Neerlandia. Jaargang 69

[p. 77]

Onderstaande beschouwing is een samenvatting van de voordracht, die pater Verthé gehouden heeft op de studiebijeenkomst van het A.N.V. op 27 februari jl. in Breda. Wij hopen op wat er verder op deze bijeenkomst verhandeld werd nog terug te komen, maar ook los gezien daarvan is de beschouwing van de heer Verthé zeer de moeite waard.
Red.

A. Verthé
Onze emigratie en de Nederlandse cultuurspreiding in het buitenland

De vraag die ons nu bezig houdt is: hoe kan het A.N.V. iets verwezenlijken voor de mensen uit de eigen gemeenschap, die zich in het buitenland hebben gevestigd, en hoe kunnen deze aangewend worden als medewerkers voor onze cultuurspreiding.

Er is vooreerst het feit, dat we overzee ongeveer 160.000 Vlamingen hebben, terwijl dit cijfer voor Nederland veel hoger ligt. Ik herinner me een paar jaar geleden gehoord te hebben dat toen reeds 370.000 personen Nederland verlaten hadden sinds Wereldoorlog 2, van wie 140.000 naar Canada, 115.000 naar Australië, 25.000 naar de V.S., evenveel naar Zuid-Afrika, en 20.000 naar Nieuw-Zeeland.

Wie enigszins op de hoogte is van de problemen, die eigen zijn aan het internationaal menselijk verkeer, zal begrijpen dat deze honderdduizenden mensen uit onze gebieden het ginds niet gemakkelijk hebben om hun persoonlijkheid te bewaren, te ontplooien en voldoende reserve op te doen om ze te kunnen uitstralen.

Ieder mens, elke volksgemeenschap, bezit een eigen manier van leven, een eigen levensvorm, een eigen ethos. De mens is slechts ten volle leefbaar binnen omstandigheden die aan dit ethos zijn aangepast.

Wanneer nu iemand wordt weggehaald uit de omgeving die hem beveiligt, blijft zijn evenwicht verbroken, zolang hij niet is opgenomen in de nieuwe maatschappij, niet enkel materieel doch ook psychologisch.

Dit heeft tot gevolg, dat een volksgemeenschap moet solidair blijven met haar leden, die uit haar geografische omschrijving emigreerden, doch nog een psychologische binding hebben. Deze solidariteit berust op dezelfde ethische beginselen als de solidariteit onder de leden van een zelfde gezin.

Om concreet te zijn: de Vlaamse volksgemeenschap (alsook de Belgische staat waarin de Vlaamse volksgemeenschap is opgenomen), - en de Nederlandse gemeenschap evenals de Nederlandse staat hebben sociale verplichtingen tegenover hun emigranten, zolang deze ons nodig hebben, hetzij zij er zich van bewust zijn, hetzij zij er zich niet meer van bewust zijn.

We hebben nog andere motieven.

Vooreerst de plicht de geestelijke rijkdommen die in onze gemeenschappen liggen vervat, en waarvan wij de erfgenamen zijn, open te stellen voor en aan te bieden aan andere gemeenschappen.

En precies hier zijn onze leden, die buiten de geografische grenzen van onze gemeenschappen leven, maar die onze gesteltenis behielden, de beste medewerkers. Zij zijn een nuttig kanaal waarlangs de uitstraling van onze persoonlijkheid, vervat in onze cultuur, kan uitstralen. Deze cultuurspreiding is geen symptoom van chauvinisme doch van een sociaal plichtbewustzijn.

En een derde motief is dit: bij de beweeglijkheid van onze huidige wereld is het niet zo zeker dat wij onze eigen persoonlijkheid nog langer kunnen vrijwaren, wanneer wij haar louter geografisch gebonden houden. Wij moeten haar een internationale dimensie geven. Wij moeten naar buiten uit zelfverdediging.

Ik resumeer onze terreinverkenning:

1^o	de ethiek van de volksgemeenschap waartoe wij behoren verplicht ons tot solidariteit met alle leden ervan, ook die buiten de grenzen;
2^o	wij kunnen hun hulp gebruiken in het raam van een sociale cultuurspreiding;
3^o	dit kan gebeuren tot vrijwaring en verruiming van onze eigen persoonlijkheid.

Aldus komen we tot de vraag die ons, op deze bijeenkomst van het Algemeen Nederlands Verbond, bezig houdt: wié moet wàt doen, en hoé.

Ik sta hier voor een Groot-Nederlands publiek. Ik mag dus onmiddellijk vertrekken van het axioma, dat het wenselijk is dat zoveel mogelijk initiatieven, gericht op de Nederlandssprekenden in het buitenland, en langs hen om gericht op de landen die hen opnamen, gezamenlijk ondernomen worden door Nederland en Vlaanderen.

Om deze opdracht thans uiterst realistisch te zien, onderzoeken we de verschillende antwoorden op de gestelde vraag: wié moet wàt doen, en hoé. We plaatsen de antwoorden telkens in het licht van de huidige concrete toestanden en verhoudingen binnen onze eigen gemeenschappen en daarbuiten.

1e mogelijkheid: een werking die uitsluitend cultureel is van inhoud en van vorm.

Dit is slechts mogelijk, wanneer wij over miljoenen kun-

[p. 78]

nen beschikken zoals de Alliance Française of de British Council.

Onze kleine gemeenschappen bezitten niet de politieke motieven, vereist om ooit dat staatsmanna te laten verhopen.

De ervaring leert ook dat een autofinanciering uitgesloten is, wanneer we hiermee bedoelen dat de leden in het buitenland de kosten dragen. We staan zo ver, dat wij belangstelling opnieuw moeten wekken vooraleer hun om inspanning te vragen.

2e mogelijkheid: een economisch gebonden culturele werking. Deze heeft wel kans van slagen.

-	zowel van onze kant, omdat we het economisch element kunnen laten tussenkomen om de lasten van het cultureel element te dragen;
-	als van de kant van de uitwijkeling, die er materiële belangen in ziet;
-	als van de kant van de landen waar de uitwijkeling verblijft, omdat deze landen wél vooroordelen kunnen hebben tegen louter culturele acties, die vaak het mom zijn van politieke infiltratie, maar niet tegen een culturele werking die economisch afficheert.

De ervaring van onze beide gemeenschappen, zowel binnen als buiten de grenzen, wijst er op dat een uitsluitend culturele werking geen kans op slagen heeft, wél een economisch gebonden culturele werking.

Hiermee hebben we een antwoord op de vraag: hoé.

Om een antwoord te krijgen op de vraag: wié, gaan we opnieuw uit van de bestaande mogelijkheden, in het licht van de concrete toestanden en verhoudingen.

We blijven ook uitgaan van het axioma dat het wenselijk is dat Nederland en Vlaanderen alle initiatieven, in de mate van het mogelijke, gemeenschappelijk nemen.

1e mogelijkheid: Nederland en Vlaanderen nemen als één culturele entiteit gemeenschappelijk culturele initiatieven die economisch gebonden zijn.

De moeilijkheden, die hierbij opkomen, zijn praktisch onoverkomelijk. Nederland is wel een economische en politieke zelfstandige eenheid, doch Vlaanderen niet. Vlaanderen is cultureel onderscheiden van Wallonië, doch economisch en politiek ermee verbonden. De Waalse economist zal nooit de Vlaamse cultuur, als zodanig en uitsluitend dienen.

2e mogelijkheid: Nederland en Vlaanderen nemen als één culturele entiteit gemeenschappelijke culturele economisch gebonden initiatieven binnen de kleinste en dus meest directie internationale omschrijving waar zij elkaar kunnen ontmoeten: namelijk in Benelux-verband.

Onze aanwezigheid en onze werking in het buitenland zullen we nooit met groot resultaat kunnen affirmeren, indien we niet ter plaatse een materieel steunpunt hebben. Ik bedoel: contactcentra, die tevens uitstralingscentra zijn. Zoals de Alliance Française, het Goethe-Institut of de British Council hun centra of tehuizen hebben, over de wereld verspreid.

Zo moeten wij er toe kunnen komen onze Huizen of Centra te hebben. Niet een Belgisch Huis, niet een Nederlands Huis, niet een Vlaams Huis. Doch, - en hier is dan mijn concrete suggestie: een Benelux-Centrum. Een Benelux-Centrum, daar waar we de voornaamste nederzettingen hebben uit onze beide gemeenschappen. De rol van deze Centra zou economisch en tevens cultureel zijn. Een handelscentrum tevens een cultuurcentrum. Onze nationale produkten zouden er kunnen verkocht worden; kantoren van nationale instellingen kunnen er in ondergebracht worden; een restaurant met specifieke keuken en logies voor landgenoten op doorreis. Dit alles staat in voor de leefbaarheid van het Centrum, waaraan dan gekoppeld worden vergaderzalen voor de leden uit onze gemeenschappen, die aldaar verblijven, zalen voor tentoonstellingen, ontspanning, toneel, voordrachten, een bibliotheek met leeshoek.

In de Benelux-Centra kan ook plaats geboden worden aan de culturele initiatieven van personen uit Wallonië en Luxemburg.

De handelsgeest van de Nederlanders zal een waarborg zijn voor de zakelijke aanpak van het initiatief.

Er is geld beschikbaar voor gelijkaardige initiatieven in Nederland en in België. Er moet belangstelling te vinden zijn voor deze investeringen in het buitenland, wanneer kan bewezen worden dat zij renderen. En zij kunnen renderen wanneer zij degelijk bestudeerd worden, zoals de Chinese, de Japannese of Duitse handelshuizen in Nederland en in België winstgevend zijn.

De bezieling en de uitstraling van de Benelux-Centra zullen precies deze zijn die wij hun doorgeven.

De bijkomende voordelen van de Nederlands-Vlaamse buitenlandse initiatieven in Benelux-verband zijn bovendien legio. Een paar voorbeelden:

- het buitenland zal de Benelux-Centra aanvaarden, omdat het begrip Benelux modern is, niet gekoppeld aan een nationalistisch verleden, en dus ook niet politiek bevooroordeeld;

- we hoeven niet te wachten op het akkoord van onze partners in het Benelux-verband: Wallonië en Luxemburg; zij kunnen niet tegenwerken, hoogstens negeren, doch zeer vlug zal de economische magneet hen aantrekken;

- door aldus aan de top elkaar functioneel te ontmoeten, overbruggen we langzaam de kloof tussen Nederland en Vlaanderen, die zeer bewust door onze tegenstanders werd geslagen, en waarvan we de psychologische verwijdering nog in ons voelen en omdragen; en deze ontmoeting buiten de grenzen zal haar terugwerkende kracht hebben binnen de eigen grenzen;

- het zal een aansporing zijn voor de onderscheiden regeringen meer aandacht te besteden aan onze landgenoten die in het buitenland verblijven. Onze staten zijn immers nog zo ingesteld, dat de partijbelangen er functioneel zijn. De partijen zijn ideologisch gebonden, en voelen zich aangestoken bij elk privé-initiatief. Zij zullen dus de Benelux-Centra van dichtbij volgen en zich in concurrentie stellen. Dit is wenselijk en gezond. Wel-

[p. 79]

vervolg van blz. 78

licht zien onze regeringen dàn de noodzaak meer culturele attachés uit te zenden;

- door onze Nederlandse cultuurspreiding los te maken van een bepaalde natie, zal zij ook minder gevoelig zijn voor de terugslag van internationale politieke verwikkelingen. Ik bedoel: een Benelux-Centrum in Leopoldstad, resp. een Benelux-Centrum in Djakarta zal minder aantastbaar zijn bij eventuele politieke verwikkelingen dan een Belgisch resp. Nederlands Centrum het zou zijn.

Voor de realisatie hiervan kan o.m. het A.N.V. een belangrijke rol spelen, een bemiddelende of een initiatiefnemende rol. In elk geval kan het A.N.V. een motorische kracht zijn tot de verwezenlijking van de realistische, daadwerkelijke cultuurspreiding in het buitenland, daartoe de middelen aanwendend die zich voordoen, met durf en bezieling.

De werking zelf moet rekening houden met de subtiliteiten van de uitwijkeling, die zijn eigen psychologie heeft, zijn eigen verhouding tot de gemeenschap die hij verliet en tot de gemeenschap die hem opnam, die zijn eigen problemen kent en ook zijn eigen niet te onderschatten potentieel bezit.