Neerlandia. Jaargang 70

[p. 72]

Het hoger onderwijs en de Algemeen-Nederlandse integratie

Het plan voor een interlimburgse universiteit

Onderwijsintegratie

Wil de integratie van Noord-Nederland en Vlaanderen, wil met name de culturele integratie wezenlijk gestalte krijgen, dan - we hebben hierover reeds meermalen in dit blad geschreven - is het noodzakelijk, dat op onderwijsgebied de barrières binnen het Nederlandse taalgebied wegvallen. Dit is zelfs de primaire eis voor een integratie die werkelijk iets te betekenen heeft.

Voor het middelbaar onderwijs zijn de problemen niet zo moeilijk. Diploma's zijn onderling reeds gelijk gesteld en men kan met een Nederlands diploma van het VHMO evengoed aan een Belgische als aan een Nederlandse universiteit terecht en omgekeerd. Ingrijpende structurele maatregelen zijn voor een integratie van het VHMO in Nederland en Vlaanderen niet vereist. Waar het in deze sector vooral om gaat is dat er meer contact komt tussen onderwijsspecialisten en leerkrachten en uiteraard niet te vergeten de leerlingen uit beide landen. Dit is - als de wil ertoe aanwezig is - te bereiken door een grootscheeps uitwisselingsprogramma, door samenwerking bij de ontwikkeling van nieuwe pedagogische en didactische methodes.

Hetzelfde geldt voor het lager onderwijs. Vorig jaar hebben wij reeds gepleit voor een uitwisseling van leerkrachten bij het LO op grote schaal door ieder schooljaar een 200 onderwijzers uit Nederland een jaar lang in Vlaanderen voor de klas te laten staan en omgekeerd. Ook dit zou met goede wil en wat geld - niet eens zo veel omdat de staat de onderwijzers toch salaris moet betalen - uitgevoerd kunnen worden. De voordelen zijn evident. Zo bereikt men het gemakkelijkst de leerlingen, zo wordt op de meest efficiënte wijze ervoor gezorgd dat allerlei misverstanden en wederzijdse vooroordelen op den duur opgeruimd worden. Een bijkomend, maar niet te onderschatten gunstig effect zou zijn, dat het ABN op de lagere school in Vlaanderen erdoor bevorderd zou worden. Vooral bij jonge onderwijzers zou voor een dergelijk project beslist grote belangstelling opgewekt kunnen worden.

Het hoger onderwijs

Komen bij de integratie op het terrein van het LO en VHMO betrekkelijk weinig problemen van structurele aard om de hoek kijken, geheel anders ligt dit op het vlak van het universitaire onderwijs.

In het Europa van de Zes zou volgens de oorspronkelijke plannen in 1967 de vrije vestiging van personen uit één land in het andere mogelijk moeten zijn. Een konsekwentie hiervan is de invoering van de zgn. effectus civilis van diploma's, d.w.z. dat aan een diploma behaald in een bepaald land dezelfde rechten voor het uitoefenen van een beroep of het bekleden van een functie verbonden zijn in een ander van de zes landen. Deze effectus civilis is in de eerste plaats van belang voor universitaire diploma's. Nu zal deze in Europa zeker in 1967 nog niet ingevoerd zijn, gezien de impasse waarin het Europese integratieproces zich momenteel bevindt, maar het is toch niet te vermetel te voorspellen, dat die invoering van de effectus civilis voor universitaire diploma's in 1977 reeds voltrokken of althans in een stadium van verregaande voorbereiding zal zijn. Het is het streven van de Nederlandse en Belgische regeringen om hierin de Europese ontwikkeling voor te blijven. Een Nederlands-Belgische commissie werkt reeds enkele jaren aan

[p. 73]

de voorbereiding van de effectus civilis voor universitaire diploma's in beide landen. Hiermee zou een belangrijke hinderpaal voor een integratie op onderwijsgebied uit de weg geruimd zijn. Niet alle hinderpalen evenwel. Paradoxalerwijze zullen zich vermoedelijk na de invoering van een Belgisch-Nederlandse effectus civilis, tussen Nederland en Vlaanderen meer moeilijkheden voordoen, tussen twee delen van eenzelfde taalgebied dus, dan het geval zal zijn tussen Nederland en het Franstalig deel van België. Dat is geen reden voor de Nederlandse en Belgische regeringen om nu maar van de invoering van de effectus civilis af te zien. Die is op wat langere termijn in Europees verband toch onafwendbaar. Zal op Europees vlak de gelijkstelling van diploma's - met daaraan verbonden het recht tot beroepsuitoefening - voldoende zijn, in twee gescheiden en qua structuur van het universitaire onderwijs zo verschillende delen van hetzelfde taalgebied zal dit hoogstwaarschijnlijk niet het geval zijn. Dit zal vooral te merken zijn op die terreinen, waar de staat direct mee te maken heeft, met name op het gebied van het middelbaar onderwijs.

Men stelle zich even voor, wat de praktische konsekwenties van de invoering van de effectus civilis op onderwijsgebied in Europees verband zouden zijn. Iedere leraar kan in een ander land naar een betrekking solliciteren. De eerste Italiaan die zich dan meldt voor een leraarsfunctie aan b.v. een Nederlandse school zal met een muziekkorps en een toespraak van de minister van onderwijs binnengehaald worden als het vleselijke bewijs van de Europese integratie op onderwijsgebied. Er zal misschien nog een tweede Italiaan komen, maar veel meer zullen het er niet zijn, zulks als gevolg van de onontkoombare noodzaak, dat deze Italianen het Nederlands zullen moeten beheersen om aan een Nederlandse school les te kunnen geven. In feite zal er dus weinig veranderen.

Maar wat kunnen de konsekwenties voor de gescheiden delen van hetzelfde taalgebied zijn? Stel, dat er in Nederland een schrikbarend tekort zal zijn aan leraren Nederlands en Duits en in Vlaanderen een overschot. Dan zullen vermoedelijk veel Vlaamse germanisten aan Nederlandse scholen benoemd worden. Uitstekend. Men moet dan echter niet verbaasd zijn, als er onder de Nederlandse collega's op den duur een wat ontevreden gerommel zou ontstaan. Immers de Vlaamse leraar heeft aan de universiteit in vier jaar tijd onderwijsbevoegdheid gehaald in Nederlands, Duits en Engels, terwijl zijn Nederlandse collega na minimaal 6 jaar studie onderwijsbevoegdheid bezit voor één, hoogstens twee vakken. De mogelijkheid is natuurlijk ook niet uitgesloten, dat Nederlanders in groten getale germanistiek gaan studeren aan een Vlaamse universiteit. Eveneens uitstekend. De culturele integratie van Nederland en Vlaanderen zou erdoor bevorderd worden. Men zal echter begrijpen, dat hiermee het probleem niet opgelost is.

Dit ene voorbeeld - er zouden er meer aan te halen zijn - moge duidelijk maken, dat de invoering van de effectus civilis van diploma's ertoe zal moeten leiden dat de programma's en de structuur van het hoger onderwijs in Nederland en Vlaanderen op elkaar afgestemd worden, een integratie dus van het hoger onderwijs in structureel opzicht. Nogmaals, invoering van de effectus civilis is op den duur in Europees verband onvermijdbaar. Het zou al te zot zijn, als twee delen van eenzelfde taalgebied in dit opzicht niet mee zouden gaan met een Europese ontwikkeling. Nu zou die integratie van hoger onderwijsstelsels in de praktijk een volslagen onbegonnen zaak zijn, als ieder van de twee partners overtuigd zou zijn van de voortreffelijkheid van het eigen systeem. Gelukkig is dat niet het geval. In beide landen is er veel kritiek op de methodes van het hoger onderwijs. In Vlaanderen richt die kritiek zich o.m. op de te schoolse aanpak van het universitaire onderwijs en op het feit, dat de wetenschappelijke scholing van de student in het gedrang komt door de te korte studieduur en de overladenheid van het programma wat het aantal vakken betreft, in Nederland komt men

Rijksuniversiteit te Gent

[p. 74]

in universitaire kringen meer en meer tot het besef, dat de student soms te veel aan zijn lot wordt overgelaten, dat studiebegeleiding nodig is en dat bovendien voor tal van vakken de studieduur bekort moet worden. Aan tal van universiteiten worden reeds hervormingen in deze richting ingevoerd of voorbereid.

Tegen deze achtergrond is het heel wel mogelijk te trachten de hoger onderwijsstructuren in beide landen dusdanig op elkaar af te stemmen, dat de grootste verschillen verdwijnen. Verschillen zullen er natuurlijk altijd wel blijven, maar daar is geen enkel bezwaar tegen.

Nu is er nog een moeilijkheid. Zoals bekend, is in België de onderwijsstructuur voor het Nederlandstalige en het Franstalige deel dezelfde. Van autonomie voor de beide landsdelen is op dit gebied nog geen sprake. Welnu, die autonomie is absoluut noodzakelijk, wil men komen tot een integratie van de structuur van het hoger onderwijs in Nederland en Vlaanderen, omdat niemand toch zo optimistisch zal zijn te geloven, dat de Walen zich zouden schikken in een integratie op onderwijsgebied met Nederland die hen onvermijdelijk van het onderwijsstelsel in Frankrijk verder zou verwijderen.

De structurele moeilijkheden zullen zich vooral op het terrein van de humaniora voordoen, voorzover ik het kan overzien. Bij de medicijnen, de natuurwetenschappen en de technische wetenschappen zal het gemakkelijker liggen. In België is voor deze richtingen de studieduur langer, en in Nederland de aanpak van de student wat schoolser dan in de humaniora het geval is. Zo kan b.v. de Technische Hogeschool te Eindhoven reeds gemakkelijk ook voor Vlamingen als hoger onderwijs centrum dienen. Men zou dit kunnen onderstrepen door in het curatorium een of twee Vlamingen te benoemen. Het enige dat verder nodig is, is dat men beurzen, in het ene land toegekend, ook geldig verklaart voor studie in het andere land en voorts wellicht dat de Belgische regering enige subsidie verstrekt aan de T.H. te Eindhoven. Enkele eenvoudige maatregelen dus.

Universiteit voor de beide Limburgen

Het voorgaande diende als inleiding, te lange inleiding tot een korte bespreking van het onlangs openbaar gemaakte plan voor een universiteit voor de beide Limburgen. Dit plan van de commissie Herold is een bijzonder gelukkig initiatief. In de eerste plaats zou zo'n universiteit de enig zakelijk verantwoorde oplossing zijn voor het zuidoostelijk gedeelte van ons taalgebied. De zogenaamde kandidaturen van de Leuvense universiteit in Hasselt zouden ondingen zijn. Nederlands- en Belgisch-Limburg zouden afzonderlijk wellicht te klein zijn voor een universiteit.

Maar wat misschien even belangrijk is, een interlimburgse universiteit zou een belangrijke motor zijn voor de integratie van het hoger onderwijs in Nederland en dat in Vlaanderen. Er zou immers een structuur geschapen moeten worden die voor beide landen past. Het is goed dat men de universiteit tevens enigszins een internationaal karakter wil geven, al zou bij een enkel onderdeel van het plan nog wel een vraagteken te zetten zijn.

Hieronder volgt een korte samenvatting van het plan van de commissie Herold.

Een particuliere commissie, onder voorzitterschap van de psycholoog dr. J.A. Herold, heeft een ‘Nota inzake voorbereiding van een universiteit voor de beide Limburgen’ aangeboden aan de goeverneur te Hasselt en de commissaris van de Koningin te Maastricht.

Deze op te richten universiteit is berekend voor 10.000 studenten, onder te brengen op een campus van 500 ha, nabij de Belgisch-Nederlandse grens.

De commissie-Herold gaat uit van de gedachte dat in 1970 reeds 82.000 jongeren de Nederlandse universiteiten zullen bevolken, waarmee het cijfer van 68.000 studenten in 1980, volgens het zg. ‘Spreidingsrapport’ van de Nederlandse regering, naar het rijk der fabeltjes wordt verwezen. Ook in Vlaanderen gaat de groei van het aantal studenten de oorspronkelijke raming verre te boven.

Het Nederlandse principe van steeds maar verdere uitbouw van de bestaande onderwijsinstellingen zal, aldus de nota-Herold niet houdbaar blijken te zijn.

In de beide Limburgen telt men op het ogenblik een bevolking van anderhalf miljoen, een getal, dat in 1985 mag worden geschat op 2,1 miljoen, van wie zeker een 1 1/2 miljoen in het recruteringsgebied van een Maastrichtse universiteit wonen. Maastricht acht de commissie zeer gunstig gelegen tussen de universiteitsgebieden van Aken en Luik.

De kosten worden thans geraamd op 400 miljoen gulden, op basis van pariteit door België en Nederland te dragen, waarnaast gerekend mag worden op steun van bedrijven, die belang hebben bij een dergelijke universiteit.

Verder van de Unesco, van fondsen voor ontwikkelingshulp, van internationale instituten en van Amerikaanse universiteiten, die zouden kunnen worden warm gemaakt voor deze universiteit, door daaraan een Engelstalige afdeling te verbinden, speciaal voor Amerikaanse studenten, die in Europa wensen te studeren.

W.

Rijksuniversiteit te Utrecht