Neerlandia. Jaargang 70

[p. 189]

Wat doet de Nederlandse cultuurgemeenschap voor haar leraren Nederlands in het buitenland?

Op de jongste Frans-Vlaamse Cultuurdag te Waregem werden de onderwijsproblemen inzake Frans-Vlaanderen behandeld in een sectie onderwijs, die geleid werd door dr. De Vin. Er ontspon zich tussen de Frans-Vlaamse, de Vlaamse en de Nederlandse leraren een levendig gesprek over de problemen die zich kunnen voordoen inzake het onderwijs van het Nederlands aan anderstaligen. Vragen en problemen werden gesteld of gedachten naar voren gebracht over didactische en methodische aspecten van het onderwijs, maar de tijd was veel te beperkt om tot een grondige analyse en een systematische aanpak van die vraagstukken te komen. Uit de verschillende interrupties kon men opmaken dat deze leraren behoefte hebben aan informatie over de hun ter beschikking staande middelen en vooral aan vorming op methodisch-didactisch en taalkundig terrein. (Dit laatste geldt in het bijzonder voor de Frans-Vlamingen). Men kan zich hierbij de vraag stellen wat de Nederlandse cultuurgemeenschap doet voor zijn leraren Nederlands in het buitenland, opdat zij zich kunnen bekwamen voor hun moeilijke taak.

Bij mijn weten is de Universiteit van Leiden de enige die regelmatig cursussen Nederlands voor buitenlanders inricht. Gedurende de laatste zomer werden er ook te Amsterdam cursussen Nederlands voor Belgische docenten ingesteld; dit in het kader van het Nederlands-Belgisch verdrag. Deze cursussen handelen over ‘een aantal aspecten van de Nederlandse taal gezien vanuit de moderne wetenschappelijke theorieën’; een cursus uitsluitend voor Franstaligen had ten doel ‘de bevordering van het zuiver spreken en schrijven van het Nederlands’.

Deze twee initiatieven zijn zeer nuttig en lofwaardig op taalkundig gebied, maar de vraag dient gesteld of zij voldoende zijn om leerkrachten daarbij ook op didactisch gebied in te leiden en te vormen.

Hoe zou zo'n cursus in grote lijnen kunnen worden opgevat om een zo volledig mogelijke vorming van leerkrachten te bewerkstelligen?

Allereerst dient onderscheid gemaakt te worden tussen leraren die het Nederlands goed en anderen die het minder goed beheersen.

Voor deze laatsten zou de verbetering van de gesproken en geschreven taal het voornaamste doel van de cursus moeten zijn. Gespreksgroepen en seminariewerk rond taaltechnische problemen en inleidende cursussen op didactisch gebied kunnen deze weg openen naar verdere verdieping. Voor de meer gevorderden zou de opleiding, naast een verdere taaltechnische vervolmaking, grondige didactische en methodische informatie en vorming kunnen bevatten. Seminariewerk en groepsbesprekingen over moeilijkheden met betrekking tot gezamenlijke problemen kunnen tot vruchtbare uitwisseling van ervaring leiden. Werkgroepen zouden kunnen worden gevormd van leraren voor Franstaligen, Engelstaligen, Duitstaligen, waar voor deze groep typische problemen zouden besproken worden en gezamenlijk opgelost. Deze uitwisseling van gedachten kan zelfs nuttige opbouwende elementen naar voren brengen voor methodiek en didactiek. (Misschien zou een inventarisatie van de methodiek op dat punt een uitgangspunt kunnen zijn voor de dringende aanpak van dit probleem, want op het gebied van de verspreiding van onze taal via audiovisuele middelen, blijven we ten opzichte van sommige landen weer eens een eindje achter. Dit is echter een ander probleem dat misschien kan aangevat worden door een terzake bevoegde werkgroep.)

Voor de twee groepen zou er last but not least een cultureel programma kunnen worden opgesteld: bezoeken aan steden, havens, grote werken (zowel in Nederland als in Vlaanderen), toneelvoorstellingen, concerten, cabaret. Een cursus cultuurgeschiedenis (Noord en Zuid) lijkt eveneens onontbeerlijk, omdat de kennis van de cultuur de blijvende motor is voor een actieve cultuurpropaganda.

Ten laatste nog dit: een levendig menselijk contact met Nederlanders en Vlamingen lijkt onontbeerlijk. Door een verblijf in families kunnen vriendschapsbanden ontstaan die meer betekenen dan een gratis uitstapje naar de Nederlanden: de Nederlandstalige gemeenschap zou met haar strijders op de voorposten aldus een ver- en opwarmend contact kunnen onderhouden.

Wie komt het in de eerste plaats toe dergelijke leergangen in te richten? Laten we in Europese termen denken: de Noord- en Zuidnederlandse ministers van cultuur kunnen samenwerken en de cursussen kunnen afwisselend aan een Vlaamse en een Nederlandse universiteit ingericht worden, echter door eenzelfde gemengde Vlaams-Nederlandse staf, dit om de continuïteit te bevorderen en tijd- en kennisverlies tegen te gaan.

Deze kwestie is mijns inziens dringend willen we de ons geboden kansen voor het onderwijs van het Nederlands niet fataal en voorgoed missen. Immers in het Westduitse grensgebied mogen zelfs tot in de middelbare scholen cursussen ingericht worden; in Frans-Vlaanderen neemt de evolutie een gunstige wending en in alle delen van de wereld mogen we ons verheugen in een groeiend Nederlandstalig onderwijs, ook op het gebied van het lager onderwijs. Op blz. 17 van het jaarverslag van het A.N.V. lezen we immers dat grote Nederlandse firma's scholen hebben in het buitenland, dat er verder Nederlandse scholen zijn te Madrid, Singapore, Karachi, Teheran, Lagos, Buenos Aires, Santiago, Jeruzalem.

[p. 190]

Verder zijn er nog de Nederlandstalige Vlaamse scholen in Kongo (Kinsjasa, Jadotstad) en ook in Rwanda en Boeroendi. We kennen persoonlijk dan nog de Nederlandse school van een dito kolonie te Chatillon- Coligny (school van Paron) en de Nederlandstalige lagere school te Saanen Gstaad (maandelijkse publiciteit in Neerlandia). Ook in Nieuw-Zeeland en Australië bestaan er cursussen. Willen we deze leergangen in leven houden en er nieuwe in het leven roepen, dan zijn zulke vormingscursussen een noodzakelijkheid van de allereerste rang.

We vernemen via hetzelfde jaarverslag van het A.N.V. dat de instelling van een subcommissie voor het onderwijs in de Neerlandistiek aan buitenlandse universiteiten kan verwacht worden. Wij wachten met ongeduld.

Nog steeds in hetzelfde jaarverslag lezen we dat het inrichten van Nederlandse vakantiecursussen ten behoeve van buitenlandse leerkrachten aan de Nederlandse Minister van Onderwijs werd voorgesteld, en dat in samenwerking met laatstgenoemd ministerie en het Ministerie van Buitenlandse Zaken een stichting zou worden opgericht voor Nederlands onderwijs in het buitenland. Dat deze beide initiatieven zo spoedig mogelijk werkelijkheid worden.

Tenslotte verklaarde mr. Fleerackers, kabinetschef van de minister voor Nederlandse Kultuur in België dat de ‘wagen aan het rollen is’, voor wat betreft de samenwerking tussen Noord en Zuid in verband met Frans-Vlaanderen. Wij hopen dan ook dat, vooral in verband met het in dit artikel behandelde punt, er een fikse duw kan gegeven worden aan de wagen van de cultuurpolitieke samenwerking, opdat deze geen ossewagen moge blijven, maar een gesmeerd lopende expres moge worden.

Walter Augustijnen.

Enkele kanttekeningen bij het artikel van de heer Augustijnen.

Mijns inziens moet hier wel onderscheid gemaakt worden tussen universitair en schoolonderwijs in de Nederlandse taal- en letterkunde en (cultuur)geschiedenis. Wat het eerste betreft moge ik hier verwijzen naar mijn bijdrage hierover in ‘Neerlandia’ 1966, 10; te meer daar het artikel van de Heer Augustijnen hoofdzakelijk het schoolonderwijs betreft.

Met de Nederlandse cursussen in Frans Vlaanderen ben ik helaas te weinig op de hoogte. Worden die niet door Belgische leraren of onderwijzers gegeven en hebben deze dus niet een volledige opleiding Nederlands achter de rug? Misschien kan onze redactie eens een deskundige uitnodigen over dit onderwerp in ‘Neerlandia’ te schrijven.

In de grensstreek van West-Duitsland worden de cursussen Nederlands aan middelbare scholen of gymnasia, voorzover mij bekend, alle gegeven door Nederlandse leraren van over de grens of door Duitse leraren. De laatsten hebben een uitgebreide didactische en methodologische tweejarige opleiding van Studienassessor tot Studienreferendar achter de rug. Voor hen heeft een didactische cursus dus geen zin.

Waar het m.i. het meest aan ontbreekt is een Nederlandstalige zomercursus Nederlandse taal:

1.	voor Duitse lararen die Nederlands onderwijs aan hun school willen invoeren. Zo'n cursus (en wel een drie-jarige) heeft Oberstudienrat H. Combecher bepleit in ‘Neerlandia’ 1964, 2.
2.	Een soortgelijke cursus voor de studenten van de hoogleraren en lectoren Nederlands aan buitenlandse universiteiten, waarop in resoluties van het eerste (1961) en tweede colloquium (1964) van Hoogleraren en Lectoren in de Nederlandistiek aan buitenlandse Universiteiten is aangedrongen.

Bij mijn weten bestaan er thans

a)	Zomercursus voor Belgisch-Waalse leraren, georganiseerd door o.a. de Universiteit van Amsterdam.
b)	Een taalcursus georganiseerd door het Ministerie van O. en W., te Utrecht, vooral doch niet uitsluitend voor Franstaligen.
c)	Een culturele cursus georganiseerd door de NUFFIC, eveneens te Utrecht, ‘Europe and the Netherlands’. Deze cursus wordt geheel in het Engels gehouden en vooral door Amerikanen bezocht.
d)	Een aantal Nederlandse taalcursussen aan Nederlandse, misschien ook Vlaamse, universiteiten om buitenlandse studenten in staat te stellen de colleges te volgen.
e)	Taalcursussen voor buitenlandse arbeiders om hun de aanpassing aan hun nieuwe milieu te vergemakkelijken.

De cursussen onder d) en e) genoemd vallen hier buiten beschouwing.

Zoals het A.N.V.-bestuur bekend is, hebben wij reeds geruime tijd geleden om een onderhoud over de wenselijkheid van een cursus als onder 1 en 2 bedoeld, op het Ministerie van O. en W. verzocht. In een brief van mr. H.J. Reinink aan mr. W.L. Bicker Caarten van 27-1-1966 werd ons voorgesteld deze zaak uit te stellen tot de binnenkort te verwachten oprichting van een gemengde Subcommissie voor het Onderwijs in de Nederlandistiek aan buitenlandse universiteiten. Ik hoop ook om andere redenen zeer, dat de totstandkoming van genoemde subcommissie niet lang meer op zich zal laten wachten.

Kort geleden sprak ik over deze aangelegenheid met dr. Drewes, Adviseur in Algemene Dienst van het Ministerie van O. en W. Het trof mij dat hij dezelfde gedachte uitte die ik in ‘Neerlandica extra Muros’, aprilnummer 1965, blz. 10-11 al eens op de volgende wijze heb geformuleerd: ‘Waar de wens naar een Nederlandstalige zomercursus aldus van twee kanten naar voren komt, anderzijds de oprichting van een nieuwe cursus naast de bestaande vooral op het bezwaar stuit, dat de aantrekking van gekwalificeerde leerkrachten tijdens de vakantiemaanden moeilijkheden oplevert,

[p. 191]

daar vragen wij ons af, of niet de Utrechtse zomercursus, die tot nu toe vooral op Franstaligen was gericht, voor de door ons bepleite doelstellingen zou kunnen worden veranderd. Dit lijkt ons te eerder mogelijk

1.

daar ook reeds nu anderstaligen deze cursus bijwonen (volgens de O.K.W.-mededelingen van 31 augustus 1964 namen aan die van 1964 ook Italianen, Duitsers, Spanjaarden. Engelsen en Amerikanen deel),

2.

daar tot de “conditions d'admission” behoort “une connaissance suffisante de la langue néerlandaise pour suivre sans trop de difficultés les cours et les conférences.” Deze cursus wordt dus reeds ten dele in het Nederlands gegeven. Zo groot schijnt de overgang naar een cursus volgens de directe methode, d.w.z. met Nederlands als voertaal, dus niet. Te meer daar een Nederlands docent toch altijd in staat zal zijn in geval van nood een leerling in het Engels, Frans of Duits bij te springen.’

Naar wij nader vernemen heeft de voorbereiding van een cursus als bovenbedoeld de aandacht van het Ministerie van O. en W. en kunnen de resultaten hiervan binnen afzienbare tijd worden tegemoet gezien. Voorts schijnt het bij nader beraad in het voornemen te liggen, dat de taak van bovenbedoelde subcommissie zich niet tot het Nederlands onderwijs aan buitenlandse universiteiten zal beperken, maar ook dat aan buitenlandse scholen zal omvatten.

Ik hoop, dat de heer Augustijnen voor zijn doelstellingen iets met deze inlichtingen omtrent bestaande of geprojecteerde cursussen zal kunnen beginnen. Zo niet, dan zal hij het initiatief tot andersoortige leergangen, hetzij in Nederland of België, moeten nemen.

Dr. J.M. Jalink.