Neerlandia. Jaargang 70

[p. 154]

Prof. dr. Theodor Frings

Theodor Frings
Prof. dr. C. Soeteman

Hoogleraar Duitse taalkunde, R.U. Leiden

Dat de tachtigste verjaardag van prof. dr. Theodor Frings in Nederland herdacht wordt, is niet meer dan een daad van eenvoudige rechtvaardigheid. Want deze grote geleerde heeft, vooral als taalhistoricus, de Nederlanden ten zeerste aan zich verplicht door zijn onderzoekingen en publikaties op het gebied van onze taal, maar het allermeeste misschien toch wel door de vanzelfsprekendheid waarmee hij aan het Nederlands een plaats heeft ingeruimd in het onderwijs in en de wetenschap van de germanistiek in Duitsland. Tegen de onder zijn landgenoten heersende opvatting in, dat het Nederlands een soort uitloper of aflegger of althans dialekt van het Duits zou zijn, schreef hij midden in de oorlog het boek Die Stellung der Niederlande im Aufbau des Germanischen (uitgegeven 1944), klein van omvang, maar duidelijk van strekking, zoals ook reeds de titel onze taal niet rangschikt onder de Duitse dialekten, maar onder de Germaanse talen. Dat doende, ‘sind wir gefasst auf ein Aufhorchen des Gelehrten wie des Laien’, luidt een van de inleidende zinnen. En even verder: ‘Dass das Niederländische eine deutsche Mundart sei, ist eine weit verbreitete Meinung. Aber ein oberflächliches Verstehen in einfachsten Bereichen des Lebens und der Sprache gibt kein Recht auf Urteil. Mundart, zudem, ist Sprache ohne Schrift. Das Wort Mundart übersieht ein gewaltiges Schrifttum, das sieben Jahrhunderte füllt, übersieht das Mühen der “niederländischen” Geschlechterfolgen um eine über die Mundarten hinausstrebende Schrift- und Hochsprache, die gleichen Schritt hält mit den schriftund hochsprachlichen Bewegungen in Deutschland, im Mittelalter und im bruchlosen Ablauf gar dem Deutschen voraus ist. Was wir mit Nachdruck betonen, da die Kenntnis der niederländischen Literatur und Sprache seit der Romantik, seit Jacob Grimm und Hoffmann von Fallersleben selbst den deutschen Fachgelehrten schmerzlich entschwunden ist.’

In autobiografische trant sprekend had hij een half dozijn jaren eerder bij zijn Amsterdamse erepromotie gezegd: ‘Opgegroeid aan de Neder-Rijn, waar de cultuurgolven van Schelde en Maas samenvloeien met die van Opperen Neder-Duitsland, heb ik gedurende mijn werkzaamheid als taalgeleerde er telkens weer op gewezen, dat er naast de Scandinavisch-Noordse tak van het Germaans een Frankisch-Nederlandse taalgeschiedenis bestaat, die aan de oudste geschiedenis der Westeuropese volkeren nieuwe en gewichtige oplossingen aan de hand doet. Als bemiddelaar tussen Romeinen en Germanen hebben, zoals het moderne taalonderzoek ons leert, juist de Frankische stammen der Nederlandse gewesten de grondslag gelegd, zowel voor de vorming van het Franse als ook van het Duitse taalgebied.’

Evenals Henric van Veldeke, aan wiens werk zijn naam door diepgaande filologische onderzoekingen verbonden zal blijven, is dus ook Theodor Frings in het overgangsgebied van het Zuidoost-Nederlands en het Rijnlandse Westduits geboren, en wel op 23 juli 1886 in Dülken, vlak over onze grens bij Venlo. Een aangeboren verwantschap dus, een wetenschappelijke belangstelling vervolgens, en niet te vergeten vele persoonlijke relaties en vriendschappen hebben aan Nederland een bijzondere plaats in zijn leven en werk verzekerd. Zonder dat daar uitwisselingsakkoorden voor nodig waren, was Frings leraar Duits aan het Leidse gymnasium, werkte aan de Amsterdamse universiteit en was lid van de examencommissie Duits M.O., terwijl Kloeke zijn plaats in Bonn innam. ‘Meine niederländische Zeit’, schreef hij daarover reeds 'n dertig jaar geleden, ‘gehört zu den fruchtbarsten Ereignissen meines Lebens.’ En ook overigens is hij zeer vaak in Nederland geweest, met vakantie, op studiereizen en op voordrachttournees. Nog in 1958, bij de viering van het 150-jarig bestaan van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, hield hij lezingen in Amsterdam en Leiden, en lieten mevrouw Frings en hij zich naar Noordwijk brengen, waar voor hen herinneringen lagen aan een zonniger verleden.

Geen wonder dat zijn rijke, zich over meer dan een halve eeuw uitstrekkende bibliografie steeds weer titels vermeldt die op de geschiedenis van onze taal- en letterkunde betrekking hebben; behalve de reeds aangeduide

[p. 155]

b.v. nog: Ueber die neuere flämische Literatur (1918), Die südniederländischen Mundarten (1921), Aus der Wortgeographie der Rhein- und Niederlande (1924), Ein altniederländischer Satz des 11. Jahrhunderts (1934), Ursprung und Entwicklung des Afrikanischen (1953), Niederländisch und Niederdeutsch (1966). Sommige van deze onderzoekingen zijn in samenwerking met anderen verricht, en steeds weer werkt Frings' krachtige persoonlijkheid door in het werk waartoe hij medewerkers en leerlingen van de universiteiten van Bonn en Leipzig inspireerde. Om nog eens dit voorbeeld te noemen: zonder de ‘Veldekestudien’ van Theodor Frings en Gabriele Schieb, en zonder hun beider sinds 1956 verschijnende kritische uitgave van het werk van deze Maaslandse middeleeuwer in de vermoedelijke taalvorm van het origineel, is de Veldekestudie voortaan ondenkbaar.

De Nederlandse cultuur weet een van de belangrijkste mannen van wetenschap van deze tijd haar vriend; aan blijken van erkentelijkheid daarvoor heeft het Frings niet ontbroken. Hij werd lid van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde en van de Fryske Akademy, doctor honoris causa van de universiteiten van Amsterdam en Gent. Nòg beheerst hij het Nederlands, en nog korrespondeert hij met hen wier moedertaal het is, hier en in België, en nooit verzuimt hij uiting te geven aan zijn blijvende verbondenheid en aan zijn dankbaarheid voor het goede dat hij te onzent natuurlijk in het bijzonder van de kant van zijn generatiegenoten heeft ervaren. Voor ons is hij thans, in de zomer van 1966, de grijze meester van dialektologie, Germaanse filologie en mediëvistiek, de geleerde van grootse visie en humane allure, de vriend uit de tijd onzer voorgangers, aan wie wij naar het nu zo verre Leipzig onze beste wensen zenden.