Neerlandia. Jaargang 71

[p. 180]

Bij de Nederlanders in Australië
Kees Middelhoff

De Australische luchtvaartmij. Qantas heeft voor zijn inaugurele vlucht Amsterdam - Sydney, in mei j.l., een aantal Europese journalisten uitgenodigd. Radio Nederland Wereldomroep te Hilversum werd bij deze vlucht vertegenwoordigd door zijn medewerker Kees Middelhoff. Gedurende een week heeft hij in Sydney en omgeving én in Perth zoveel mogelijk gesprekken gehad met (ex) Nederlanders.
Deze gesprekken werden via de Wereldomroep uitgezonden naar andere Nederlandse emigranten o.a. in Canada, Zuid-Afrika, Brazilië, Nieuw Zeeland én naar Australië zelf. Op deze wijze konden de Nederlanders in Australië via de wereldomroep kennis nemen van de problemen van hun eigen landgenoten; konden de emigranten buiten Australië horen hoe het hun landgenoten in het Australische werelddeel vergaat.

Het kwam allemaal wat onverwacht, maar het kàn in deze wereld. Je zit in een Boeing en als de Qantasstewardess je niet permanent met haar verfrissende zorgen zou begeleiden, zou je tijd hebben om te piekeren: gisteren hoor je ‘je kunt mee naar Australië’; vandaag zweef je boven Azië; morgen ben je in Australië. In 24 uur n.l. springt Qantas als een gevleugelde kangoeroe hink-stappend van Europa - via Azië - naar... toch weer een Europees gebied.

De opdracht was wat onverwacht gekomen, je bent onvoorbereid. Maar niets is boeiender dan onvoorbereid, - dat is óók onbevooroordeeld! - neergezet te worden in een andere wereld.

Zo zie je onder je wegglijden een land met 12 miljoen mensen, die woekeren om de hun toegemeten ruimte zo efficiënt mogelijk te gebruiken en zo strijk je neer in een werelddeel waar evenzo velen proberen op zo ruim mogelijke schaal de hun toebedachte ruimte te vullen. Misschien zit daarin iets van het kernprobleem van Australië: een werelddeel als een vacuum, gelegen in de dichtbevolkte wereld van Azië. In een door dit probleem bepaalde wereld, leven je landgenoten.

Niets is gemakkelijker dan Nederlanders te ontmoeten in Australië. Je komt in een plaats aan, neemt de locale telefoongids, kijkt onder de V. en ze rijen zich aaneen: Vandenaardweg, Vandenberg, Vandercallen, ga zo het alfabet maar af tot Vanderzwaan. Iedere letter heeft zo zijn Nederlandse trefwoorden van Bakker tot Zwijssen.

Maar er is nòg een heel andere manier om, als je onverwacht in Australië aankomt, met Nederlanders in contact te komen. Je roept een taxi aan en op een zangerig ‘Where-do-you-want-to-go-Sir?’ ben je geneigd spontaan te reageren met een ‘Breng me maar naar de Coolsingel!’ Je krijgt een kopje koffie voorgezet in een restaurant en na een eerste informatief praatje, vraag je je af waarom zou ze haar Limburgse vlaatje niet hebben aangeprezen? Ik zou zo door kunnen gaan. Ik heb geen hanen driemaal horen kraaien in Australië, maar aan hun spraak heb ik ze herkend, de Amsterdammer en de Limburgse, de Groninger en de Brabantse, de Nederlanders. Dwars door een overijverig gehanteerd Engels klinkt - vaak zingt! - het land, méér nog het Nederlandse gewest, door.

Trek je, om een ander voorbeeld te noemen, buiten Sydney de campagne in, dan zijn er Hollandse namen die tomaten en kippen aanprijzen. Je voelt je in Barneveld met de kassen van Naaldwijk er tussendoor. De namen zijn dezelfde, de wijzen van reclame maken ook. Het klopt allemaal opvallend, op één ding na: de borden zijn groter dan op de Veluwe en in het Westland en ze staan allemaal zo ontstellend veel verder uit elkaar dan thuis.

In Sydney kun je nog op een andere manier herinnerd worden aan thuis. Meer dan eens, als ik in die wereldstad de weg vroeg naar de Australia Square Tower, hoorde ik iets mompelen van ‘Juliana-toren’, want de 50 verdiepingen tellende torenflat (betonnen pronkstuk van de stad) is gebouwd door een Nederlandse werkgroep en Jan Stigter uit Sliedrecht is er het technisch brein van.

Nu betrap ik me erop, dat ik weer op zo'n echt Hollandse manier de mensen in Australië benader. Ze zijn geen Nederlander meer, ze zijn Australiër. Ze werken aan een land dat ze gekozen hebben om te wonen en zichzelf te zijn; ze beseffen eerst dat ze buitengaats aan een stuk Nederland gestalte geven, als je hun vraagt ‘Wat voor Nederlandse inbreng is er nu in uw werk verdisconteerd?’ Praat je daarover door, dàn eerst gaan ze ook zèlf beseffen, dat werken voor

[p. 181]

en aan het nieuwe vaderland tevens is: een actualiseren van een brok vroeger-thuis.

Die invloed van thuis is tastbaar, soms evident. Ik heb in Australië kerkjes gezien, zo Windsorachtig, dat de man die het gebouw ontworpen heeft, al zijn herinneringen aan Eton of omgeving moet hebben versteend; ik heb - in Perth - een universiteit bewonderd zò Italiaans, dat het brein, dat het potlood deed bewegen over de tekentafel, gevoed moet zijn geweest ergens in Ravenna. En ik heb huizen gezien met zulk ontstellend grote ramen dat - het kon niet anders - de naam op de brievenbus aan de straatkant een Nederlandse naam moest zijn; in negen van de tien gevallen klopte het ook!

Nederlanders hebben invloed op een groot aantal zaken. Ik put zo maar wat uit mijn herinnering:

•	Als er een voetbalclub is, dan is er in de naam altijd iets te herkennen van Tubantia, Wilhelmina of molenwiek, ook al is meer dan de helft van het aantal leden geen ex-Nederlander, maar ex-Ier, ex-Duitser, Australiër in het tweede of derde geslacht.
•	Glazenwassen is een heel nieuw vak, dat door Nederlanders is ter hand genomen; ‘de spons er over’ is in Australië geen loze kreet!
•	Als de vrouwen in Australië nu meer en meer met hun man meegaan naar de club, naar het sportveld om daar zelf ook te spelen, dan is dat óók, omdat de Nederlandse moeder-de-vrouw van huis uit niet gewend was zich tot huismus te laten betitelen en betuttelen.
•	Als de mannen in Australië meer en meer een sigaartje opsteken en in de winkel vragen naar een ‘We-William’ dan is dat omdat een Brabantse vader zijn Henri Wintermans eerst nog heeft laten nasturen en er daarna in zijn omgeving zò vaak naar heeft gevraagd, dat dit rokertje nu in de winkel in voorraad is en zijn Australische buurman ‘ook al aan de sigaar’ is geraakt.
•	Als er in de huizen meer en meer schilderijtjes worden opgehangen aan kale Australische muren dan is dat óók, omdat die Dutchies dat ondefineerbare en onvertaalbare stukje ‘gezelligheid’ hebben mee verpakt in hun emigrantenkoffertje. Nederlandse gezelligheid heeft aanstekelijk gewerkt op al degenen die uitgekeken raakten op het Engelse bloemetjesbehang.

Denkt u vooral niet dat de Nederlanders dat allemaal zo bewust hebben gedaan. Misschien overdrijf ik wat, maar ik heb gemerkt dat de Nederlanders haast bang zijn, om zich in het nieuwe land als Nederlanders te manifesteren. Hoe eerder ze als Australiër worden gezien, des te eerder voelen ze zich een geslaagd emigrant. Er waren er wel, die zich bij mij beklaagden dat een Hollandse club zo slecht van de grond kwam, zeker als ze zagen hoe de Italianen en de Ieren zich trouw organiseerden in allerlei clubs.

Ik wil me er hier geen oordeel over aanmeten, zeker geen veroordeling. Ik heb me wel eens afgevraagd: zijn de Nederlanders nu zo onzeker van zichzelf, dat ze zich zo gauw willen en moeten inpassen in het nieuwe leefklimaat? Hebben ze nu echt zo weinig bewustzijn van de taal, dat deze in een minimum van tijd met allerlei Engelse woorden en uitdrukkingen doorspekt is, zodat ze liever ‘achter de kinderen kijken’ dan op hen te letten? Ik heb geen kans gehad in de tien dagen dat ik hink-stappend door Sydney en Perth dwaalde, om een afdoend en genoegdoening-gevend antwoord te formuleren. Wat boven bleef drijven, als ik over deze zaken nadacht: wat moet dat Nederlander-zijn diep ingebakken zitten, dat de Nederlander in Australië het zò rigoureus probeert te onderdrukken!

Boeiend is, dat de Australische regering liever spreekt - het is mij van officiële zijde meer dan eens bevestigd - van (het veel moeilijker) integreren, dan van een (veel gemakkelijker) assimileren. De inbreng van de Nederlander in Australië is onopvallend opvallend. De Nederlanders geven zonder het zich bewust te zijn een veranderende inhoud aan het interieur, ze geven een nieuw aanschijn aan de image van het nieuwe land. Ik heb in Canberra een Groninger bezig gezien op zijn verantwoordelijke post van stedenplanner; in Sydney een lector aan de universiteit uit de Achterhoek of daaromtrent, die het wegennet ontwerpt voor Sydney en omgeving, dit laatste betekent niet, zoals het aanvankelijk was: wegen aanleggen als de kortste verbinding tussen twee punten, maar: wegen landschappelijk inpassen in een ongerepte Eifelachtige natuur; ik heb in Perth een predikant ontmoet, bezig aan de voorbereiding van een theologische leergang aan de Universiteit. Vraag me nu niet exact te zeggen hoe daar een stuk Nederlandse verworvenheid tastbaar wordt. Als je in de exposés die zij me deden, de gewetensvolle wijze kon beluisteren, waarop de drie hier genoemde mannen hun werk deden, dan was het voor mij zonder meer duidelijk dat er een stuk Nederland gestalte kreeg overzee.

Misschien zullen Belgische lezers nu vragen, of dit óók opgaat voor de emigranten uit het Vlaamse of Limburgse land. Ik moet het antwoord helaas schuldig blijven. Ze zijn in Australië geringer in aantal dan de Nederlanders en ik heb ze niet zo gemakkelijk ontmoet. Maar bij vele Nederlanders heb ik toch gevraagd naar hun relatie met Vlamingen en dan werd het me duidelijk dat de Vlamingen zich in verenigingsverband al gauw thuis voelden bij de Nederlanders. In dit kader was voor mij het meest opvallende dat ik in een kerkblaadje voor de Nederlanders in Perth (voor protestant èn katholiek, voor Nederlander èn Belg) een gedegen artikel aantrof (uit een serie) over de taalstrijd in België, een artikel waarin vooral de ex-Noord-Nederlanders (met terugwerkende kracht?) aan de Nederlander-thuis verweet, dat hij zo weinig begrip opbrengt voor de culturele en sociale problemen van België. Zouden we dan toch eerst samen moeten emigreren...?!