Neerlandia. Jaargang 72

[p. 38]

Nederland in de mist met zijn buitenlands cultuurbeleid
P. de Kat Angelino

Vier jaar geleden heeft drs. J.L.M. Kits Nieuwenkamp in ‘Neerlandia’ deskundig en uitvoerig uiteengezet op welke wijze de om ons heen liggende landen: Frankrijk, Duitsland en Engeland het grote belang van een actieve buitenlandse cultuurpolitiek hebben ingezien en - wat veel belangrijker is - ook daarnaar hebben gehandeld.

In hoofdzaak bepaalde hij zich daarbij tot een bespreking over de werking van ‘The British Council’ (Neerlandia, mei-nr. '66, blz. 78 evv.), het ‘Goethe Institut zur Pflege deutscher Sprache und Kultur’ en de ‘Alliance Française (Neerlandia, juni-nr. '66, blz. 96 evv.).

Deze drie instituten doen, zo merkte hij in zijn samenvatting op, nuttig werk, maar zeker ook zeer noodzakelijk werk. Werk dat niet alleen tot voordeel strekt van het organiserende land, maar dat evenzeer ten goede komt aan hen, die van de geboden diensten gebruik maken. Tot slot slaakte de heer Kits Nieuwenkamp de verzuchting: ‘Laten Nederland èn België, die over geen enkel instituut beschikken vergelijkbaar met de drie buitenlandse, dan in èlk geval voorstanders zijn van een ‘Raad voor de Nederlandse Cultuur’.

Zo'n Raad is al jaren geleden gevraagd in een resolutie van de twaalfde Algemene Conferentie der Nederlandse Letteren (1962) en kort tevoren gesuggereerd door de Gemengde Commissie ter uitvoering van het Nederlands-Belgisch cultureel accoord. In de verzuchting van Kits Nieuwenkamp ligt duidelijk opgesloten dat hij Nederland in cultureel opzicht bij lange na niet gelijkwaardig acht aan zijn bondgenoten.

Daarbij bevindt hij zich in gezelschap van de redactie van ‘Neerlandia’, waar herhaaldelijk de klacht werd geuit, dat het buitenland tot nu toe

[p. 39]

vrijwel onwetend staat tegenover onze cultuur, niets of bijna niets weet van het belang van de Nederlandse taal, door 18 miljoen mensen in Europa gesproken, onbekend is met belangrijke wetenschappelijke werken in die taal verschenen, onbekend met onze prestaties op toneel- en muziekgebied. En dat alles wegens een verbijsterend tekort aan de juiste voorlichting en propaganda op dit gebied, een tekort ook aan inzicht of zelfs ongemotiveerde angst zich aan Belgische ‘hete hangijzers’ te branden.

Met dit hier gesignaleerde tekort aan juiste voorlichting en propaganda heeft zich onlangs ook de heer Manuel van Loggem beziggehouden.

Hij wijdde daaraan in het ‘Algemeen Dagblad’ in de eerste helft van december II. vijf artikelen, waarin onze malaise op cultuurpolitiek gebied scherp wordt getekend, maar waarin ook de oorzaken èn de therapie, zoals hij die ziet, worden aangegeven.

Alvorens zijn artikelen te publiceren heeft de heer Van Loggem zich in Brussel, Bonn, Londen en Parijs laten voorlichten.

Van de verslagen van zijn bevindingen in die vier steden geven wij hieronder een overzicht, dat velen van onze lezers, naar we hopen, tot nadenken zal stemmen.

Brussel

Men zou mogen verwachten dat in een stad als Brussel, een stad gelegen op het grenspunt van de twee talen, op spectaculaire wijze de Nederlandse taal door de Nederlandse regering en haar instellingen zou worden beschermd en gepropageerd en dat het Franse gebied toegankelijk zou zijn gemaakt voor onze eigen cultuur.

Niets is minder waar. Er gebeurt op dat gebied vrijwel niets.

De Belgen verwijten ons zelfs onvoldoende samenwerking bij de verspreiding van de Nederlandse literatuur in het buitenland. België beschikt over een Karel Jonckheere, geheel en al vrijgemaakt voor de verspreiding van de Nederlandse literatuur in het buitenland. Maar Nederland, met bijna dubbel zoveel Nederlandstaligen, kent een dergelijke propagandist niet. België verbreidt grote aantallen boeken van Vlamingen naar buitenlandse universiteiten en bibliotheken.

Talrijke Franstaligen dringen steeds sterker aan op cursussen in de Nederlandse taal, omdat zij ervaren, dat ze die taak (eis van tweetaligheid) bij hun werk niet kunnen missen.

Deze cursussen zijn er niet en komen er voorlopig ook niet, hoewel hier een prachtige taak ligt voor Nederlandse initiatieven.

Bonn

Ook hier kwam tot uiting dat door Nederland in dit gebied van een grote mogendheid, grenzende aan ons land, stelselmatig is verzuimd propaganda te voeren voor onze eigen taal, te zorgen, dat in elk geval de Duitse student onze taal kan leren.

[p. 40]

Het enige wat in de Bondsrepubliek van Nederlandse zijde gebeurt is het organiseren van tentoonstellingen van in het Duits vertaalde Nederlandse boeken; ook het vertalen wordt gestimuleerd, maar te incidenteel en niet gecoördineerd.

Van Loggem wijst er terloops op, dat Nederland, in samenwerking met België, Nederlandse leerstoelen heeft opgericht aan universiteiten in verschillende steden in West-Duitsland. Op andere onderwijsinrichtingen wordt ook Nederlands gedoceerd, maar dikwijls alleen als facultatief- en niet als examenvak.

Londen

In Londen liep de heer Van Loggem vrijwel tegen een muur van verweer op. De Nederlandse attaché zag - althans aanvankelijk - geen heil in een cultureel centrum. De Engelsen zouden nauwelijks iets willen weten van de cultuur van andere landen. De kunst is, zo merkte de attaché op, internationaal. Dùs heeft het geen zin speciaal daar de aandacht te vestigen op Nederlandse kunst. Tegen tentoonstellingen van beeldende kunstenaars zou de kunsthandel in Londen zeker protesteren! Prachtige taak voor die attaché de Londense kunsthandelaren met tact op betere gedachten te brengen!

Toch heeft de ambassade wel iets gedaan op cultureel gebied. In Felixtown is een tentoonstelling van gouaches gehouden van vooraanstaande Nederlandse kunstenaars; tezelfder plaatse gaf het Scapinoballet uitvoeringen. In Londen maakten het Concertgebouworkest en het Nederlands Dans Theater een zeer goede indruk. Maar daarbij bleef het in het Verenigd Koninkrijk.

Parijs

Dank zij het Institut Néerlandais - voorpost van onze cultuur - in Parijs, waarover in ‘Neerlandia’ in de loop der jaren herhaaldelijk uitvoerige publikaties verschenen, kon Van Loggem wijzen op het vele goede werk, dat daar is gedaan en nog wordt gedaan onder de voortreffelijke leiding van de heer S. de Gorter.

Van Loggem laat echter wel goed uitkomen, dat het niet de Nederlandse regering is geweest, die dat Instituut heeft gesticht. Die eer valt toe aan de heer Frits Lugt, die uit particuliere middelen het Institut Néerlandais stichtte, onderhield en in 1956... overdroeg aan een dankbare Nederlandse regering. Deze dankbare regering voteert echter per jaar niet meer dan f 140.000, -, waaruit àlle activiteiten en de salarissen en andere bijkomende kosten moeten worden bekostigd. Zestig tentoonstellingen, honderddertig concerten, talrijke films behoren tot de voornaamse activiteiten van het Instituut in de laatste tien jaren. Er is een bibliotheek met 15.000 boeken; 40.000 gasten logeerden in die periode in het Instituut. De heer

[p. 41]

De Gorter, die de leiding heeft van het Institut Néerlandais, gaf de heer Van Loggem een overzicht van hetgeen hij nodig en wenselijk achtte èn wat hij meende te kunnen verwezenlijken binnen de grenzen van zijn budget, dat gelukkig door particuliere bijdragen wordt versterkt.

De oorzaken voor de beleidsmalaise

Van Loggem zoekt de oorzaken in de eerste plaats bij een gebrek aan traditie op dit gebied en vooral aan een tekort aan belangstelling in departementale kringen. Den Haag ziet het culturele beleid als een bijkomstigheid. De schatten verslindende buitenlandse dienst heeft voor de cultuurbevordering in het buitenland maar weinig over. Zo voteerde het ministerie voor Cultuur enz. voor 1968 een bedrag van... f 60.000, - voor de post culturele voorlichting in het buitenland. Stellen we daar even tegenover een bedrag van £ 8.000.000 per jaar door de Britse regering uitgetrokken alleen voor ‘The British Council’. Wel een schrille tegenstelling!

De propaganda in het buitenland heeft men voor het gemak over drie ministeries uitgestreken: buitenlandse zaken, b.v. voor de culturele verdragen; Onderwijs en Wetenschappen, o.a. voor de financiering van cursussen, en Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk voor tentoonstellingen.

Van een behoorlijke coördinatie kan daar nauwelijks sprake zijn. Wat erger is: elk ministerie wenst er een eigen volledige dienst voor dit culturele werk op na te houden, m.a.w. een verbijsterende versnippering van krachten èn van geld.

Van Loggem gelooft, dat onze diplomaten vaak niet ontbloot zijn van een zekere ijdelheid en graag willen doen uitkomen hoe uitstekend zij hun vreemde talen beheersen, om dan echter te verzuimen er de nadruk op te leggen dat ànderen misschien ook kennis van onze taal zouden kunnen nemen.

Ook komt herhaaldelijk tot uiting, dat men voor eigen taal en cultuur niet de eerbied kan opbrengen welke deze verdienen. Dan stuit onze propaganda in België nog eens extra af op de zgn. ‘Pleinvrees’, de angst daarbij te worden betrokken in de taalstrijd of de vrees dat de Walen zich zouden verzetten, indien van overheidswege wèl de Nederlandse taal in België zou worden gesteund, maar niet tevens de Franse taal. ‘Discrepantie’ luidt dan de Waalse kreet.

De therapie: culturele centra

In de eerste en de laatste plaats zal voor een verwezenlijking van een reëel cultuurbeleid en het voeren van een buitenlandse cultuurpolitiek een veel hoger bedrag op de daarvoor aangewezen begrotingen (beter:

[p. 42]

één begroting) dienen te worden uitgetrokken. Zijn de nodige fondsen beschikbaar, dan ziet de heer Van Loggem - wij met hem - alleen soelaes in de oprichting van culturele centra, o.a. in Brussel, de Bondsrepubliek (Keulen, München of Berlijn) en Londen.

Deze centra moeten los van de ambassades onder leiding staan van een onafhankelijke directeur. Een dergelijk centrum zou, naar het inzicht van Van Loggem, ruimte moeten bieden voor het houden van tentoonstellingen, het vertonen van Nederlandse films, het opvoeren van toneelstukken, het geven van concerten en lezingen b.v. over moderne Nederlandse literatuur. Er zal uiteraard een bibliotheek in moeten worden ondergebracht, waar studenten kunnen kennis nemen van onze taal en cultuur.

Op het in 1961 te Vlaardingen gehouden 35ste Nederlands Congres heeft mr. H.J. Reinink, toenmaals directeur-generaal voor de Kunsten èn de culturele betrekkingen met het buitenland van het ministerie van O.K. en W, reeds de oprichting van een dergelijk instituut te Brussel, maar dan van de kwaliteit als het Nederlands Instituut te Parijs, bepleit. En in een redactioneel artikel in ‘Neerlandia’ van maart 1962 werd de oprichting van dergelijke instituten nadrukkelijk onderstreept. In datzelfde artikel maakte de redactie duidelijk front tegen Buitenlandse Zaken in Den Haag, dat weinig oog toonde voor cultuurbeleid als een noodzakelijk onderdeel van de buitenlandse politiek.

De heer Van Loggem meent, dat van een directeur van een cultureel centrum mag worden geëist, dat hij thuis is in de kunstwereld van zijn eigen land èn van het land waarin hij zijn standplaats heeft. Deze directeur kan de aandacht vestigen op belangrijke talenten onder de beeldende kunstenaars; hij kan concerten laten geven van werken van Nederlandse componisten; hij kan Nederlands toneelwerk en films van onze cineasten laten vertonen en propaganda maken voor onze taal en cultuur en zorgen dat die taal door buitenlanders kan worden geleerd. Ook dient hij zorg te dragen voor ruime verspreiding van onze literatuur in het buitenland.

Ook de propaganda voor eigen ‘literatuur in vertaling’ zou in het Nederlands cultureel centrum kunnen worden ondergebracht. Om daarvoor echter de onmisbare middelen te vinden zal, zo werd de heer Van Loggem door een deskundige verzekerd, een ‘prikkeldraadversperring’ op Haagse ministeries moeten worden doorbroken.

Want dáár zou een schromelijk tekort aan belangstelling zijn en dáár zou het cultureel beleid worden gezien als een soort franje van de ambassade. Het zou goed zijn als de ministeries, die gaan over de buitenlandse cultuurpolitiek, ter harte namen wat de Belgische minister voor Europese Zaken, de heer Van Elslande, schreef in het onlangs verschenen boek: ‘Europa Onderweg’.

Van Elslande zegt daarin o.a.: ‘De gaafheid van het Nederlands taalgebied zal moeten worden gehandhaafd in het meertalige Europa van morgen. Het Nederlands taalgebied moet zijn cultuur-erfgoed ongeschonden kunnen bewaren, temidden van de Nederland omringende taalgebieden’. Dat is alleen mogelijk, indien in die Nederlandse taalgebieden de regeringen paraat zijn en blijven en volkomen begrip opbrengen van hun verantwoordelijkheden in deze; en dat niet MORGEN, maar NU!