Neerlandia. Jaargang 70

Nederlands in Zuid-Afrika

Uit het Kaapse dagblad ‘Die Burger’ van 26 maart j.l. nemen wij dit hoofdartikel over Zuid-Afrika's ‘tweede venster op Europa’ met instemming over.

Red.

In die kort geskiedenis van ons vaderland is 'n tydsverloop van 63 jaar al lank. Tensy 'n instelling wat reeds die leeftyd bereik het geheel en al uit voeling geraak het met die gemeenskap wat hy moet dien, en daarom ook min of meer besig is om 'n natuurlike dood weens aftakeling te sterf, mag 'n mens aanneem dat hy hom teen daardie tyd goed by omstandighede aangepas het en dat hy werklik beproef is.

Toe die klein Afrikaans-Nederlandse boekery en leeskamer van die Algemeen Nederlands Verbond in 1903 in Kaapstad opgerig is, het min mense seker verwag dat dit lank stand sou hou. 'n Jaar nà die vrede van Vereeniging moes dit inderdaad gelyk het asof die dae van Hollands in Suid-Afrika getel was. Om van die destyds veragte Afrikaanse spreektaal nie eens te praat nie.

Dat die instelling nietemin bly leef het en op sy eie beskeie manier sy deeltjie daartoe bygedra het om deur die jare Nederlandse sowel as Afrikaanse boeke te bring aan 'n publiek wat behoefte daaraan gehad het, is die beste bewys dat hy al die tyd in 'n werklike behoefte moet voorsien het.

Die heropening vandeesweek van die boekery en leeskamer het die aanleiding geword van 'n gedagtewisseling oor die toestand van Nederlands in Suid-Afrika wat miskien al eerder nodig was.

Elke jaar lees derduisende skoolkinders en studente immers nog enkele of selfs verskeie Nederlandse sg. ‘voorgeskrewe boeke’ as deel van hul skool- of universitêre leerplan. Tog kry 'n mens die indruk dat die aantal wat ná hul laatste eksamen vir eie plesier of stigting Nederlands bly lees, siender oë aan die krimp is. En dit ondanks die feit dat Nederlands, van alle Wes-Europese tale, vir die Afrikaanssprekende - en selfs vir enkele Engelssprekendes - nog steeds die maklikste ‘vreemde taal’ bly wat hulle sou kan aanleer.

Teenoor die vyf of zes jaar werklike harde werk wat iemand nodig het om 'n behoorlike leeskennis van, sê maar, Duits of Frans op te doen, kan hy Nederlands nog steeds, van die allereerste boek af, al lesende onder die knie kry. Selfs al leer hy dit in ons land nooit behoorlik praat nie kan hy maklik feitlik álles daarin lees wat hy wil of wat onder sy aandag kom.

Naas Engels kan Nederlands dus vir elke opgevoede Suid-Afrikaner 'n tweede ‘venster op Europa’ word, bowenal op daardie boeiende Vastelandse wereld waarvan hy in die meer as anderhalwe eeu van ons intieme assosiasie met Britse denkbeelde al nie meer vervreemd geraakt het. En so iets kan ons nie anders nie dan as wins boekstaaf.

Kortom, 'n saak waaroor in die verlede meermale met

[p. 63]

heelwat meer valse patos as nugtere berekening gepraat is, blyk, op die keper beskou, eintlik 'n hoogs praktiese en nuttige aangeleentheid. Die taalverwantskap is 'n lewende werklikheid.

Maar hierteenoor staan die mening dat Nederlands in ons land al klaar en reddeloos ondergegaan het.

Verskeie omstandighede sou vir die ondergang aanspreeklik gehou moet word. Aan die een kant sou die Afrikaner self in sy stryd om Afrikaans gevestig te kry, Nederlands opsygeskuif het as vreemd, omslagtig en onleerbaar moeilik. Swak onderrig in die taal, die verkeerde keuse van voorgeskrewe boeke, 'n verouderde en glad te nadruklike uitspraak, dit is almal faktore wat die proses versnel het. Maar Nederlandse immigrante in Suid-Afrika sou op hulle beurt as gevolg van hul berug sterk neiging om hulself oral taalkundig ‘aan te pas’, weinig of niks gedoen het om hul taal lewend te probeer hou. Die Nederlandse regering weer het as gevolg van sy gebrekkige steun aan sy saak in die buiteland ook niks gedoen om dié proses te probeer stuit nie. Ten slotte sou die samekoppeling op skool en aan die universiteit van Afrikaans - Nederlands as één tweeledige studievak i.p.v. die oordeelkundige skeiding en onderskeiding van dié twee, Nederlands meer kwaad as goed gedoen het.

Om op te som, hoewel 'n mens dit kan betreur, sou Nederlands in ons land klaar so dood as die spreekwoordelike mossie wees.

Of iemand nog iets aan dié saak kan doen? Of 'n mens, sê maar, deur die hele proses in die trurat te probeer stoot, miskien nog dié agteruitgang sou kan stuit en die skade selfs ongedaan kan maak?

Slegs sorgvuldige ondersoek en ontleding van alle moontlike faktore sou uitsluitsel op dié vrae kan gee. Maar hulle lyk ons van voldoende belang om die aandag te verdien van opvoedkundiges, op die skool - sowel as die universitêre vlak. Anders kan ons Nederlands gerus maar finaal afskryf en moeite doen om minstens één ander Wes-Europese taal deeglik aan te leer.

Doen ons geeneen van die twee nie, dan bly ons immers, soos vóór republiekwording, nog steeds eensydig aan die Britse wereld vasgekoppel en draai ons finaal ons rug op Europa.

Vertaling van enkele Zuidafrikaanse woorden.

het - heeft, hebben; teen - tegen; min - weinig; dae - dagen; bly - blijft, blijven; bly leef het - is blijven leven; derduysende - vele duizenden; sg - zogenaamde; teenoor - tegenover; mossie - musje; trurat - achteruitschakeling; weens - wegens; vrae - vragen.