Neerlandia. Jaargang 72

[p. 164]

Een halve eeuw Bond van Nederlandse volksuniversiteiten
N. Wijnen
Directeur-secretaris van de Bond van Nederlandse volksuniversiteiten

Onder leiding van professor dr. S.R. Steinmetz werd in Amsterdam de eerste volksuniversiteit opgericht. Al spoedig volgden Groningen, 's-Gravenhage, Utrecht en Rotterdam.

In 1918 namen deze vijf eerste volksuniversiteiten het initiatief tot oprichting van de Bond van Nederlandse Volksuniversiteiten. Het Stichtingstatuut vermeldt als ‘de dag harer oprichting’: 10 mei 1918. Zodat de ‘Bond’ dit jaar een halve eeuw bestaat.

‘Verruiming van het algemeen inzicht’ was de oorspronkelijke doelstelling van de eerste volksuniversiteit. Een doelstelling, welke ons nu, na een halve eeuw, nogal optimistisch klinkt, maar waarvan het idealisme een stuk volksontwikkeling heeft mogelijk gemaakt èn die toch de kiemen bood, welke verruiming van die doelstelling mogelijk heeft gemaakt in de periode tussen de twee wereldoorlogen, zomede voor de latere ontwikkeling van het Volksuniversiteitswerk.

In de tweede wereldoorlog, vooral het laatste jaar, werd het bestaan van de volksuniversiteiten ernstig bedreigd, somtijds werd plaatselijk het werk lam gelegd. Maar zodra de oorlog was afgelopen herleefden de oude, reeds lang bestaande volksuniversiteiten. De honger naar kennis, naar ontwikkeling en verruiming - zo begrijpelijk na vijf jaar isolement - had tevens de stichting van een groot aantal nieuwe volksuniversiteiten ten gevolge. Van belang daarbij was - en is - dat in de na-oorlogse periode de bezinning op en de confrontatie met de eisen van mens en maatschappij leidden tot een completering van het oude kennisideaal met een nieuw vormingsideaal.

Vergelijkt men de programmering van de huidige aktiviteiten van de volksuniversiteiten met die van vroeger, dan is niet alleen de formulering anders

[p. 165]

Tekenen in creatief jongerenkamp

geworden, er is ook een opmerkelijk verschil in opzet en inrichting van het werk, waarbij wordt gestreefd naar aansluiting bij de belangstelling voor aktuele verschijnselen. De volksuniversiteit van heden houdt zich zowel bezig met cultureel werk in de ruimste zin, als meer bepaald met sociaalcultureel vormingswerk.

Zo is enerzijds van niet te onderschatten belang hetgeen de volksuniversiteit doet op het gebied van de cultuurspreiding: toneel, concerten, opera en soortgelijke uitvoeringen, terwijl anderzijds begrip voor de sociale dimensie van het menselijk bestaan en voor de cultuur tot uitdrukking komt in het streven van verschillende volksuniversiteiten, te komen tot decentralisatie van de te bieden aktiviteiten - deels overdag - wanneer zulks heilzaam wordt geacht voor de bevolking van de betreffende steden of streken en de leefbaarheid daar ten goede komt.

In dit verband mag ook aandacht worden gevraagd voor de samenwerking van de volksuniversiteiten met het universitaire ‘Studium Generale’. In wezen een integratie van Universiteit en de haar omringende maatschappij, zodoende een ontwikkeling van een deel van het volksuniversiteitswerk in de richting van de ‘University Extension’. Verder mag in dit verband tevens worden genoemd de cursus: ‘Moderne methoden taalonderwijs’, welke de ‘Bond’ - onder auspiciën van de Council for Cultural Coöperation van de Raad van Europa en in samenwerking met het Ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk - heeft gegeven, bestemd voor docenten, die de Engelse taal aan volwassenen onderwijzen. De Raad van Europa ziet namelijk - terecht - het taalonderricht als essentieel onderdeel van haar cultuurpolitiek in het kader van de ‘education permanente’.

Sinds 1962 is het volksuniversiteits-Jongerenwerk op verrassende wijze in

[p. 166]

omvang toegenomen: 30.000-50.000 jongeren maken jaarlijks gebruik van VU-evenementen.

Het VU-Jongerenwerk beoogt voorbereiding tot en steun bij de vorming van de volwassen persoonlijkheid. Het vermijdt geïnstitutionaliseerde vormen van werk; de voorkeur wordt gegeven aan een vrij aanbod van cultuurgoederen.

In toenemende mate gaat de volksuniversiteit zich tevens bezig houden met het bejaarde deel van onze bevolking. Zij gaat daarbij uit van het standpunt, dat de bejaarde een ‘gewoon mens’ is, die zijn plaats in de samenleving dient te behouden. Taak: organiseren van dagbijeenkomsten; aançassing deelnemingskosten aan financiële mogelijkheden; cultureel werk in de dienstencentra en soortgelijke instellingen.

Het Bondsorgaan ‘De Syllabus’ - oplaag 8.000 exemplaren - is een maandelijks verschijnend blad: 20 pagina's; geïllustreerd; artikelen gewijd aan wetenschap, kunsten, volksontwikkeling.

De ‘Radio-Volksuniversiteit’ is cen dochterorganisatie. Haar uitzendingen zijn crop gericht belangstelling te wekken voor onderwerpen van wetenschappen, kunsten en volksontwikkeling en voor belangrijke aktuele ontwikkelingen in de samenleving. Zoals bijvoorbeeld de ‘Culturele Integratie in het Nederlands taalgebied’.

Immers de Bond van Nederlandse Volksuniversiteiten is reeds vanaf zijn oprichting daadwerkelijk geïnteresseerd in deze ‘Culturele Integratie’; uiteraard in het bijzonder in het vlak van de volksontwikkeling.

Genoemd mogen o.a. worden de nauwe contacten, welke reeds in de twintiger jaren bestonden tussen mr. W.C. Mees, de eerste voorzitter van de Volksuniversiteit Rotterdam met zulke vooraanstaande figuren als prof. Leo van Puyvelde, prof. André de Ridder en Herman Teirlinck, allen hier regelmatig geziene - èn graag gehoorde - persoonlijkheden.

Voor wat het recente verleden en het heden betreft, mag o.a. worden genoemd dat de schrijver van dit artikel, directeur-secretaris van de Bond van Nederlandse Volksuniversiteiten, met instemming en steun van het bestuur van die ‘Bond’, een van de initiatiefnemers, oprichters en reeds gedurende een vijftal jaren voorzitter is van het Noord-Zuid Contactcentrum: ‘Volksontwikkelingswerk in Verenigingsverband’. Van dit - nu vijf jaar bestaande - ‘Noord-Zuid Contactcentrum’ maken deel uit voor Zuid een achttal organisaties, voor Noord een zestal.

Het ‘Noord-Zuid Contactcentrum’ is lid van de ‘Belgisch-Nederlandse Stichting Culturele Integratie’ - heeft daarin een bestuurszetel; zijn vergaderingen zijn ter zetel van de ‘Kultuurraad voor Vlaanderen’.

Dit ‘Noord-Zuid Contactcentrum’ stelt zich tot doel - met grotere en kleinere resultaten -: de bevordering van het tot stand komen van een nauwere samenwerking tussen de verschillende werksoorten, welke bestaan op het gebied van de volksontwikkeling, resp. de verschillende organisaties - in Noord en Zuid -, die een hoofd- dan wel belangrijke deeltaak op dit terrein hebben; een nadere bezinning van betrokkenen met betrekking tot de methodiekvernieuwing t.a.v. de volksontwikkeling; zomede - en dit heeft gezien de pragmatische aard daarvan wel de bijzondere aandacht

[p. 167]

van het Contactcentrum - de bevordering en uitbreiding, zo ook verdere aktivering van de grenscontacten, zowel geografisch als naar aard.

Het is duidelijk dat in de bevordering van deze grenscontacten de plaatselijke en regionale instellingen, deel uitmakende van de organisaties aangesloten bij het ‘Noord-Zuid Contactcentrum’, aktief zijn betrokken; voor de ‘Bond’ zijn dit de volksuniversiteiten in Limburg, Brabant en Zeeland.

Het is toch zo dat de contacten, die aan een speciale streek zijn gebonden en die op een historische band of geografische buurtschap berusten, niet hoog genoeg kunnen worden gewaardeerd. Daar is de informatie het meest direct, een natuurlijke mogelijkheid voor begrip aanwezig en dus de kans op wederzijdse waardering het grootst.

Grenscontacten dienen dan ook te worden gezien in het licht van een algemeen Nederlands cultuurbeeld waarin de streekculturen de hun toekomende plaats krijgen.

De volksuniversiteit heeft daarom - naar wezen - tot taak waar mogelijk mee te helpen - en zij doet dit ijverig - die grenscontacten te bevorderen. Daarnaast bevordert zij - meer als ‘eigen’ taak -, dat in die contacten de algemene problematiek zich richt op concrete streekproblemen aan weerszijden van de grens.

Want de Volksuniversiteit - landelijk zowel: ‘de Bond’, als ‘langs de grens’: Limburg, Brabant, Zeeland - is zich er wel van bewust: ‘elkaar ontmoeten en samen praten’ gaat op den duur betekenen: ‘met elkaar gaan en samen doen’.