit huis brengen, dat zal kunnen dienen als centrale ontmoetingsplek voor Nederlanders en Zuidafrikaners, een gelegenheid tot beter verstaan van elkander en bevestiging van de wederzijdse vriendschap die in veler harten, dikwijls latent, leeft.

Den Haag, 30 juli 1968.

Piet Korthuys.