Neerlandia. Jaargang 70

[p. 90]

Leuven: De bom is gebarsten
drs. L.E.C. Ureel

Er is ‘groot’ nieuws uit Vlaanderen deze maand. De kranten, ook de Nederlandse, hebben terecht zeer veel aandacht besteed aan de recente verwikkelingen rondom het probleem van de Leuvense Universiteit. Elders in dit nummer vindt U een overzicht van de gebeurtenissen die de tweede helft van mei tot een der voornaamste fazen uit de Vlaamse ontvoogdingsstrijd gemaakt hebben. In dit artikel wensen wij slechts enkele beschouwingen in dit verband te maken.

Het is gewis te vroeg om reeds de balans op te maken. Op het ogenblik dat wij dit schrijven duren de betogingen in het Vlaamse land onverminderd voort. Nieuwe betogingen, en wel van leerlingen uit het middelbaar onderwijs, worden aangekondigd. Toch kan nu reeds met zekerheid gesteld worden dat de zaak Leuven een keerpunt op meer dan één gebied betekent.

Wij weten niet wat wij hier eerst moeten vermelden. Misschien dit toch: in de zaak Leuven zijn de katholieke Vlamingen voor het eerst sinds 1830 openlijk in opstand gekomen tegen de Belgische bisschoppen. Er is, op amper een paar dagen tijd, een open conflictsituatie gegroeid tussen het kerkelijk gezag in België en de gelovige Vlamingen, leken zowel als priesters en aspirant-priesters. Tienduizenden intellectuelen uit Vlaanderen hebben een beslissende stap gezet op weg naar hun geestelijke bevrijding. In feite hebben zij aldus niets anders gedaan dan wat zich in deze post-conciliaire periode overal aan het voltrekken is: de ontvoogding voltooien van de leek in de kerk. Maar in Vlaanderen heeft zich het unieke feit voorgedaan dat deze ontvoogding van de katholieke leek voltrokken werd tegen de bisschoppen in. De Belgische bisschoppen, die op het concilie, net als de Nederlandse bisschoppen, terecht waardering genoten voor de open en bevrijdende taal die zij brachten, hebben thuis niet alleen opnieuw naar het oude middel van de gewetensdwang gegrepen om hun opvattingen ingang te doen vinden, doch, volgens de zuiverste klerikale traditie, hebben zij zelfs het ganse nederlandstalige professorenkorps van de Leuvense universiteit, het wetenschappelijk personeel en de studenten van die universiteit, spreek- en denkverbod willen opleggen. Men kan slechts gissen of zij zich hierbij meer de gevangenen van het unitaire staatsbestel dan wel van de financiële grootmachten hebben getoond.

Wie het niet met hen eens was kon zwijgen of vertrekken. En zie, dat hebben de katholieke intellectuelen in 1966 niet meer genomen, de leken niet en, gelukkig voor de kerk, ook de priesters niet. Op de vèrstrekkende betekenis die deze bevrijdende stap voor de toekomst van de kerk in Vlaanderen heeft willen wij hier niet dieper ingaan, doch men ziet onmiddellijk in dat dit feit ook voor de Vlaamse beweging belangrijke gevolgen heeft. De bekoring is groot om er aan te herinneren dat ook in de 16e eeuw een geestelijke bevrijding aan de basis lag van de strijd voor demokratische rechten. Wij willen nochtans nuchter stellen dat het kerkelijk gezag, dat steeds een der steunpijlers was van het Belgisch unitarisme nu wel een erg lelijke deuk heeft gekregen. Het kerkelijk gezag bestaat slechts voor wie het erkent. Wie de opstand van de katholieke intellectuelen gevolgd heeft zal er wel niet aan twijfelen dat de groep die het kerkelijk dictaat nog langer aanvaardt sinds 15 mei in Vlaanderen wel erg klein geworden is.

En dat leidt ons tot een tweede vaststelling.

Het is niet bij de oudere generatie dat deze revolte zich voltrokken heeft. Het is wel degelijk de ganse naoorlogse generatie die in opstand is gekomen. Duidelijk kon men dat vaststellen in de aarzelende houding van de katholieke kranten tijdens de eerste dagen na de bisschoppelijke ‘Verordnung’. De oudere generatie, die de leiding van de kranten nog steeds in handen heeft, is beslist even vlaamsbewust als de jongere generatie, doch het was zeer duidelijk dat het oudere katholieke Vlaanderen aarzelde en zelfs bereid was zich aan het bisschoppelijk gezag te onderwerpen ‘in kinderlijke aanhankelijkheid’, zoals volwassen intellectuelen nog hebben durven schrijven. Het zijn de studenten en de naoorlogse universitairen die van de eerste dag af beslist het onwrikbare verzet tegen de beslissing van de bisschoppen gepredikt hebben. Na twee dagen, toen het duidelijk werd dat het postconciliaire Vlaanderen geen dictaat van de kerkelijke overheid meer zou aanvaarden, hebben ook de meeste katholieke kranten zich tegen het bisschoppelijk dwangbevel uitgesproken. Ook al willen wij hierbij graag erkennen dat er op deze algemene vaststelling een paar zeer gelukkige uitzonderingen kunnen vermeld worden. Dat precies het jonge Vlaanderen eerst gereageerd heeft is een hoopvol feit voor de toekomst. Wie het vastberaden en spontane verzet heeft gevoeld van jonge leraars, priesters zowel als leken, wie de spontane protestbetogingen heeft gezien van tienduizenden leerlingen uit het middelbaar onderwijs, kan moeilijk aan de vaststelling ontkomen dat dit het Vlaanderen van de toekomst is, dat dit de toekomstige universiteitsstudenten en intellectuelen zijn en dan is men niet geneigd te geloven in de mogelijkheid van het voortbestaan van een massale franstalige universiteit in een Vlaamse stad, ook al zou er opnieuw gewetensdwang worden uitgeoefend.

Een derde vaststelling dringt zich hierbij op: de houding van de jonge katholieken laat het beste verhopen voor de samenwerking tussen vrijzinnigen en gelovigen in het Vlaamse land. Zo gezien wijkt de huidige krisis totaal af van de andere krisissen die België sinds het einde van

[p. 91]

Universteitshalle te Leuven

de tweede wereldoorlog gekend heeft. Zij wijkt er totaal van af omdat de verhoudingen zo helemaal anders liggen. In de koningskwestie stond het katholieke Vlaanderen - de meerderheid in het Vlaamse landsdeel - onder leiding van zijn bisschoppen eendrachtig achter koning Leopold III. Het Vlaamse socialisme was niet sterk genoeg om tegen de koningsgezinde meerderheid met sukses op te tornen. Maar in het franstalige landsgedeelte was de toestand net andersom. Hier leunde de katholieke minderheid aan bij de koningsgezinde meerderheid uit Vlaanderen, maar het Waalse socialisme gaf in Wallonië duidelijk de toon aan. Zo stonden Walen en Vlamigen wel tegenover elkaar, maar de scheidingslijn liep in werkelijkheid tussen een in meerderheid katholiek Vlaanderen en een in meerderheid socialistisch Wallonië. In feite geldt hetzelfde ook voor de schoolstrijd (1953-1958) die een tweede krisisperiode in de Vlaams-Waalse verhoudingen betekende. De beroering rond de taalwetten van 1963 bracht voor het eerst een doorbreken mee van de tegenstelling katholiek-vrijzinnig. Franstalige katholieke kranten ageerden hevig tegen het nochtans nog steeds even katholieke Vlaanderen, maar in Vlaanderen zelf groeide voor het eerst een samenwerking tussen linkse en rechtse Vlamingen. Die samenwerking werkte het wederzijdse vertrouwen in de hand en toen reeds kreeg men duidelijk de indruk dat de jonge generaties in Vlaanderen de oude tegenstelling tussen gelovigen en vrijzinnigen niet meer wensten te aanvaarden. Bij de krisis die we thans doormaken kan aan die verschuiving niet meer getwijfeld worden. De katholieke jeugd keert zich tegen de bisschoppelijke dictatuur en zoekt daarvoor steun bij de niet-kerkelijke jeugd.

De oude tegenstelling tussen het katholiek onderwijs en het rijksonderwijs verdwijnt volledig als overal in Vlaanderen leerlingen uit de twee concurrerende onderwijssystemen samen tegen kerkelijke dictatuur en voor demokratische vrijheid gaan betogen. Het belangrijke Vlaamse weekblad ‘De Nieuwe’ schreef in dit verband het volgende: ‘En daarmee is België met één genereuze slag bevrijd van een oud Belgisch vraagstuk: de schoolstrijd. Die zullen wij nooit meer beleven’.

En dan kan men werkelijk hopen dat, na het verdwijnen van de laatste resten van de het Franse taalimperialisme in het Vlaamse land, ook met het jonge Wallonië de verhoudingen weer gezond zullen worden. Want Wallonië is reeds lang vóór Vlaanderen de weg naar de geestelijke vrijheid opgegaan en veel conflicten uit het verleden zijn precies het gevolg geweest van het feit dat het katholieke Vlaanderen steun heeft verleend aan de conservatieve minderheidsgroep in Wallonië, wat dan als een botsing tussen twee volkeren uitgelegd werd. Is het daarom wellicht dat de conservatieve franstalige pers thans angstvallig aan het laatste franstalige bolwerk in het Vlaamse land vasthoudt? Wil zij het klimaat in Vlaanderen verder helpen bepalen? Beseft zij dat zonder de steun van het katholieke Vlaanderen haar overwicht uitgediend heeft? Is het ook niet typerend dat jonge, progressieve katholieke Walen (Renovation Wallonne) sinds lang voor een verhuizing van de Waalse vleugel van de K.U.L. naar Wallonië gekozen hebben en dat standpunt thans opnieuw hebben bevestigd? Er bestond ter zake zelfs een akkoord tussen Vlaamse en Waalse studenten en tussen het wetenschappelijk personeel van de twee taalgroepen. Alleen de (oudere) Waalse professoren en decanen hebben een verhuizing tot elke prijs willen beletten.

Men kan over de zaak Leuven eindeloos verder blijven praten. Het lijkt ons nochtans toe dat wij de essentiële betekenis van de recente gebeurtenissen in onze drie voorafgaande punten hebben samengevat. Voor de gebeurtenissen zelf verwijzen wij naar een ander artikel dat in ‘Neerlandia’ wordt opgenomen.

Om alle verwarring te vermijden willen wij er de nadruk op leggen dat de termen ‘kerkelijk en bisschoppelijk gezag’ die in dit artikel herhaalde malen voorkomen slechts in een zeer verengde betekenis gebruikt worden. Wij bedoelen inderdaad alleen de wijze waarop de bisschoppen in België dat gezag uitoefenen. Wij klagen hierbij vooral twee punten aan: de dictatoriale wijze waarop dat gezag wordt uitgeoefend en de wijze waarop de kerk in België steeds verder kerk en politiek gaat vermengen.