Neerlandia. Jaargang 69

[p. 164]

Enkele aspecten van de sociaal-economische situatie in Oost-Vlaanderen Lic. Annie Voordeckers

Wetenschappelijk medewerker bij de Economische Raad voor Oost-Vlaanderen

Inleiding

Oost-Vlaanderen met een inwoneraantal van circa 1.300.000 eenheden is qua bevolking na Brabant en Antwerpen de belangrijkste provincie van België. Met nagenoeg 450 inwoners per kwadraatkilometer is zij tevens een van de provincies met de hoogste bevolkingsdichtheid

Tot voor kort had Oost-Vlaanderen met tal van economische moeilijkheden te kampen. Als wij aannemen dat het peil van de economische welvaart door de ontwikkeling van de werkgelegenheid wordt aangegeven, dan geeft dit in ieder geval voor Oost-Vlaanderen een sprekende aanwijzing.

Stellen wij de tewerkstelling in 1947 = 100 dan bereikt in 1964 de index:

162	voor Limburg
139	voor West-Vlaanderen
136	voor Antwerpen
108	voor Oost-Vlaanderen.

Deze index wekt ongetwijfeld de indruk van een zekere remming in de economische ontwikkeling van Oost-Vlaanderen. Een verklaring is te vinden in de industriële structuur van het gebied.

Na de tweede wereldoorlog had de provincie af te rekenen met grote economische moeilijkheden. Bijzonder scherp stelde zich het probleem van de werkloosheid. Permanent was één tiende van de Oostvlaamse loontrekkende bevolking werkloos. Op honderd werklozen in het Rijk waren er vijfentwintig Oost-Vlamingen. Zelfs in periodes van hoogconjunctuur bleven deze verhoudingscijfers ongewijzigd. De voornaamste oorzaak hiervan was ongetwijfeld de zware crisis die de Belgische textielnijverheid doormaakte.

Tijdens de oorlog verloor België zijn belangrijkste textielmarkten. Na de oorlog was er enerzijds de mededinging van andere landen - vooral de ontwikkelingslanden die in de textielsector een gemakkelijke start tot industrialisatie meenden te vinden -, anderzijds de opkomst van nieuwe synthetische vezels, zoals plastiek, nylon e.d. De textielbedrijven konden slechts, mits verder doorgedreven rationalisatie, aan deze verhoogde concurrentie het hoofd bieden. De Oostvlaamse economische bedrijvigheid, traditioneel gericht naar de textiel - bijna de helft van de Belgische textieltewerkstelling is in de provincie geconcentreerd - werd zeer zwaar getroffen.

Recente evolutie

De jongste jaren konden echter een aantal feiten worden vastgesteld, die een nieuw licht werpen op de bestaande evolutietendensen.

Alhoewel de totale werkgelegenheid niet in opvallende mate is verruimd, kunnen per bedrijfstak heel wat interessante wijzigingen geconstateerd worden, die meer bepaald op de groeikracht van onze economie wijzen.

Het cijfer van de industriële tewerkstelling was in 1963

[p. 165]

slechts ietwat hoger dan in 1955. Nochtans liep in deze periode de tewerkstelling in de textielnijverheid terug met 12.000 eenheden. Over de degressieve tewerkstelling in deze branche werd reeds veel geschreven. Persoonlijk vind ik deze achteruitgang spectaculair, omdat hij gepaard ging met een buitengewone produktiviteitsstijging. Deze evolutie levert daarbij het bewijs van de inspanningen van deze bedrijfstak om zich, niettegenstaande moeilijke structurele omstandigheden, op de meest rationele manier aan te passen aan de gewijzigde situaties.

De expansieve bedrijfstakken (metaal, scheikunde, derivaten minerale brandstoffen en confectie om maar de voornaamste sectoren te noemen) hebben de uitstoting uit de textielsector meer dan volledig kunnen opvangen. De verruiming van het aantal arbeidsplaatsen was mogelijk, dank zij de uitbreiding van bestaande ondernemingen enerzijds en de vestiging van nieuwe firma's anderzijds.

De jongste vijf jaar werden meer dan 100 nieuwe bedrijven opgericht. Op te merken valt, dat deze vestigingen grotendeels te situeren zijn langs een viertal verkeersassen:

-	de as Gent - Zelzate;
-	de as E-3, voornamelijk in de industriële centra Sint-Niklaas, Lokeren en Petegem-Deinze;
-	de as E-5, in Aalst, Erembodegem, Wetteren en Alter;
-	de as Aalst - Dendermonde - Sint-Niklaas.

Het zwaartepunt van de industriële expansie is gelegen in het Gentse Kanaalgebied.

De stad Gent, gelegen aan de samenvloeiing van Leie en Schelde, is door het zeekanaal Gent - Terneuzen met de Westerschelde en de Noordzee verbonden. Dit zeekanaal is thans slechts toegankelijk voor schepen tot maximum 10.000 dwt.

Grootscheepse verbredings- en verdiepingswerken zijn nu in uitvoering, waardoor de capaciteit binnenkort 50.000 ton zal bereiken. Daar een deel van het Kanaal over Nederlands grondgebied, nl. van Sas-van-Gent tot Terneuzen, loopt diende vooraf onderhandeld te worden met de Nederlandse regering. Op 20 juni 1960 werd een Belgisch-Nederlands verdrag ondertekend, dat op 21 december 1961 in werking trad. De overeenkomst voorziet naast de reeds vermelde aanpassing van het kanaal ook de bouw te Terneuzen van een grote zeesluis, een binnenvaartsluis geschikt voor de duwvaart en twee buitenhavens als toegang tot de sluizen. De voltooiing van deze werken wordt verwacht tegen eind 1968.

Het verruimde Kanaal schept niet alleen grote mogelijkheden voor de Gentse haven, die zelf grondig wordt gemoderniseerd, maar het brengt tevens een belangrijk industriegebied tot ontwikkeling. Zo is op de linkeroever tussen Gent en Zelzate over een lengte van 10 km een nieuwe industriezone van 1.600 ha in uitbouw. Het grootste gedeelte van deze nijverheidsgronden heeft inmiddels reeds een industriële bestemming gekregen.

De elektriciteitsvoorziening van de nijverheidszone wordt veilig gesteld door de zo pas in produktie genomen nieuwe E.B.E.S.-centrale te Rodenhuize, uitgerust met twee groepen van elk 130.000 kW. De mogelijkheid om de centrale later uit te breiden tot 1.000.000 kW werd voorzien. Op de rechteroever beschikte E.B.E.S. reeds over een centrale, die momenteel de grootste van België is.

De voornaamste vestiging is ongetwijfeld die van het geïntegreerd ijzer- en staalcomplex, de N.V. Sidmar. Zonder overdrijving kan worden vooropgesteld dat deze vestiging in de economische structuur van Oost-Vlaanderen een totale ommekeer zal teweegbrengen. Een geïntegreerd siderurgisch bedrijf is immers het type van een ‘unité motrice’ die als generator fungeert voor allerlei polarisatieverschijnselen. Als voorbeeld kan hier verwezen worden naar de Koninklijke Hoogovens en Staalfabrieken N.V. te IJmuiden in Nederland. Deze vestiging gaf aldaar aanleiding tot een reeks aangesloten bedrijven waaronder als voornaamste de N.V. Maatschappij tot Exploitatie van Kooksovengassen, de N.V. Cementfabriek IJmuiden en de N.V. Breedband.

De N.V. Sidmar werd opgericht door een consortium van internationale staalconcerns en financiële groepen met Belgische, Luxemburgse, Franse en Italiaanse belangen met een aanvangskapitaal van 14,5 miljard fr. De produktie zal in een eerste fase 1,25 miljoen ton ruwstaal bedragen en kan later worden opgevoerd tot 3 miljoen ton. De belangrijkste inrichtingen zijn een installatie voor ertsbereiding, installaties voor de aanvoer en het lossen van grote ertsschepen, 2 hoogovens (aantal

Het geintegreerd ijzer- en staalcomplex Sidmar, waarborg voor een bloeiende economische toekomst.

[p. 166]

dat later tot 5 eenheden kan worden opgedreven), een LD-staalfabriek met 2 convectors van 200 ton, een blokwalserij, een continue breedbandwarmwals en een tandemkoudwals. De tewerksteiling zal in de beginfase 4.000 eenheden bedragen en in de tweede fase stijgen tot 15.000 eenheden. De aanvang van de produktie wordt omstreeks juli 1966 verwacht.

De jongste jaren werden meer dan twintig vestigingsbeslissingen in het Gentse haven- en kanaalgebied genoteerd. Naast Sidmar dienen als voornaamste projecten vermeld een raffinaderij voor petroleum, de automontage en -assemblagefabriek Volvo Europa en een produktieeenheid van Johns Manville Corporation voor de vervaardiging van bouwmaterialen in asbest.

Samen met de uitbouw van deze industriezone worden ook nieuwe woonzones opgericht en gepland, waarvan de ligging zorgvuldig wordt uitgekiend.

Voor de linkeroever, waar, naast de reeds vroeger gevestigde ondernemingen, de jongste jaren ook een drietal nieuwe scheikundige bedrijven werden opgericht, wordt een gelijkaardige aanleg van de industriezone in het vooruitzicht gesteld als deze op de rechteroever.

De verschillende waterwegen die in Gent samenkomen zullen eerlang door een ringvaart rond de stad worden verbonden, waardoor de moeilijke doorvaart van de stad zal worden uitgeschakeld. Tevens zal hierdoor een nieuw nijverheidsgebied worden ontsloten dat de toekomstige expansiemogelijkheden verzekert. De ringvaartwerken omvatten het graven van een kanaal van 21 km, het bouwen van 2 grote sluizencomplexen, 23 wegbruggen en 6 spoorbruggen. Deze opsomming geeft enig idee van de enorme infrastructuurwerken die thans in dit gebied worden uitgevoerd. Voeg hierbij de nog grootsere werken aan en langs het kanaal Gent - Zelzate en men zal begrijpen dat we hier voor een van de grootste bouwwerken van het land staan.

Naast de expansie, die in de Gentse Kanaalzone plaats grijpt, kennen ook een aantal secundaire kernen in de provincie sinds enkele jaren eveneens een belangwekkende ontwikkeling. Op de eerste plaats dienen hier Sint-Niklaas en Aalst-Erebodegem vermeld, waar verscheidene middelgrote ondernemingen werden opgericht. Lokeren en Deinze-Petegem kenden ook een zeer bevredigende groei. Aalter, tot voor kort een grote rustige landbouwgemeente, zonder industriële traditie heeft in een korte tijdsspanne, mede dank zij een bijzonder gunstige verkeers-economische ligging, acht nijverheidsvestigingen gekend, waaronder een nieuw bedrijf van de P.V.B.A. Leon Bekaert uit Zwevegem wel het voornaamste is. Als centrum van uitgaande pendel betekent deze industriële uitbouw een reële versteviging voor de economische structuur niet alleen van Aalter maar van gans het omliggend gebied.

Samenvattend kan gesteld worden, dat de oprichting van nieuwe en de uitbreiding van bestaande bedrijven alvast een basis hebben gelegd voor een economische structuurverbetering van de Provincie. Deze structuurwijzigingen slaan meer bepaald op een betere diversificatie van het economisch patroon.

Diversificatie was noodzakelijk aangezien een te groot deel van onze welstand afhankelijk bleef van de conjunctuurstand in één bedrijfstak, nl. de textiel, waardoor de conjunctuurfluctuaties in de Provincie steeds scherpere vormen aannamen dan dit algemeen voor het Rijk het geval was.

Deze diversificatie is mogelijk vermits de infrastructuur, de scholings- en studiemogelijkheden, de terreinen en de nutsvoorzieningen in principe de vestiging van elke bedrijfstak toelaten. Een bewijs daarvan is het feit dat op de 113 bedrijfssubsectoren die het Nationaal Instituut voor de Statistiek onderscheidt slechts enkele niet in Oost-Vlaanderen aanwezig zijn. Anders uitgedrukt betekent dit dat in de provincie in feite een kern van een zeer sterk gediversifieerde economie aanwezig is.

Vooruitzichten

De sociaal-economische situatie is in enkele jaren dermate gunstig geëvolueerd dat de vraag oprijst of wij niet op de grens staan van ‘the affluent society’, Een auto is

[p. 167]

een normaal vervoermiddel geworden voor een groot gedeelte van de bevolking. Menig middle-class man denkt reeds aan een tweede wagen, een weekend-huis, een ski-vakantie en andere ‘affluent’-investeringen en consumpties. Opvallend groot zijn ook de bedragen die thans, in vergelijking met een verleden dat nog niet zover afligt, worden besteed aan vrije tijd, weelde-artikelen, reizen en allerlei vormen van ontspanning of middelen die deze ontspanning aangenamer en intenser maken.

Het is ongetwijfeld de ons omringende weelde die de indruk verwekt dat alle sociaal-economische problemen tot een oplossing zijn gekomen.

Tal van punten blijven nochtans voor verbetering en versteviging vatbaar, wat betekent dat een doelbewust streven naar meer welvaart moet gehandhaafd. Dit welvaartststreven zal in de toekomst echter meer genuanceerd moeten zijn dan dit vroeger het geval was. Tien jaar geleden was het economische objectief van de provincie van een opvallende simpliciteit: een enorm tekort aan werkgelegenheid diende weggewerkt door het creëren van nieuwe arbeidsplaatsen. Dit objectief werd inmiddels bereikt. Volledige tewerkstelling betekent niet dat ons economisch bestel volledig is uitgebouwd zoals het hoort.

Een gewest als het Gentse kent inderdaad een hoge bloei, maar er zijn andere gebieden - en ik denk hierbij meer bepaald aan het zuidelijk gedeelte van de Provincie, nl. de driehoek Oudenaarde - Ronse - Geraardsbergen, dat onvoldoende geprofiteerd heeft van de expansiegolf die in een groot aantal streken van het Rijk heeft plaats gehad. Een verschil in economische ontwikkeling tussen diverse gebieden van Oost-Vlaanderen, dat resulteert in de zogenaamde regionale welvaartsverschillen, is een eerste vaststelling die moet aanzetten tot een verder streven naar een meer evenwichtige ontplooiing teneinde aan elk der gebieden een gelijkmatige groei te waarborgen.

Een grotere verscheidenheid van de Oostvlaamse economie moet worden nagestreefd teneinde meer evenwicht te bereiken tussen het belang dat elk van de nijverheidssectoren momenteel in het industrieel patroon inneemt.

Beide doelstellingen worden goed samengevat in een begrip uit de Amerikaanse regionale economie, namelijk het streven naar ‘balanced economic growth’, waarmee zowel een evenwichtige regionale als sectoriële groei wordt aangeduid.

Een meer genuanceerd welvaartsstreven sluit tevens in dat voortaan in grotere mate aandacht wordt besteed aan een reeks ‘begeleidingsverschijnselen’ die met de industriële ontwikkeling gelijke tred dienen te houden. Het betreft hier voornamelijk de verdere ontplooiing van de sociale en sociaal-economische infrastructuur, waaronder de huisvesting, de verzorgende diensten, de recreatiemogelijkheden e.a. zeker een ruime plaats innemen.

Wat de huisvesting aangaat is er niet zozeer een kwantitatief dan wel een kwalitatief tekort. De woningtelling per eind 1961 uitgevoerd door het Nationaal Instituut voor de Statistiek releveert een aantal interessante gegevens betreffende de gerieflijkheden en het comfort van de woningen:

-	van het totaal aantal woningen dat Oost-Vlaanderen telt is slechts ongeveer de helft aangesloten op de openbare waterleiding; de aansluitingen op het rioolnet zijn iets talrijker;
-	van de openbare gasbedeling kunnen 31% van het aantal woningen gebruik maken;
-	slechts 23% van de woningen zijn voorzien van een privaat W.C. met waterspoeling;
-	een badkamer of stortbadinstallatie treft men aan in amper 16% van de Oostvlaamse woningen;
-	iets minder dan 5% van de woningen zijn uitgerust met centrale verwarming;
-	en een telefoontoestel is geplaatst in 19% van de woningen.

Uit deze opsomming blijkt duidelijk dat er nog heel wat ten gunste moet veranderen en dat derhalve aan het begeleidingsverschijnsel huisvesting voortaan een zeer speciale aandacht dient gewijd. Volledigheidshalve wil ik erop wijzen dat vooreerst ten overstaan van 1947 reeds een merkbare vooruitgang kan genoteerd en vervolgens dat vooral de jongste jaren de kandidaat-eigenaars meer en meer belang blijken te hechten aan de kwalitatieve uitrusting van de woning. Op dit stuk is echter de in te halen achterstand ten overstaan van Nederland bijvoorbeeld zeer groot.

De aspecten recreatie en verzorgende diensten moeten ook in dit welvaartsstreven worden betrokken want het is duidelijk dat met een stijgende koopkracht en een verkorte arbeidsduur het probleem van de gezonde vrijetijdsbesteding zich steeds dringender zal stellen. De geplande aanleg van een provinciaal recreatiedomein in de nabijheid van de Gentse nijverheidszone vormt een eerste stap in de goede richting.

Met het verwijzen naar een aantal tekorten en gebreken in het economisch en sociaal-economisch bestel van Oost-Vlaanderen werd niet beoogd de indruk te verwekken dat de vooruitgang van de welvaart de jongste jaren niet enorm is geweest. Het was veeleer de bedoeling objectief aan te tonen dat een verbetering op tal van punten geboden blijft en dat de basis waarop het huidige Oostvlaams levenspeil is geschied dient verstevigd in de eerste plaats door het verwezenlijken van een zeker regionaal en sectorieel evenwicht en in de tweede plaats door een aantal componenten - die misschien levensgerieflijkheden mogen worden genoemd - verder uit te bouwen.