Neerlandia. Jaargang 71

[p. 174]

Frans-Vlaanderen

In Neerlandia wordt geregeld aandacht geschonken aan Frans-Vlaanderen. De redactie meent, dat het goed is eens een belangrijk gedeelte van één aflevering aan Frans-Vlaamse aangelegenheden te wijden.

Hierna volgt een drietal beschouwingen resp. over het onderwijs, over opvattingen van president De Gaulle, die in Frankrijk niet voor Frans-Vlaanderen gelden, en over het Vlaamse toneel in Frans-Vlaanderen.

Onderwijs is de belangrijkste troef

In ‘Neerlandia’ no. 9/'67 heeft u kunnen lezen dat de voorzitter van de koninklijke Vlaamse Academie voor Taal en Letterkunde, prof. dr. Vanacker, geruime tijd door de Frans-Vlaamse agrarische Westhoek heeft gereisd om de huidige toestand inzake het gebruik van Vlaamse dialecten als moedertaal der autochtone bevolking te bestuderen en dat hij tot de conclusie kwam dat er nog in 92 gemeenten Nederlands dialect wordt gesproken, meer bij de ouderen dan bij de jongeren, meer op het platteland dan in de stad.

Toen de leerplicht nog niet bestond en het volkskind dus ook geen Frans onderwijs genoot, bleef het Vlaams gemakkelijk standhouden in de Franse Westhoek, die slechts drie tot vier honderd jaar geleden Frans grondgebied werd. Het kind leerde de huistaal van vader en moeder en die huistaal was sinds eeuwen het Vlaams; zijnde een veelheid van Nederlandse dialecten.

Het onderwijs, in het Frans, heeft de Frans-Vlaming verfranst. Die verfransing was ook de opzet van de Franse centralizerende staat. Ze ging des te sneller omdat Frans-Vlaanderen geen cultureel en economisch sterk achterland had in Belgisch Vlaanderen, dat zelf slechts van Belgische verfransing gered werd grotendeels omdat het volkskind geen onderwijs kreeg. Alle onderwijs was ook in België immers Frans en slechts de gegoeden konden ervan genieten. De Duitssprekende Fransen hebben en hadden wel een achterland achter zich, de Frans-Canadezen ook, wat een van de redenen is waarom ze als taalgemeenschap zichzelf bleven.

Een ander bewijs dat het de school is die het kind verfranste, vinden we in het feit dat het platteland langer stand hield en nog houdt dan de stad. Boerenkinderen gingen indertijd vaak vroeg van school af om te helpen in het bedrijf. Sinds de jongste oorlog is daar gevoelig verandering in gekomen. Het gevolg is dat de Frans-Vlaamse jeugd van heden voor een groot deel van huis uit Franssprekend geworden is en dat de volgende generatie volledig eentalig zal zijn. De democratizering van het onderwijs heeft de aloude Vlaamse moedertaal verdrongen door het Frans.

Toch schieten er in 92 gemeenten nog kernen over en men mag zonder overdrijving aannemen dat nog iets meer dan 150.000 Frans-Vlamingen hun Nederlands dialect spreken wanneer ze in kleine kring bijeen zijn. Hun woordenschat is niet groot en wegens gebrek aan contacten met het huidige Nederlands sterk verouderd. Hun dialect kunnen ze niet lezen en ook niet schrijven, noch minder dan het A.B.N.. Die taalarmoede is te wijten aan het feit dat ze sinds drie eeuwen verstoken zijn van onderwijs in de Nederlandse taal.

De geest echter blijft Vlaams. ‘Nous sommes des flamands’ - waarmee ze geenszins hun Franse staatsburgerschap willen verloochenen - hoort men evenveel in de agrarische Vlaamse Westhoek als in de onlangs verfranste havenstad Duinkerke en het vanouds Franssprekende Rijsel. Er leeft een ‘esprit flamand’.

Concrete actie

De actie van Noord- en Zuid-Nederlanders, gegroepeerd in het ‘Comité voor Frans-Vlaanderen’ onder leiding van André Demedts en Luc Verbeke, spitst zich vandaag de dag voornamelijk toe - ofschoon niet uitsluitend - op de vrijwel Nederlandssprekend te noemen Westhoek, met als voornaamste centra: Kassel, Belle, Hazebroek, Sint-Winoksbergen, Steenvoorde, Hondschote. Het is een praktisch ingericht werk. Men doet er niet aan

Kaap Grauwnes

[p. 175]

getheoretiseer, maar men heeft duidelijke objectieven op het oog in Frans-Vlaanderen.

De taalsituatie in de Westhoek is, na drie eeuwen verwaarlozing en onderdrukking, zodanig dat zo spoedig mogelijk en met alle beschikbare middelen moet worden geijverd voor Nederlands onderwijs op de scholen in dit gebied. Zolang de Franse staat, die daartoe moet worden bewogen door een gezamenlijke actie van de Nederlandse en Belgische regeringen, niets onderneemt ten gunste van dit moedertaalonderwijs, moet vanuit Nederland en Vlaanderen, door particulier en officieel initiatief, zonder aan politiek te doen, al het mogelijke worden gedaan om via naschoolse Nederlandse lessen, vakantiecursussen enz., de verdere teloorgang van de Nederlandse cultuur in dit historisch belangrijke gebied tegen te gaan.

De Nederlandse bewustwording in Noord-Frankrijk is slechts mogelijk via een democratische, van uit Nederland en België ondersteunde culturele actie. Frans-Vlaanderen moet cultureel een beroep doen op Noord en Zuid.

De Nederlandse steun moet niet van uit de hoogte gegeven worden, want de Frans-Vlamingen zijn geen onderontwikkelde boertjes en willen er ook niet voor doorgaan. Het moet gebeuren in een sfeer van vriendschap en vertrouwen, een sfeer die treffend tot uiting komt op de Frans-Vlaamse cultuurdagen. Het bekendmaken van de Nederlandse zaak in Frans-Vlaanderen in Nederland en Vlaanderen is van groot belang. Het is waar dat in Frans-Vlaanderen, zoals in Vlaanderen van vijftig jaar terug, de af te leggen weg naar de taal- en culturele aansluiting bij Nederland nog lang en moeilijk zal zijn. Het einde is vooralsnog niet in zicht. Maar hier past geen pessimisme, hier past een keihard doorzettingsvermogen dat het uiteindelijk kan en zal moeten halen.

De oplossing

Er is slechts één manier om aarde aan de dijk te brengen, één middel om het Nederlands in Frans-Vlaanderen een laatste kans te geven: het onderwijs.

Sinds twintig jaar ijvert het Comité voor Frans-Vlaanderen o.l.v.A. Demedts en L. Verbeke voor het inrichten van privé-leergangen Nederlands. Wat bereikt werd is niet gering. Maar al die privé-bemoeiingen helpen slechts de achteruitgang te stuiten. Dat is meer dan Demedts, Verbeke en hun medestanders in het begin gehoopt hadden. Maar zij zijn er zich van bewust dat er weinig vooruitgang is, ook al viel het bij de jongste cultuurdagen te Waregem en vooral te Ekelsbeke op hoeveel jongeren, vooral uit het studentenmilieu van Frans-Vlaanderen, belangstelling toonden en hoe door economische contacten tussen Frans- en West-Vlaanderen een gunstige voedingsbodem is geschapen.

Vooruitgang zal er slechts geboekt worden, wanneer de Franse staat Nederlands onderwijs of onderwijs van het Nederlands in Noord-Frankrijk duldt en steunt. Wanneer in het onderwijs in het Franse grensgebied evenveel aandacht besteed wordt aan het Nederlands als er besteed wordt aan het Frans in Vlaanderen.

De Franse staat daarvoor te winnen is de taak van de Nederlandse en Vlaams-Belgische bewindvoerders. Tot nog toe hebben zij zich niet volledig ingezet. Onze landen voeren te weinig cultuurpolitiek naar buiten uit. Ze missen de durf die bijv. Frankrijk reeds eeuwen opbrengt voor de verspreiding van zijn taal en cultuur, zelfs daar waar er van huis uit een Franse moedertaal nooit sprake is geweest.

Bij culturele akkoorden o.m. moet nog meer aan onze culturele aanwezigheid in Frans-Vlaanderen gedacht worden. De belangstelling die onze regeringen in de jongste tijd voor het probleem hebben opgebracht moet in die richting verder gaan en nog aanzienlijk vergroot worden.

Gelukkig zijn we nu reeds zo ver dat onze regeringen begrepen hebben dat als ze de kern van onze taal- en cultuurgemeenschap willen beveiligd zien, zij deuken aan de periferie moeten verhinderen, dat wij er present moeten zijn.

A. Lammertyn.