Neerlandia. Jaargang 71

[p. 98]

Meer Nederlands op middelbare scholen aan de Duitse Nederrijn
Hans Combecher
Oberstudienrat

Vele jaren is Emmerik de eenzame voorpost van het Nederlands aan de Duitse Nederrijn geweest, omdat het de enige plaats in de hele omtrek was, waar Nederlands zowel aan het jongens- als aan het meisjesgymnasium werd onderwezen. Een Nederlandse onderwijzer, de heer M. Leenders uit Elten, geeft daar, in goede samenwerking met de schoolhoofden, sinds 1955 les; bovendien is het aan hem te danken dat de lagere school te Elten al sinds 1950 ieder jaar verschillende cursussen Nederlands kan aanbieden.

Om de Duitse Nederrijnbuurt, waar tot ± 1830 het Nederlands als cultuurtaal van school en kerk gebruikt werd, sterker te doen beseffen welke voordelen en kansen de kennis van de Nederlandse taal inhoudt, vroeg ik begin 1966 om overplaatsing naar Kleef. Ik kreeg, op mijn verzoek, ook toestemming van het Dusseldorpse Ministerie van Onderwijs, acht lessen Nederlands in de week als deel van mijn verplichte lesuren te geven. De hoofden van de twee plaatselijke gymnasia stonden mij toe, enkele voorbereidende lezingen voor hun leerlingen te houden, waarin het vrij algemeen vooroordeel, dat namelijk Nederlands maar een Duits dialect zou zijn, fel bestreden werd. Aan de hand van enkele literaire teksten kon het jonge gehoor zelf vaststellen dat er a) een Nederlandse literatuur bestaat (wat ze voordien echt niet wisten), b) dat deze literatuur de moeite waard is en c) een taalcultuur vertegenwoordigt die heel anders van geest is dan onze Duitse.

In mei 1966 begonnen dan de eerste lessen; in vier ploegen krijgen sindsdien de Kleefse gymnasiasten, die zich ervoor melden, wekelijks twee lessen Nederlands. De jongens en meisjes moeten voor dit extra-werk heus iets over hebben, want naast het onvermijdelijke huiswerk nemen zij het op zich, na een haastig gebruikte maaltijd weer de - meestal erg lange - weg naar school terug af te leggen. (Duitse scholen geven alle lessen 's morgens, tussen 7.55 en 13.15 uur.)

Van de 90 vrijwilligers die in mei 1966 begonnen, hebben dan ook enkelen niet volgehouden; toch bleven er altijd ongeveer 70 over.

Tegelijkertijd gaf ik aan de Kleefse volksuniversiteit les in het Nederlands aan ongeveer 30 volwassenen. Ik acht het daarmee bewezen dat in de Nederrijnse steden een latente belangstelling voor Nederlands aanwezig is, die er maar op wacht om wakker geschud te worden. Als er maar iemand naar toe gaat, die met toewijding de waardering voor het Nederlands wil verspreiden, laat het sukses niet lang op zich wachten.

Natuurlijk zijn er op het ogenblik nog veel te weinig bevoegde Duitse leraren, die Nederlands op een verantwoorde manier kunnen geven. Wij hebben dus de hulp van Nederlandse collega's (en voor de Akense grensbuurt misschien ook van Belgische) hard nodig. Helaas lopen sommige pogingen om een Nederlandse leraar te winnen voor een Duitse school vast op het betalingsvraagstuk. De Duitse overheid betaalt per lesuur ongeveer DM 12, - en vergoedt de reiskosten per afgelegde kilometer. Nederlandse leraren vinden dat gewoonlijk te weinig en weigeren te komen. De Duitse reaktie is in zulke gevallen makkelijk te raden: ‘als zij er zelf zo weinig voor over hebben hun taal te “verkopen”, voelen wij ons zeker daartoe niet geroepen.’

Des te meer lof verdient een Nederlandse leraar, die ik wel mocht winnen voor ons werk: de heer J. van Bokhoven uit Nijmegen komt trouw iedere week naar Kleef om een groepje ‘Realschüler’ te onderrichten. Dank zij zijn medewerking kan Kleef nu aan alle takken van het voortgezet onderwijs Nederlandse taalstudie aanbieden. Het valt niet in te zien waarom dit tot plaatsen als Kleef en Emmerik beperkt zou moeten blijven. In het stadje Geldern is b.v. een rechter, de heer E. Willems, groot liefhebber van het Nederlands, uit zich zelf begonnen, aan de ‘Realschule’ van zijn woonplaats Nederlands te geven. Hij heeft haast twintig leerlingen en wil dit extra-werk niet meer missen. Maar om ook de twee Geldernse gymnasia te verzorgen heeft hij natuurlijk noch tijd noch kracht over. En in al de overige plaatsen nabij de grens ligt alles nog braak, al sinds vele jaren.

Vergis ik me, als ik meen dat deze situatie de echte ANV'ers aan de overkant van de grens tot een nieuw

Leerlingen van het Kleefse jongensgymnasium tijdens de Nederlandse les.

[p. 99]

soort activiteit zou kunnen prikkelen? Wie de positie van het Nederlands nuchter onder ogen ziet, zal toch zeker niet zeggen: ‘als Duitsers Nederlands willen leren, moeten ze de zaak maar zelf opknappen; graag of niet.’ Onze mensen moeten eerst nog leren dat zij zichzelf een groot plezier doen als zij Nederlands studeren. Zij zullen dit gauwer en met veel meer animo doen, als zij weten en gevoelen dat vanuit de Nederlandse grensstreek de moeite die zij zich getroosten graag wordt gezien en op tastbare wijze wordt ondersteund.

Mijn praktische voorstel komt, in het kort, hierop neer: in de Nederlandse (en, in het Zuiden, ook Belgische) grensplaatsen van enige betekenis vormen ANV-leden en geestverwanten een commissie die haar activiteiten op één speciale plaats aan de Duitse overkant richt, b.v. Boxmeer op Goch, Venray op Kevelaer of Kerkrade op Hertogenrade, enz. Waar Nederlands taalonderwijs in de gekozen Duitse plaats reeds bestaat, let de commissie erop dat dit onderwijs in leven blijft en tot een vaste instelling wordt. Zij zou ook, van tijd tot tijd, prijzen, b.v. goede Nederlandse boeken, kunnen uitreiken aan de Duitse leerlingen met de beste studie-resultaten, en nog op vele andere manieren de belangstelling voor het Nederlands stimuleren. Zo zijn o.a. de openbare bibliotheken van de Duitse gemeenten over het algemeen zeker graag bereid, een kleine Nederlandse afdeling in te richten, mits zij daarbij geholpen worden. In Kleef is dit al vrij aardig gelukt; een zestigtal Nederlandse boeken vormen daar het hoopvol begin van een dergelijke afdeling. (Wie boeken wil geven, kan ze sturen aan de ‘Stadtbibliothek’ van Kleef, 419 Kleve, Schlossstrasse 14.)

Waar Nederlands taalonderwijs nog niet bestaat, zal de commissie allereerst de plaatselijke hoofden van de middelbare scholen moeten winnen (hun adressen wil ik desgevraagd gaarne verstrekken) en daarna een geschikte leerkracht vinden. Het gaat er echt in de eerste plaats om de schoolhoofden over te halen, want zij alleen beslissen, of er een keuzevak Nederlands aan hun leerlingen wordt aangeboden of niet. De wettelijke bepalingen staan al sinds enige tijd het inrichten van cursussen Nederlands toe. Ik kan mij best indenken welke voldoening de commissieleden zullen beleven, als zij zien, hoe de latente belangstelling voor het Nederlands ontwaakt en op de duur ook door de Duitse grensburen als een kostbare verworvenheid wordt ervaren.

Als er meer scholieren komen die Nederlands geleerd hebben, krijgen wij ook meer studenten die deze taal als officieel bijvak aan de universiteiten kiezen, en zodoende meer toekomstige Duitse leraren Nederlands. De ervaring heeft mij geleerd dat alleen Duitsers die een zekere kennis van de Nederlandse taal hebben verworven immuun worden tegen de vele hardnekkige vooroordelen die over de Nederlanden helaas in zwang zijn. Zij zijn ook praktisch de enigen die zulke vooroordelen in hun omgeving krachtig bestrijden, omdat zij gezien hebben welke westerse verworvenheden van de Nederlandse maatschappij hun eigen land en volk nog mist. Het werk

gymnasium met Nederlands
‘Realschule’ met Nederlands
Lagere school met Nederlands

van zulke ANV-commissies mag dan maar lokaal en er tamelijk beperkt uitzien, in feite zal het een groots Europees effect kunnen hebben.

Wat jonge Nederrijners soms binnen een enkel jaar in het vak Nederlands kunnen bereiken, grenst af en toe aan het ongelofelijke.

Kort geleden hield een van mijn leerlingen tijdens een bezoek van Maastrichtse scholieren een referaat over ontwikkelingshulp in vloeiend Nederlands, en wel zo goed dat niemand wilde geloven dat hij een jaar geleden nog geen woord van deze taal kende. Natuurlijk heeft de Nederrijner veel steun aan zijn dialect, dat nog steeds een soort Gelders Nederlands is. Maar dit dialect gaat overal hard achteruit; er is enige haast geboden om dit nu nog aanwezige voordeel uit te buiten.

Een andere keer hadden wij net een van de meesterlijke korte verhalen van Anna Blaman gelezen en geïnterpreteerd, toen een leerling zei dat hij zich wel boos kon maken omdat niemand hem ooit tevoren erop gewezen had welke literaire schatten op maar enkele kilometers afstand voor hem voor het grijpen lagen. Een jaar geleden was hij ervan overtuigd geweest dat het Nederlands geen eigen literatuur kon hebben.

[p. 100]

Wat de overige Duitse gewesten langs de Nederlandse grens aangaat, zal de voorgestelde activiteit van ANV-commissies zeker ook goede resultaten kunnen boeken. Vooral het Akense gebied in de onmiddellijke nabijheid van de beide Limburgen lijkt mij een prachtige kans te maken, met zijn vele stedelijke centra (soms direct tegen de grens aan gelegen) tot een tweede ‘steun-gewest’ voor het Nederlands te worden. In de stad Aken bestaat al een Nederlands instituut aan de daar gevestigde Technische Hogeschool, die op het ogenblik tot een volwaardige universiteit wordt uitgebouwd. Het lectoraat is in handen van mijn gewaardeerde oud-lerares mevr. D.M. Baerlecken, - een dame die zich zeer verdienstelijk voor het Nederlands in Duitsland heeft gemaakt. Hoewel ik niet van verhuizen houd, ben ik toch van plan, over enige tijd ook in de Akense buurt aan te tonen dat het Nederlands daar een toekomst heeft als keuzevak op Duitse middelbare scholen.

Maar, zoals gezegd, zonder de intense belangstelling van Nederlandse en Belgische zijde en zonder de praktische uitingen van deze belangstelling (het vinden van ‘adoptie-plaatsen’ enz.) zal dit grotendeels een wensdroom blijven. Wie bij ons Engels of Frans leert, weet dat zijn inspanning door de desbetreffende volkeren op hoge prijs wordt gesteld. Dit te weten is vaak al voldoende motivering voor het leren. Moge de Nederlandse taalgemeenschap eveneens het leren van haar cultuurtaal tot iets aanlokkelijks maken voor haar buren, - tot wederzijds nut.