Neerlandia. Jaargang 71

[p. 26]

Rumoer over ons aller Delta
Dr. Alb. van de Poel

Tegenstellingen en gemeenschappelijke belangen

Zoals reeds bericht o.m. in het december-nummer van ‘Neerlandia’ en, uitvoeriger, in enkele Noord- en Zuidnederlandse dagbladen hebben de afdelingen van het Algemeen Nederlands Verbond Noord-Brabant-Zeeland en Oost-Vlaanderen op zaterdag 26 november 1966 te Gent een ‘kongres’ op touw gezet. Doel daarvan was de gezamenlijke levensbelangen van het geografisch Delta-land en van het in wezen ‘op leven en dood’ verbonden gemeenschappelijk streven naar beginselvaste ‘Eendracht’ aller Nederlandssprekende gebieden, gewesten of provincies, - in beginsel te belijden en te verdedigen en steun toe te zeggen aan alle redelijke projecten voor beveiliging der toekomst van de Lage Landen.

Het ‘kongres’ werd, door de loop der omstandigheden, tevens een verzoenend gebaar na de ophefmakende z.g. anti-Benelux vergadering te Middelburg op 14 oktober 1966. Men leze, aan het slot van deze bijdrage, de samenvatting van het betoog dat de Schepen der Haven van Gent, mr. G. van den Daele, heeft gehouden en, in gelijke geest beantwoord werd door de voorzitter der Noordbrabantse A.N.V.-afdeling, dr. Alb. van de Poel uit Breda.

Van de hand van deze laatste gaat vooraf een schets van de aanleiding tot de Middelburgse manifestatie die zoveel rumoer ontketende.

Gelukkig is intussen óók te Rotterdam, te Bergen op Zoom en te Antwerpen, evenals in Zeeland en in het Waasland met bemoedigend vreedzaam inzicht gereageerd.

In het laatste kwartaal van 1966 rees andermaal het spookbeeld van een politieke storm rondom de zuidelijke vaarweg in ons aller delta van Rijn, Maas en Schelde.

Rotterdam en Antwerpen schenen met verbale en papieren kanonnen op de - broze en, jammer genoeg, nog kwetsbare - Benelux-samenwerking te willen schieten.

Eind december was de controversiële storm, zoal niet voorbij, dan toch geluwd. Hij zal waarschijnlijk af en toe nog wel weer eens het hoofd opsteken. Dat is niet zonder gevaar voor een evenwichtige haven- en scheepvaartontwikkeling aan de noordelijke en zuidelijke oevers van de Schelde.

Het betreft immers een eeuwenoud twistgeding tussen de betrokken Nederlandstalige gewesten en steden. De historische tegenstellingen ten opzichte van rechten, belangen en wederzijdse rivaliteien wortelen niet uitsluitend in de geschillen die een gevolg werden van de Belgische opstand in 1830 tegen het Koninkrijk der Verenigde Nederlanden onder Willem I en van de volkenrechtelijke Scheidingsregeling in 1839. Het ‘zeer’ dateerde van zeer véél vroeger, zelfs van vóór het afschuwelijk eenzijdig verdrag van Munster in 1648. Men denke slechts aan de onderlinge naijver, soms met veel erger dan diplomatieke wapens, tussen het Graafschap Vlaanderen en Antwerpen in het Hertogdom Brabant, of tussen de ‘zuster’-steden Brugge, Ieper en Gent. Ook Zeeland en Holland hebben in de loop der eeuwen onenigheid gekend. Nog heden ten dage bestaat er wrijving tussen Amsterdam en Rotterdam. Alleen de huidige provincie Noord-Brabant met haar steden 's-Hertogenbosch, Breda en Bergen op Zoom had daarin geen aandeel. Dit gebied was en bleef na Munster ‘Generaliteitsland’ onder Hollandse voogdij.

Aanleiding tot de jongste herrie is het congres te Middelburg op 14 oktober l.l. geweest. Daar manifesteerden tezamen Rotterdam, Zuid-Holland, Zeeland en Noord-Brabant. De z.g. beraadslaging bleef beperkt tot de ontwikkeling der Delta binnen de Nederlandse staatsgrens. De haven-autoriteiten van Antwerpen en Gent werden niet uitgenodigd, hetgeen tot een heftig beklag vanuit Antwerpen heeft geleid en tot dreiging met tegenweer van de Belgische havensteden.

Wie vertrouwd was met de voorgeschiedenis van het ‘Zeeuws’ congres is niet bijster ongerust geworden. De uitsluiting van Antwerpen en Gent was meer in schijn dan in werkelijkheid onvriendelijk. Er bestonden goede gronden om tot een solidair optreden van Zuid-Holland, Zeeland en Noord-Brabant te komen. Want tot voor betrekkelijk kort waren de kopstukken van deze drie provincies het onderling nog niet eens geworden. Evenmin trouwens als Antwerpen, Gent en Brugge dat nu reeds in alle opzichten mogen heten! Iedere provinciale of stede-

[p. 27]

lijke instantie, aan beide zijden van de Benelux-grens, wenst het laken der Deltaontwikkeling aan Schelde en Noordzee zoveel mogelijk naar zich toe te trekken. Op zich zelf behoeft zulks nog geenszins onredelijk te zijn. Het wordt pas bedenkelijk wanneer provinciaal, gewestelijk of stedelijk particularisme - naar ouderwetse trant - de overhand zou behouden boven de gemeenschappelijke belangen en ontwikkelings-kansen van het gezamenlijke Delta-land. Dit land is ‘te kleen om verdeeld te wezen’ - of verdeeld te blijven - om aan een woord van prins Willem van Oranje te herinneren.

Wat was nu de zakelijke achtergrond van de in Antwerpen, en elders in België. aangeklaagde anti-Benelux-demonstratie te Middelburg? Heel nuchter uitgedrukt: een moeizaam in beginsel bereikt vergelijk over eigen, als van kapitale betekenis beschouwde prioriteiten. In de planning voor de mogelijkheden, c.q. noodzakelijke haven- en scheepvaart-voorzieningen tussen de Europoort aan de Nieuwe Waterweg en Schelde moest eerst evenwicht worden nagestreefd.

Rotterdam wilde sinds de bevrijding in 1945 eerst en vooral het eigen havengebied met omgeving tot het uiterste benutten. Het wil dat nog, en kan zich daarbij, terecht, beroepen op de nationale betekenis van 's werelds grootste haven voor de Nederlandse economie. Rotterdam stond daarom, zo al niet vijandig dan toch, onwillig tegenover het Noordbrabantse Kreekrakplan ten Oosten van de ontworpen nieuwe verbinding tussen Antwerpen en de Rijnstroom aan het Hollands Diep. Om dezelfde reden bleef Rotterdam aanvankelijk afkerig van het Reimerswaal-project dat in de plaats kwam van het Kreekrakplan. Dat laatste gebeurde nadat het tracé van de doorsteek in het Kreekrak tussen de Belgische staatsgrens en de provincie Zeeland een meer westelijk beloop kreeg. Door dit grenskruisend beloop in de zak der Wester-Schelde, zoals nu is vastgelegd in het Nederlands-Belgisch tractaat van 13 mei 1963, verdween de beoogde ruimte voor een zeehaven op territoir van Noord-Brabant. Terloops gezegd: dat het Kreekrakplan, ontstaan onder verantwoordelijkheid van dr. J.E. de Quay, destijds Commissaris der Koningin in de Provincie Noord-Brabant, moest wijken voor het alternatief van een Reimerswaalproject, ten Westen van de nieuwe Schelde-Rijnverbinding, valt niet in de eerste plaats te wijten aan Nederlandse instanties. De schuld aan deze gewijzigde opzet heeft zekere inhaligheid van de Belgische onderhandelaars.

Deze wilden het voorstel van de Provincie Noord-Brabant: toegang tot het Kreekrakindustriegebied via de moderne sluizen te Zandvliet belast zien met mede-betaling door Nederland in de kosten van het Belgische sluizencomplex. Natuurlijk heeft dergelijke speculatie het niet kunnen halen bij de Nederlandse leden der Onderhandeling Commissie.

Al te goed...

Niet alleen Rotterdam heeft de Kreekraken Reimerswaalprojecten voorbarig gevonden. Ook Zeeland had bezwaren. Middelburg wilde vooraf een verzekerde industriële toekomst voor het Sloe-gebied en voor Terneuzen. De provincie Noord-Brabant zat daarmede in de klem. Bergen op Zoom met haven en industrieën aan diep vaarwater? De droom dat een bloeiend verleden zou herleven kreeg nog geen gestalte voor een nabij verschiet.

De uiteenlopende strevingen konden intussen naar elkaar toe worden gebogen. De enorme groei van Rotterdam dwingt tot selectieve uitgifte van industrie-terreinen en noopt tot afschuivingen naar de Schelde-boorden. Sloe en Terneuzen kregen in '65 en '66 de wind in de zeilen. En de algehele verwezenlijking van een Reimerswaal-project tot aan de Brabantse kust te Bergen op Zoom zou, naar de opvatting van Rijkswaterstaat, toch pas in aanmerking komen na de afsluiting van de Ooster-Schelde in 1978-'80.

Het vergelijk dat na veel palavers en studie onderling tot stand kwam vond een begin van bekroning in de manifestatie van 14 oktober te Middelburg.

Dat was dan het z.g. zuiver nationaal stramien waarbinnen de prioriteiten tussen Europoort en Wester-Schelde hun rangschikking vonden.

Maar moesten dáárom Antwerpen en Gent van de openbare gedachtenwisseling worden uitgesloten?

Olie op het vuur bleek een aanval van forum-voorzitter Thomassen op de steun door de Belgische regering verleend aan de haven van Antwerpen. Zulks noemde wethouder L. Delwaide verontwaardigd flagrant in strijd met letter en geest van het Benelux-verdrag. De verbale, papieren schermutseling was ontbrand. Tot de Rotterdamse burgemeester zijn kritiek verduidelijkte met een verwijzing naar de financiële condities voor buitenlandse industrievestigingen, welke in België veel gunstiger zijn dan in Nederland. Eigenlijk was de aanval indirect dus méér gericht tegen de economische politiek van Den Haag dan tegen de uitbreiding der haven van Antwerpen.

Rotterdam mikt nu eenmaal zeer hoog en is niet gewoon te versagen. Laten de andere havensteden onzer gemeenschappelijke Delta aan beide zijden van de Nederlands-Belgische staatsgrens in eenzelfde geest - blijven - handelen! De Delta-havens worden gezamenlijk een wereld-haven, bij vooruitziend beleid, zakelijk overleg en eendrachtige aanpak, in aller belang, alleszins de ‘Gouden Delta-haven’ van het West-Europees vasteland. Dit burgemeesterlijk wachtwoord stamt uit Terneuzen, - enigermate het ‘Nazareth’ van de roeping der Wester-Schelde, sinds de tijd der Hertogen

‘Congresdag’ afd. N.-Brabant/afd. O.-Vlaanderen

van Bourgondië, voorgangers van de Nederlandse en tevens Europese Keizer Karel V, geboren te Gent.

(begin januari 1967)

Samenvatting van de toespraak van senator G. van den Daele

1.	Vlaanderen, Zeeland en Noord-Brabant hebben er alle belang bij de nauwste samenwerking te betrachten bij de uitbouw van de scheepvaartwegen in de Scheldemonding.
2.	De toenemende drang om zich dichtbij de zeehavens te vestigen van grote nijverheden, die hun grondstoffen van overzee moeten krijgen, is economisch verantwoord.
3.	De Rijksgrens mag ons niet beletten om van weerszijden de oplossing der hangende problemen zó na te streven, dat het totale toekomstbeeld de natuurlijke harmonische ontwikkeling insluit van elke betrokken haven en omliggend gebied.
4.	De zeehavennota van de Nederlandse regering, waarin aangemaand wordt de Beneluxgeest voor ogen te houden, zien wij in die richting. Van Belgische zijde mag hetzelfde verwacht worden. In concreto:
5.	Antwerpen worstelt voortdurend tegen verzanding in de Scheldemonding. Het is normaal dat de Antwerpse haven er naar streeft toegankelijk te blijven voor de grootste schepen, die de Scheur en de Wielingen kunnen doorvaren. Wanneer technisch zou blijken, dat het Nauw van Bath daartoe een hinderpaal blijft, dan zou een zeekanaal over het Verdronken Land van Saaftinge wellicht een oplossing zijn. Onderhandelingen met Nederland zijn dringend opdat een spoedige beslissing in ieders belang zou kunnen getroffen worden.

[p. 28]

6.	De belangen van Gent, Vlissingen en Terneuzen inzake duwvaart naar de Rijn, zijn gelijklopend. Die havens hebben recht op de kortste toegang tot het nieuwe Schelde-Rijnkanaal. De nieuwe binnenvaartsluis te Terneuzen is trouwens op duwvaart voorzien.
7.	Die kortste weg loopt van Waarde naar de Ooster-Schelde tot bezuiden Bergen-Op-Zoom en past volkomen in het door Nederland geplande havenen industriecomplex van Reimerswaal, waarbij oostelijk Zeeland maar vooral westelijk Noord-Brabant zijn gediend.
8.	In de zeehavennota komt de gebeurlijke uitvoering van het Reimerswaalplan in drie fasen voor. Slechts in de laatste fase wordt de verbinding met het nieuwe Schelde-Rijnkanaai voorzien. Het komt ons voor dat de belangen van Gent als die van Terneuzen, Vlissingen en ook Bergen-Op-Zoom hier zo nauwsluitend en primordiaal zijn, dat er mag aangedrongen worden dat die verbinding in de eerste fase van het Reimerswaalplan zou opgenomen worden.