Neerlandia. Jaargang 71

[p. 114]

De Belgische conflictsituatie
Drs. H. Todts

Er zijn er nog die te goeder trouw bekommerd zijn om het behoud van de eenheid van het land. Dezen zien in elke vorm van zelfbeschikking - zelfs op kultureel gebied - een aanloop tot de ontmanteling van het Belgische vaderland. Tot deze groep behoren vanzelfsprekend de farceurs die meestal te onpas uitpakken met een welbegrepen staatsburgerschap, maar tegelijkertijd ostentatief de door het parlement goedgekeurde taalwetten saboteren als gold het werkelijk een vaderlandse plicht.

Er zijn de ideologische minderheden - respectievelijk de katolieken in Wallonië en de vrijzinnigen in Vlaanderen - die geloven dat zij het slachtoffer zullen worden van gelijk welke nieuwe staatsstructuur.

Er is de Brusselse agglomeratie. Zij werd groot dank zij het centralisme. Elke vorm van decentralisatie welke de decongestie van Brussel in de hand moet werken, wordt als een aanslag op het hoofdstedelijk gebied aangevoeld.

Er zijn de financiële groepen die zich in Wallonië door de eenheidsstructuur beschermd weten. De sociale agitatie van einde 1960 - begin 1961 heeft hun bijgebracht dat, zo Wallonië eigen economische en sociale beslissingsmacht kon laten gelden, hún belangen waarschijnlijk in gevaar zouden komen.

De unitaristen worden steeds kleiner in aantal. Wie evenwel in machtstermen denkt hecht hieraan slechts een relatief belang. Contrareformatorische pogingen als die van de Partij van de Vrijheid en de Vooruitgang stabiliseren in zekere mate nog in de geest voorbijgestreefde structuren.

In historisch perspectief gezien zou men vanzelfsprekend moeten weten dat zij uiteindelijk toch aan het kortste eind zullen trekken. Het is evenwel een wijsheid die afgedwongen moet worden door voldongen feiten.

Diagnose van de conflictsituatie

Voor de niet altijd goed gedocumenteerde waarnemers beperkte het Vlaams-Waalse conflict zich tot een taalstrijd: de Vlaamsgezinden bestreden de geprivilegieerde taalpositie, d.i. een sociaal bevoorrechte positie van de Franstaligen. Dit zag men wel niet altijd duidelijk in. De Franstaligen hebben na de bevrijding van de repressie en het daarmee samengaande anti-Vlaamse klimaat handig gebruik gemaakt om verloren gewaande bruggehoofden te consolideren en nieuwe te verwerven. In de reeds bestaande ministeriële departementen hebben zij na het beëindigen van de tweede wereldoorlog hun invloed kunnen versterken; in de nieuwe hebben zij de voornaamste funkties broederlijk verdeeld, terwijl de eerste naoorlogse volks- en taaltelling (1947) hun zeven jaar later (1954) nieuwe bruggehoofden in de Voerstreek, in het Brusselse en op de taalgrens in de hand heeft gespeeld.

De grote werkloosheid in Vlaanderen (1950-'54), waarbij soms meer dan 5 t.h. van de Vlaamse bevolking betrokken was, heeft nog iets anders aan het licht gebracht. Ter bestrijding van de werkloosheid werden aan Vlaamse zijde, naar regionaal-economische maatstaven, selectieve maatregelen voorgesteld. Wallonië heeft deze op dat ogenblik bestreden als een discriminatie welke de grondwet niet toeliet. Het was de tijd (1954) dat men in het Belgische parlement nog openlijk durfde verdedigen dat, zo de Vlamingen in eigen streek geen arbeid vonden, zij naar Wallonië konden gaan werken en eventueel uitwijken. Op die wijze kon macro-economisch gezien - en men geloofde er in - de welvaart van het Zuiden tot de welvaart van België bijdragen. Deze uitleg hebben de Vlaamsgezinden steeds aangevoeld als een uiting van Waalse hebzucht.

Inmiddels hebben er zich economische verschuivingen voorgedaan. De eerste regionaal-economische wetgeving kwam in België pas op 18 juli 1959 tot stand. Deze viel samen met de boom die het Verdrag tot Oprichting van de Europese Economische Gemeenschap reeds vanaf 1959 kon veroorzaken. Ze viel ook samen met de verdere teleurgang van de kolennijverheid. Men heeft bij dit alles de indruk dat juist terwille van de economische teleurgang van Wallonië een tweede regionaal-economische wetgeving tot stand kon komen (wet van 14 juli 1966). Zolang het Vlaanderen betrof werd de grondwet ingeroepen om de selectieve maatregelen te bestrijden; wanneer Wallonië in moeilijkheden verkeerde, schreeuwde men er moord en brand; scandeerde men priorité pour la Wallonie; benijdde men gelijk welke industriële inplanting (o.m. Sidmar te Zelzate en Amoco te Geel in de provincie Antwerpen) en eiste men van iedereen, van Brussel maar ook van de Vlamingen, dat zij alles zouden laten vallen om deel te nemen aan het bluswerk in Wallonië.

Met andere woorden het klimaat is bijzonder slecht. Het is duidelijk dat de ene gemeenschap vol wantrouwen de andere beloert, zodanig zelfs dat gelijk welk opgeworpen probleem meer en meer gaat uitmonden in de brede stroom van de Vlaams-Waalse conflictsituatie (o.m. ook de Schelde-Rijnverbinding).

Er is dus een meerderheid in België aanwezig die gelooft dat er in de staatsstructuur wijzigingen dienen aangebracht te worden. Dat deze meerderheid zich vooralsnog niet kon laten gelden is toe te schrijven aan de verdeeldheid over de voorgestelde oplossingen.

[p. 115]

Welke oplossing is de juiste?

Het probleem van de tweewoonst in België is gesteld. Bij eventueele nieuwbouw zouden er zich geen moeilijkheden voordoen. De oprichting in 1949 van een federale Duitse republiek, de gedicteerde institutionele reorganisaties zoals die zich hebben voorgedaan in Joegoslavië en Tsjechoslowakije zijn hiervan een relevante illustratie. In België staat men echter voor een eenmanswoning welke reeds enkele serieuze barsten vertoont. De moeilijkheid is dat men binnenshuis niet goed weet waar met het optrekken der muren dient te worden begonnen; waar en hoeveel verbindingsdeuren er moeten behouden blijven.

Bovendien is er bij vele reformatoren dan nog een zekere angst aanwezig - en het pleit eigenlijk voor hen - voor het onbekende. Terwijl bij anderen een mythe het irreële cultiveert en meteen de onzin van de realiteit onderlijnt. Zoals de magiërs geloven zij dat een slagzin omgezet kan worden in een toverformule welke meteen de oplossing inhoudt van alle kwalen waaraan België lijdt.

Er is dan nog de verwarring in de geest. Sommigen, o.m. de voorzitter van de Partij van de Vrijheid en de Vooruitgang,

Vlaamse federalistische mars op Brussel.

beweren voorstander te zijn van decentralisatiemaatregelen maar bestrijden de eerste voorzichtige schreden die in die richting worden afgelegd. Dit was o.m. het geval toen midden 1962 de splitsing van het Ministerie van Nationale Opvoeding en Kultuur (in een Franse en Nederlandse sectie) ter sprake kwam. Deze administratieve splitsing was zowat een territoriale deconcentratie. Met een beetje verbeelding kon men er een aanloop in zien naar een meer diepgaande decentralisatie.

Voor de partijvoorzitter van de P.V.V. betekende de inauguratie van twee gelijkwaardige onderwijs- en kultuurministers minstens twee verschillende opvattingen in het onderwijsstelsel, waardoor het federalisme een begin van uitvoering zou gekregen hebben. Meteen bestreed hij wat staatsrechtelijk gezien de wezenlijke inhoud is van de decentralisatie nl. het recht eigen belangen, o.m. dus ook het onderwijs en de kultuur, zelf te behartigen, weliswaar onder de voogdij van het topgezag.

Eenzelfde vorm van verwarring - maar dan in de andere richting - is ook aanwezig bij de voorstanders van de decentralisatie wanneer ze tegenover de Volksunie de decentralisatie voorstellen als een federaliserende

[p. 116]

maatregel. Ter illustratie wordt dan niet zelden verwezen naar het nieuwe statuut van de Radio-omroep in België. In 1960 kwam er een reorganisatie tot stand. Twee afzonderlijke beheerraden bestuurden onder het toezicht van de verantwoordelijke minister respektievelijk de Franse en Nederlandse uitzendingen, terwijl aan de top een soort topbeheerraad de technische en financiële kant regelde.

Vanzelfsprekend staat men hier voor een vorm van territoriale decentralisatie en dan nog slechts op het gebied van het programmabeleid.

Federalisme gaat vanzelfsprekend een grote stap verder. Het is het streven naar een gemeenschap van staten die op bepaalde materies de totale zelfstandigheid behouden. In het Belgisch geval zouden Vlaanderen en Wallonië, om voorlopig van het Brusselse niet te gewagen, deze zelfstandigheid nog moeten verwerven. Moest een dergelijke federatie zich op relatief vreedzame wijze kunnen ontwikkelen, dan zou de wereld gekonfronteerd worden met een uniek verschijnsel, voordien nog onbekend. En dan nog zou men niet de zekerheid hebben dat de Vlaams-Waalse verhoudingen definitief zouden geregeld zijn. De besluitvorming in een twee- of drieledige federatie zal wel altijd een probleem blijven. Men stelt trouwens vast dat zelfs in meerledige federaties centrifugale bewegingen ontstaan daar waar een kultuurtaal zich geminoriseerd acht. Dit verschijnsel doet zich ondermeer voor in Canada.

Zo gezien zou de finale, dus goede oplossing, dan ook slechts gezocht kunnen worden in een totale autonomie van de twee gemeenschappen. Op lange termijn gezien is een dergelijke evolutie in het kader van de Europese eenmaking zelfs niet denkbeeldig.

In afwachting zal het wel een tasten en een zoeken blijven. Technieken, ontleend aan de deconcentratie, zullen de decongestie van het hoofdstedelijk gebied gedeeltelijk in de hand werken, ook op die terreinen waar de eenheid van inzicht dient behouden te blijven. Het centrale dossier in de onmiddellijke nabijheid brengen van de lokale bevolking behoort ook in de unitair gestructueerde staten tot de sector van de dienstverlening. Het sneller afhandelen van het dossier wordt hierdoor ook in de hand gewerkt. Het blijft niettemin slechts een kleine correctie.

Een meer fundamentele ingreep dient gezocht in een diepgaande decentralisatie naar de provincies toe, een decentralisatie die evenwel moet uitmonden in een interprovinciale samenwerking. Deze samenwerking is eigenlijk een conditio sine qua non wil men een versterking van het provincialisme vermijden.

Is het dan uitgesloten dat men op het gebied van het onderwijs en de kultuur de technieken, ontleend aan het federalisme zou huldigen?

In die richting werden in 1966 nog ideeën geformuleerd door minister R. van Elslande. Hij poneerde de oprichting van twee kultuurraden, een Nederlandse en een Franse, waarvan de samenstelling door de kiezer zou bepaald worden. Deze kultuurraden moesten zowel een controlerende als beslissingsbevoegdheid verwerven, wat er op neerkwam dat naast het nationale Parlement er nog twee regionale parlementjes met beperkte opdracht zouden bijkomen.

Is het anderzijds niet denkbaar dat in de toekomst voor wat dezelfde materie betreft de Nederlandstalige als Franstalige parlementariërs in afzonderlijke vergadering hun controlerende en wetgevende taak zouden verrichten?

Men moet in ieder geval het nationaliteitenconflict in België in zijn juiste ontwikkeling en complexiteit blijven zien.

Het besef, dat het een complexe zaak is - we hebben er voldoende op gewezen - is een goed geneesmiddel tegen simplificaties.