Neerlandia. Jaargang 71

[p. 102]

Spellingdispuut
Kanttekeningen bij de voorstellen tot wijziging van de Nederlandse spelling
Dr. J.J.W. Roovers

Vooropgesteld zij, dat schrijver dezes, beroepshalve, in geen enkel opzicht betrokken is bij het probleem rond taalkwesties en dat hij daarmee dan ook geen andere bemoeienis heeft dan die, welke voortkomt uit een toevallige interesse.

Het lijkt mij echter nuttig, in deze zo omstreden spellingkwestie ook eens het geluid te beluisteren van een ‘outsider’. Hierbij moet ik opmerken, dat ik van het eigenlijke rapport geen kennis heb genomen, doch mijn informatie heb vergaard uit links en rechts verschenen commentaren.

Het artikel van mr. drs. G. van der Flier geeft een voortreffelijke verantwoording van de bezwaren, die tegen de nieuwe spellingregels zijn aan te voeren en die kennelijk in brede kring leven.

Ik zou hier gaarne nog enige aspecten van deze zaak willen belichten.

Het komt mij voor, dat men de spelling te veel wil zien als een vertaling van klanken en dat men daarbij aan enige andere facetten te lichtvaardig voorbijgaat.

Men kan in de spelling allereerst een louter functioneel aspect aanwijzen. In dit opzicht beoogt zij inderdaad niet meer dan het weergeven van gesproken klanken door middel van tekens. Het gehele probleem van de spelling wordt dan teruggebracht tot een codeersysteem. Nu is een dergelijk systeem pas ideaal, wanneer men inderdaad elk foneem kan weergeven door èèn, en wel steeds hetzelfde, teken. Hoe ideaal zulk een systeem - uit zuiver technisch oogpunt bekeken - ook mag lijken, men moet zich wel voor ogen houden, dat een consequent doorgevoerde fonetische schrijfwijze onmogelijk is te verwezenlijken, niet in onze taal, noch in enig andere. Ik kom hier nader op terug.

Ik meen echter, dat aan de spelling ook een ander en veel belangrijker facet te onderkennen valt dan het louter functionele.

Wij leven met een geschreven taal, die in de loop van vele eeuwen zijn huidige vorm gekregen heeft. In een aantal Nederlandse woorden kunnen wij uit de schrijfwijze deze ontwikkeling aflezen (thuis, 's avonds, 's zondags). Een aanzienlijke hoeveelheid woorden is bovendien vanuit een vreemde taalsfeer ons woordenbezit komen verrijken. Hieronder vallen elementen van Latijnse en Griekse herkomst, die aanvankelijk de meer wetenschappelijke conversatie dienden, doch thans voor een groot deel gemeengoed zijn geworden. Daarnaast zijn in het Nederlands veel termen binnengedrongen, afkomstig uit de levende talen van onze buurlanden, en die in ons woordenarsenaal eveneens volledig burgerrecht hebben verkregen.

Nu meen ik, dat een spelling de herkenbaarheid van een woord, zowel uit het eigen taalverleden als uit vreemde taalsferen, zoveel mogelijk dient te handhaven. Wanneer men, willens en wetens, en zonder dat hiertoe een duidelijke noodzaak aanwezig is, deze continuïteit gaat afkappen, dan komen wij inderdaad, zoals mr. Van der Flier het uitdrukt, op een eiland te zitten, niet alleen ten opzichte van het buitenland, doch ook ten opzichte van ons eigen taalverleden.

Het lijdt geen twijfel, dat voor diegenen, die de thans voorgestelde spellingregels op school zouden moeten leren, alle literatuur uit voorafgaande perioden tot een onleesbare vreemde taal wordt. Omgekeerd zal alles, wat in deze nieuwe spelling gepubliceerd wordt, onleesbaar worden voor hen, die op dit ogenblik de lagere schoolbanken hebben verlaten. In een bijdrage voor de Volkskrant liet Bomans zich in deze zin over de nieuwe spelling uit en deze opmerking was mij uit het hart gegrepen. Inderdaad ben ik liever thuis dan tuis, en dan nog liever 's avonds dan savens!

Dit alles geldt echter des te meer voor de leenwoorden uit buitenlandse taalsferen. Juist in een tijd, waarin men internationaal moeizaam naar elkaar toegroeit, en waarin anderzijds de studie van vreemde talen op een verheugende wijze toeneemt, zou men ook in de spelling een blijk van toenadering tot uiting mogen brengen door op zijn minst deze leenwoorden onaangetast te laten. De herkomst van deze woorden wordt in de nieuwe voorstellen vrijwel onherkenbaar, hetgeen het inzicht in de taalwording op een dwaze manier compliceert, zo niet onmogelijk maakt.

Wat dit betreft komt het voorstel van de Commissie wel op een uiterst ongelukkig moment. Men zou - juist in deze tijd van groeiend internationaal besef - eerder verwachten, dat een nieuwe spellingregeling de verwantschap met taalelementen uit de omringende landen duidelijk zichtbaar maakt en ik zou het om deze reden helemaal niet zo vreemd vinden wederom schrijfwijzen in te voeren als: capitaal, photo, caracter, cathedraal. Ik wil, met hetgeen voorafging, duidelijk stellen, dat van het tweeledig aspect van de spelling, het functionele element ondergeschikt dient te zijn aan het streven naar continuïteit ten opzichte van invloeden uit eigen taalverleden en van vreemde oorsprong.

Laten wij echter dat louter functionele aspect eens nader onder de loupe nemen. Wij belanden dan bij het z.g. fonologisch beginsel, dat de Commissie zo gaarne hanteert.

Onze taal bevat een 40-tal fonemen, waarvoor het alfabet slechts 26 tekens ter beschikking stelt. Men moet dus al compromissen gaan sluiten door een aantal fonemen weer te geven door combinaties van tekens (au, ui, eu, sj, aa, etc.).

Voorts kent het Algemeen Beschaafd Nederlands uit-

[p. 103]

spraakvormen, die in strijd zijn met de logische woordopbouw, doch die niettemin volledig aanvaard zijn. Ik doel hier op woorden als:

opbergen	(p uitgesproken als b)
afval	(v uitgesproken als f)
vaatdoek	(t uitgesproken als d)
opzetten	(z uitgesproken als s)
uitvoeren	(v uitgesproken als f)^1)
advies	(d=t; v=f)

Dergelijke uitspraakvormen zijn volkomen correct en kunnen worden verklaard door de beïnvloeding van een foneem door zijn vòòr- of achterbuur. Het zou beslist onnederlands zijn - in de normale, niet overdreven gearticuleerde, omgangstaal - deze fonemen letterlijk uit te spreken zoals ze geschreven staan. Welnu, hoe stelt de Commissie zich voor, uitgaande van een fonologische grondslag, onze schoolgaande kinderen de spelling van dergelijke woorden bij te brengen? Door wederom uitzonderingsregels toe te passen, neem ik aan. Men zal toch moeilijk kunnen gaan schrijven: obbergen, affal, vaadoek, atfies, enz..

En hoe moet het met de ‘k’ van zakdoek, weekdienst, Kijkduin?; de K wordt hier uitgesproken als de G van garçon. Voor dit foneem uit een toch zuiver Nederlands woord, bestaat helemaal geen teken in ons alfabet.

Wat de leenwoorden betreft, het heeft m.i. geen enkele zin deze te onderscheiden al naar gelang zij in het Nederlands fonemenstelsel zijn opgenomen of niet. In beide gevallen dient de oorspronkelijke schrijfwijze zoveel mogelijk gerespecteerd te worden.

Woorden als: coupé, machine, copie, zijn op bevredigende wijze in het Nederlands fonemensysteem ondergebracht; anders als: cider, club, cokes, cocktail, chauffeur, client, ondergingen eerst een ‘vernederlandsing’ door aanpassing aan onze uitspraak en zijn daarmee eveneens opgenomen in ons fonemenstelsel. Al deze woorden bleven tot nog toe herkenbaar als van vreemde origine. Een fonetische spelling van deze woorden is zonder meer een verarming en ik houd mijn hart vast wanneer ik mij bezin op wat er uit de bus kan komen rollen (koepee, koopie, sieder, klup, kooks, kokteel, enz.).

Het voorstel om de fonetisch niet-aangepaste woorden maar in stukjes te hakken, en ze deels fonetisch, deels onveranderd weer te geven doet zonder meer dilettantistisch aan en wekt de indruk van slecht timmerwerk (sentrifuge, kassière, spektakulair, sjantage). Dr. Paardekoopers kwalificatie ‘onzindelijk’ is hier wel op zijn plaats!

Kortom, de behandeling van de bastaardwoorden, zoals die hier gepresenteerd wordt, geeft blijk van een akelig eigen-gerichte mentaliteit, die, in het licht van de groeiende toenadering op het internationale vlak, bijzonder irritant aandoet.

Het geheel doet mij ergens denken - al ligt dit op een geheel ander vlak - aan de heftigheid (historische verklaarbaar, zeker!) waarmee de Vlaming zijn taal kuist van Franse invloeden, tot in het absurde toe (chemin de fer-ijzeren weg; 2cv-2 paards).

Hetzelfde geldt voor Zuid-Afrika, waar onze Afrikaanssprekende vrienden - naar onze mening - een beetje àl te voortvarend hun taal zuiveren van Engelse invloeden (taxi-huurmotor; cocktailparty-schemerkelkie; Broadcasting Corporation-Uitsaai Korporasie).

Zo lijkt mij ook in deze Nederlandse voorstellen betreffende de leenwoorden het gevoel voor verhoudingen zoek.

Ik vraag mij af, welk concreet nut men met deze spellingherziening voor ogen heeft.

Elke wijziging van een gangbare spelling komt voort uit een onbehagen ten aanzien van de bestaande toestand. Het is mij nooit duidelijk, bij wie dit onbehagen leeft en wie er nu eigenlijk behoefte heeft aan een nieuwe spelling. ‘De schoolgaande jeugd’, zegt men. ‘Die heeft moeite met de huidige spelling, zodat met het aanleren hiervan te veel tijd verbruikt wordt’. Met het eerste ben ik het eens. Natuurlijk! De schoolgaande jeugd heeft niet alleen moeite met de huidige spelling, maar zal moeite hebben met elke spelling, en trouwens met alles wat geleerd moet worden. Dat geldt niet alleen voor spellen, maar ook voor aardrijkskunde, Frans en nog veel meer voor rekenen.

Nu zeggen de spellinghervormers: ‘Ja maar, als de spelling vereenvoudigd wordt, dan komt er meer tijd vrij voor belangrijker zaken als “taal” en literatuur!’. Ik vind deze bewering nogal boud. Zelfs al ware het zo, dat de nieuwe spellingregels inderdaad eenvoudiger zijn dan de oude (ik zou het optimisme van de voorstanders niet durven delen), dan nòg vraag ik mij af op grond wààrvan men meent, dat dit ontlastend zou werken op de lesuren, besteed aan spelling. Dit is een uitspraak, die ik met hetzelfde recht in twijfel trek, als waarmee de partisanen van de vernieuwing hem poneren.

Als inderdaad de huidige spelling voor onze schoolgaande jeugd zulk een struikelblok is, wat moeten wij dan een bewondering hebben voor de Franse kindertjes, die nog veel ‘onzindelijker’ spellen dan wij.

Toch schrijft de Franse jeugd heel redelijk en zij weet ook nog wel iets van ‘taal’ en literatuur.

Ik krijg de indruk, dat de opdrachtgevers voor deze spellingherziening het twijfelachtig voordeel van een nieuwe schrijfwijze ten zeerste overtrokken hebben en dat zij te weinig oog hebben gehad voor het ‘culturele’ aspect van onze spelling. De voorstellen, zoals zij thans op tafel liggen, hebben meer het karakter van een bedenkelijk experiment dan van een verantwoorde poging tot sanering.

Gezien in het licht van de reële bezwaren tegen het aanvaarden van deze voorstellen, zie ik geen enkel bewezen nut, dat hier tegenovergesteld kan worden.

Ik hoop dan ook van harte, dat deze sombere wolk snel zal overdrijven en zich niet over onze hoofden zal ontlasten.

Tilburg, 22 april 1967.

1) in tegenstelling tot ‘invoeren’, waar de V inderdaad als V wordt uitgesproken.