Neerlandia. Jaargang 71

[p. 6]

Prof. dr. P. Geyl overleden

Op 31 december jl. is prof. dr. Pieter Geyl op 79-jarige leeftijd overleden. Na een ongeluk, ruim anderhalf jaar geleden, is hij nooit meer de oude geworden.

Geyl was met Huizinga in deze eeuw de Nederlandse historicus met de grootste faam in het buitenland en met name in de Angelsaksische wereld. Die faam verkreeg hij na de oorlog door de publikatie van zijn, grotendeels in de laatste oorlogsjaren geschreven boek ‘Napoleon, voor en tegen in de Franse geschiedschrijving’, waarvan vrij kort na de Nederlandse uitgave een Engelse editie, ‘Napoleon, for and against’ verscheen, en nog meer door zijn debatten met de bekende Engelse historicus en cultuurfilosoof Arnold Toynbee over de vraag, of er in de geschiedenis een wetmatig patroon te ontdekken valt. Geyl ontkende dat fel. In de Verenigde Staten en Engeland gold hij als een der ‘grand old men’ onder de historici. Talloze malen vertoefde hij er voor gastcolleges en lezingentournees. Hij voelde zich thuis in de Angelsaksische wereld. Een belangrijk deel van zijn leven had hij er trouwens doorgebracht. Van 1913 tot 1921 was hij Londens correspondent voor de Nieuwe Rotterdamse Courant, tot 1936 bezette hij aan de Londense universiteit de in 1921 ingestelde leerstoel voor Nederlandse geschiedenis. Hij schreef dan ook even gemakkelijk - en goed - Engels als Nederlands. In 1936 keerde hij, na veel strubbelingen benoemd tot hoogleraar in Utrecht, naar Nederland terug.

Door zijn historiografische en geschiedtheoretische publikaties van na de laatste oorlog kreeg hij een grote naam in het buitenland. In Nederland had hij allang een grote bekendheid verworven door zijn grootnederlandse geschiedconceptie. Juist in de laatste jaren drongen, dank zij de grote faam, die hij genoot, zijn werken over Nederlandse geschiedenis ook in Engelse bewerking door in het buitenland. Hij had overigens al in de jaren twintig en dertig in het Engels gepubliceerd over Nederlandse geschiedenis, in de jaren twintig een Engelse versie van zijn boek ‘Willem IV en Engeland’, in de jaren dertig, vlak na de Nederlandse editie, een vertaling van de belangrijkste gedeelten van zijn ‘Geschiedenis van de Nederlandse stam’, nl. die gedeelten, die handelden over de 80 jarige oorlog. Pas na een tweede editie, enkele jaren geleden, bereikte hij met dit werk in de Angelsaksische wereld een breder publiek.

In dit blad behoeft nauwelijks uiteengezet te worden, wat de betekenis van de grootnederlandse geschiedopvatting is. Geyls aanval op de belgicistische en op de tegenhanger ervan, de kleinnederlandse geschiedbeschouwing, heeft succes gehad. Algemeen is aanvaard, dat de scheuring van de Nederlanden in de 16de eeuw niet het gevolg geweest is van zgn. ‘natuurlijke’ oorzaken, als een nationale en godsdienstige tegenstelling tussen Noord en Zuid. Niet al de stellingen van Geyl zijn of zullen worden aanvaard, maar hij heeft definitief het kader verruimd, waarbinnen in Nederland en België nationale geschiedenis bedreven wordt.

[p. 7]

In Vlaanderen vooral zal men hem niet alleen in herinnering houden als de historicus van de Nederlandse stam, maar met name ook als een hartstochtelijk ‘medespeler’ in de Vlaamse Beweging. De twee aspecten waren in hem ten nauwste verstrengeld. Hij zag het zelf trouwens niet anders. ‘Geschiedenis als medespeler’, zo luidt de titel van één van zijn recente bundels opstellen. In de jaren twintig en dertig polemiseerde hij tegen de conceptie van de grote Belgische historicus Pirenne en diens tegenhangers in Nederland, en tezelfdertijd was hij als geen ander Noord-Nederlander actief betrokken in de Vlaamse beweging en met name in de radicale vleugel ervan, het Vlaams-nationalisme. Van het laatste kwam er een verwijdering, toen in de jaren dertig het autoritaire denken er de overhand kreeg. Want Geyl was, al vanaf de beginjaren dertig, scherp gekant tegen het nationaal-socialisme en met dezelfde of een nog grotere felheid, waarmee hij zich in de Vlaamse strijd gemengd had, roerde hij zich in de acie tegen het nationaalsocialisme. In de oorlog kostte hem dit ruim drie jaar internering als gijzelaar, wat hem niet belette om na zijn vrijlating in februari 1944 onmiddellijk weer betrokken te geraken in de verzetsbeweging.

Hartstocht en felheid aan de ene kant, rede en redelijkheid aan de andere kant, heel zijn werk en zijn optreden geven een boeiend samenspel te zien van deze twee polen. Daarbij was hij zich zeer bewust van zijn eigen waarde, hij was ongetwijfeld ook ijdel, ongemakkelijk voor hen, met wie hij botste - en dat zijn er niet weinigen geweest - en soms voor zijn omgeving, als dingen niet naar wens gingen, ongeduldig, maar tegelijk innemend, vol belangstelling voor anderen en behulpzaam; kortom bepaald geen alledaags man. Zijn productiviteit was onvoorstelbaar. Hij schreef even gemakkelijk als hij sprak. Naast al zijn publikaties - de bibliografie ervan alleen al beslaat tientallen bladzijden - is er een omvangrijke, zeer boeiende correspondentie. Hij was een enorm briefschrijver.

Na de oorlog dus bewoog hij zich vooral op een breder terrein van geschiedschrijving, hij mengde zich in de actuele problematiek van de Europese eenwording, het leek, of zijn belangstelling voor Vlaanderen naar de achtergrond verdween. Hij was bij de gebeurtenissen inderdaad niet meer zo direct betrokken, maar zijn belangstelling voor de Vlaamse Beweging bleef zeer intens, tot in zijn laatste dagen. Enkele dagen voor zijn dood heb ik hem nog gesproken. Het had iets ontroerends, hoe hij informeerde naar de stand van zaken in Leuven, in Brussel.

W.