Neerlandia. Jaargang 71

[p. 96]

De Nederlandse Antillen, een politiek stabiele Koninkrijksgenoot
E.L. Wouters

In de Nederlandse Antillen hebben de afgelopen maand verkiezingen plaatsgevonden voor de vertegenwoordigende lichamen van de autonome eilandgebieden, kortweg gezegd de ‘eilandsraden’. Eens temeer is daarbij gebleken dat de bevolking een grote belangstelling voor politieke vraagstukken aan de dag legt. Zo togen op Curaçao, het grootste van de ‘zes eilanden in de zon’, maar liefst 51.834 van de in totaal 59.785 kiesgerechtigden ter stembus.
Mede omdat de Antilliaanse politieke constellatie voortgekomen is uit het Nederlandse staatsbestel, geven wij hiervan in bijgaand artikel een beeld.

De Nederlandse Antillen kunnen in politiek opzicht gekenmerkt worden als een stabiel land. Ondanks het feit dat de Antillen binnen de invloedssfeer van de Latijns-Amerikaanse landen zijn gelegen, worden de democratische maatstaven immer in hoge mate in acht genomen. Het valt niet te ontkennen dat de politieke strijd tijdens de verkiezingen, zoals verleden maand voor de eilandsraden, somtijds hartstochtelijk oplaait. In de meestentijds van regen verstoken Antillen ‘regent’ het dan als het ware politieke pamfletten, waarin over en weer scherpe aanvallen op de politieke opponenten worden gelanceerd. Uiteraard worden ook de nodige politieke vergaderingen belegd waar doorgaans veel belangstelling voor bestaat. Bijna zonder uitzondering uiten de sprekers zich daarbij op voor Nederlandse begrippen bijzonder gloedvolle en heftige wijze. Het gebruik wil voorts dat de campagne aan de vooravond van de verkiezingen wordt besloten met massale optochten. In soms kilometerslange autostoeten trekken de kandidaten dan, gestoken in de partijkleuren, door de woonwijken voor een laatste poging de kiezers op hun hand te krijgen. De verkiezingen zelf hebben meestentijds een rustig verloop, zulks in tegenstelling tot de daaraan voorafgaande dagen. De dag na de verkiezingen herneemt het leven reeds weer zijn normale loop. Dit beeld van de politiek in de Nederlandse Antillen is van vrij recente datum.

In de periode van 1865 tot 1940 bleef de belangstelling voor politieke zaken slechts beperkt tot een zeer kleine groep inwoners. Dit bleef ook het geval bij de invoering van het beperkt kiesrecht in 1937, hoewel toen in feite reeds een begin werd gemaakt met de partijvorming. Als keerpunt in de politieke constellatie van de Antillen kan de op 7 december 1942 door H.M. Koningin Wilhelmina in Londen uitgesproken rede beschouwd worden, waarmee zij het nieuwe rijksverband aankondigde, waarin Nederland, Suriname en de Nederlandse Antillen tezamen deel zouden uitmaken en deze ieder op zichzelf de eigen inwendige aangelegenheden in zelfstandigheid en steunend op eigen kracht, doch met de wil elkander bij te staan, zouden behartigen.

Het politieke bewustzijn begon in brede kring te ontwaken; Antillianen zowel als Nederlanders beproefden vorm te geven aan de progressieve denkbeelden die de geesten van velen beheersten. Het op 15 december 1954 in de Ridderzaal in Den Haag aanvaarde Koninkrijksstatuut betekende de sublimatie van de nieuwe orde. De banden met Nederland en in het bijzonder met het vorstenhuis bleven echter hecht, wat tot uiting kwam in een door gouverneur mr. N. Debrot tijdens een ter gelegenheid van de opening der staten der Nederlandse Antillen op de 9e van verleden maand uitgesproken rede: ‘Ik moge in herinnering brengen dat de ministerpresident ter gelegenheid van de viering van de jongste statuutdag in deze zaal heeft verklaard, dat door de Nederlandse Antillen met enige verontrusting werd kennis genomen van bepaalde stromingen in het Rijk in Europa, die wijzigingen propageren op constitutioneel gebied welke onze monarchie als zodanig direct kunnen treffen. De regering moge hier herhalen dat zij de Kroon ziet als het belangrijkste bindende element tussen onze drie landen.

Degenen in wier ogen het Koningschap voor onze tijd een anachronisme is, zullen moeilijk kunnen ontkennen dat de moderne monarchie dikwijls in staat blijkt te zijn de spanningen, waaraan ook de democratie onderhevig is, op te vangen. Niemand zal dan ook hoeven te twijfelen aan de oprechtheid van de gevoelens die

Oud-Hollandse architectuur in Willemstad, Curaçao.

[p. 97]

Winkelcentrum in Willemstad, Curaçao.

de regering bij de geboorte van de jonge prins, wiens ouders nog in het afgelopen zittingsjaar in ons midden waren, heeft vertolkt’.

Overigens is het volk door de tijden heen sterk gebonden geweest aan Oranje: onder de koningen Willem I en Willem II zorgden Nederlandse paters en religieuzen voor onderwijs, sociale hulp en morele steun en onder koning Willem III voltrok zich de emancipatie van de niet-vrijen. Dit had wel tot gevolg dat er een politieke apathie bestond, reden ook waarom het maar liefst 14 jaren duurde voordat de Staten-Generaal, hiertoe in staat gesteld door een wijziging van de koloniale artikelen in de grondwet van 1922, een nieuwe staatsregeling aanvaardden ter vervanging van het regeringsreglement van 1865. Van laatstgenoemd jaar reeds dateert de instelling van eilandraden in hun vroegste vorm. Met uitzondering van Curaçao kregen de eilanden toen een soort gemeentebestuur, raad van politie genoemd, die bestond uit een gezaghebber en twee door de mannelijke ingezetenen volgens een beperkt kiesrecht telkens voor vier jaren gekozen landraden. Tot 1920 had elk eiland, behalve Curaçao, een gezaghebber, benoemd, geschorst en ontslagen door de koning. Hij voerde het bestuur overeenkomstig de instructies en met inachtneming van de bevelen van de gouverneur. De door de raden van politie vastgestelde keuren dienden door de gouverneur, gehoord de raad van bestuur, te worden bekrachtigd alvorens zij konden worden afgekondigd. Financieel waren de eilanden buiten Curaçao dus praktisch geheel afhankelijk van de door de gouverneur en de koloniale raad genomen beslissingen. In de loop der jaren werd de wenselijkheid van een plaatselijk bestuur voor het eiland Curaçao herhaaldelijk bepleit en uiteindelijk ook verkregen.

Evenals in Nederland berust ook in de Nederlandse Antillen de grondslag van alle bestuur op de wet, in de Antillen genaamd de staatsregeling. Zij geeft aan de voornaamste rechten en plichten van het volk, benevens de taak van de gouverneur, de regering, de raad van advies en de staten. Voorts geeft zij aan uit welke eilandgebieden de Nederlandse Antillen bestaan en hoe hun bestuur geregeld dient te worden. De Staten der Nederlandse Antillen vertegenwoordigen de gezamenlijke bevolking van de vier eilandgebieden Aruba, Bonaire, de Bovenwindse Eilanden en Curaçao. Op Aruba en Curaçao geschiedt de verkiezing op grondslag van evenredige vertegenwoordiging en in de andere eilandgebieden volgens het meerderheidsstelsel. De leden worden gekozen voor vier jaar. Zij treden tegelijk af en zijn dadelijk herkiesbaar. Bij het besturen van de Nederlandse Antillen wordt niet alles van één centraal punt uit - de regering in Willemstad - geregeld, maar is aan de vier eilandgebieden met betrekking tot de verzorging van eigen aangelegenheden zelfstandigheid verleend. De eilandenregeling bevat de grondslagen van het eilandbestuur. Dit bestuur wordt uitgeoefend door de eilandraad, het bestuurscollege en de gezaghebber. De wetgevende macht berust bij de eilandraad. Wat de staten aangaat moeten alle besluiten over zaken worden genomen bij volstrekte meerderheid van stemmende leden. Op het ogenblik zijn er krachten aan het werk die een aanpassing van het statuut aan de huidige omstandigheden beogen. Gouverneur Debrot verklaarde in dit verband in zijn rede: ‘Meer dan eens heeft de regering erop gewezen dat zij geen verbreking van de koninkrijksbanden wenst, doch dat zij de verzorging der buitenlandse betrekkingen op een zodanige wijze zou wensen te zien geregeld dat de zelfstandige positie van de Nederlandse Antillen ook in het interstatelijke verkeer volledig tot haar recht komt. Voorkomen moet worden dat deelname van de Nederlandse Antillen aan een politieke en economische samenwerking binnen het Caraïbische en Amerikaanse gebied afstuit op onze staatsrechtelijke en volkenrechtelijke status. Reeds heeft de regering een aanvang gemaakt met gedachtenwisselingen in interne kring over deze aangelegenheid. Zij zal niet nalaten uwe staten op de hoogte te stellen van de voorstellen terzake waarmede zij te gelegener tijd de andere Koninkrijkspartners hoopt te benaderen’.

Het politieke leven in de Nederlandse Antillen is in beweging. Felle redevoeringen, vooral tijdens verkiezingscampagnes, leggen er getuigenis van af dat men - daaronder sinds betrekkelijk korte tijd mede begrepen de jeugd - medeverantwoordelijkheid wil dragen. Daarbij doet het echter goed te weten dat, zoals op 23 mei tijdens een vergadering van de eilandraad op Aruba bleek, men elkaar toch ook weet te vinden. Het verzoek van het bestuurscollege om twintigduizend gulden beschikbaar te stellen voor het plaatsen van een standbeeld van wijlen de heer Juancho Irausquin, in leven Minister van Financiën en partijleider van de Partido Patriotico Arubano, werd namelijk - ook door de oppositie - zonder hoofdelijke stemming goedgekeurd.