Neerlandia. Jaargang 68

[p. 175]

Onze Nederlandse taak in de wereld van heden
Ir. H.G.C. Cohen Stuart

Met alle dankbaarheid voor den weerklank, gewekt door breed opgezette en goed georganiseerde bijeenkomsten als de Nederlandse congressen van 1961 te Vlaardingen en 1963 te Antwerpen, staan wij toch voor het feit dat er kennelijk iets hapert aan de geestdrift voor de Nederlandse zaak. Het is zelfs zo dat men neiging heeft even schuw om zich heen te kijken, wanneer men van deze geestdrift rept. Wie praat nu in dezen tijd over zo iets onwerkelijks? - En toch waren daar dan die congressen. Brachten die dan alleen maar een verstandelijk getuigenis van de wenselijkheid van Nederlandse culturele eenheid over alle staatsgrenzen heen? Of mogen wij waarlijk een nieuwe ontwikkeling verwachten, die in stilte wordt voorbereid? Leeft dan inderdaad in de Nederlandse culturele wereld de blijde gedachte van te werken aan de handhaving en de toekomstige ontwikkeling en bloei van het Nederlandse volkswezen en den Nederlandsen stam? Is er heus het vertrouwen langs dien weg onze beste, tevens een belangrijke bijdrage te kunnen leveren op onze plaats te midden der volkeren? Is er de vaste wil om dit te doen?

Ik mis, althans in Noord-Nederland, sprekende tekenen van deze positief ingestelde houding; ik mis, als drijfveer van ons handelen, een verbreid besef van de betekenis en de wijdheid van de geestelijke erfenis die wij van het voorgeslacht ontvingen. Natuurlijk zijn er onder ons die hier oog voor hebben. Maar het merendeel van hen die, schijnbaar ondanks zich zelf, het Nederlands cultuurbezit met ere dragen, gevoelen zich dunkt mij veel meer geplaatst of zelfs opgesloten in de positie van een onbeduidend klein volkje ergens aan de Noordzee. Ik meen dat dit tekort aan zelfvertrouwen fnuikend is voor de ontplooiing van de in ons levende krachten.

Hoe ongegrond deze geremde houding is, kan ik niet beter verduidelijken dan door te schetsen hetgeen als levende werkelijkheid aan onze handen is toevertrouwd. In de politieke stormen der eeuwen ontplooide en handhaafde zich op ons plekje grond een vrij volksbestaan, ondanks de herhaalde aanvallen van buitenlands geweld. Velen kennen nog uit eigen herinnering de ontzaglijke dankbaarheid om het in 1945 herrezen vaderland. De mooiste dromen zijn gedroomd over den nieuwen opbouw, en ik geloof te mogen zeggen dat er groots werk is geleverd. Maar desondanks wordt de dag van vandaag, nationaal gezien, toch meer gekenmerkt door gelatenheid, door gedrevenheid door of beklemming omtrent grote vreemde machten, dan door bezieling voor de eigen zaak. De algemene drift tot vernieuwing verzandde in het volharden in oude verhoudingen. Van offervaardigheid voor de gemeenschap verzeilden wij in een zeer verbreid najagen van steeds groter welvaart met liefst minimale inspanning.

Natuurlijk zijn daar oorzaken voor. Hetgeen gebeurde na de met geestdrift verbeide bevrijding van Indonesië, laatstelijk met het drama om Nieuw-Guinea, was niet bemoedigend. De ervaringen bij den nieuwen opbouw van Europa waren, ondanks onmiskenbare vorderingen, niet geschikt tot bevrediging van onzen drang tot vorming van een betere en ruimere gemeenschap. Wij raakten in feite, in politieken zin, opgesloten in een dwangpositie van noodweer tegen onmetelijke, geheimzinnig dreigende gevaren - dit in het militaire verband van de wereldomvattende N.A.V.O. Wij namen deel aan de poging om in wereldverband een oplossing te vinden in de beklemmende keuze: ‘één wereld - of geen’ - en dit ook zonder het vermogen om opzienbarende resultaten door te zetten of althans te helpen doorzetten.

De geschetste omstandigheden zijn stellig niet gunstig geweest voor de bezieling van onze samenleving of de ontplooiing van ons nationaal bewustzijn; integendeel werden wij gedreven in een richting die dit bewustzijn wil verdrijven naar den rommelzolder of desnoods naar een antikiteitenmuseum. Het zou alleen maar een hinderlijk en zelfs een gevaarlijk staketsel zijn, dat den weg naar een internationale samenleving verspert. En toch is dit fout gezien. En toch is het zo dat alleen dan onze bijdrage aan de internationale samenleving iets kan betekenen, wanneer wij iets vertegenwoordigen, wanneer wij iets kunnen doorgeven, dat wij in de beslotenheid der eigen nationale gemeenschap hebben opgebouwd. Anders zijn wij niet meer dan een kopie van wat elders zijn oorsprong vond.

Nationaal bewustzijn verhoudt zich tot nationale zelfverblinding als een gezond gevoel van eigenwaarde tot veronachtzaming van den naaste. Een gezond gevoel van eigenwaarde eist trouw aan onze persoonlijke opdracht in het leven. Tekort aan of gemis echter van dit gevoel zet de deur open voor karakterloze volgzaamheid en lijdelijkheid.

Het tot dusver gezegde kan den schijn wekken, dat ik alleen het oog zou hebben op den Nederlandsen staat en het daarin wonende volk. Maar dan zou mijn overpeinzing in ‘Neerlandia’ niet op haar plaats zijn. Het Algemeen Nederlands Verbond omvat immers in zijn streven allen die het Nederlands of het (Hollands-)Afrikaans tot moedertaal hebben. Ik sprak over onze erfenis. Belangrijk zijn daarin onze geschiedenis en onze taal, beide onvervreemdbare gegevens.

Wat door geweld of omstandigheden ook verloren ging, onze taal leeft voort en dat niet alleen in den Nederlandsen staat, maar ook in de volkrijke, bloeiende Vlaamse provinciën van België en in het kleine, maar bepaald niet onbelangrijke kustgebied rond Duinkerke in Frankrijk.

Onze taal plantte in gewijzigden vorm een loot in Zuid-Afrika. Zij bekleedt een voorname rol in Suriname en de Antillen - en zij is, ondanks alles wat geschiedde, nog een belangrijk element in het moderne Indonesië. - Onze taak is dit erfgoed, onze taal, als een kostbaar bezit te bewaren en over te dragen aan het volgende geslacht - met het besef dat de ruimte waar zij gesproken wordt, het gebied aanduidt waar onze cultuur leeft en zich verder ontwikkelt. Of wij ons dit bewust zijn of niet, dit leven gaat voort waar Nederlands gesproken wordt - en dat macht van buiten bij tijden dwars door deze ruimte staatkundige grenzen heeft getrokken, kan het

[p. 176]

geestelijk feit van dit leven in culturele gemeenschap niet deren.

In de geschiedenis vond deze gemeenschap eenmaal een feitelijke gestalte. Het voorgeslacht worstelde in ingewikkelde lotgevallen om een eigen nationaal bestaan, dat alleen in den Nederlandsen staat gevonden kon worden. Nadien bleek de staatkundige geschiedenis soms scheiding, soms een nieuwe binding op te leveren.

De culturele geschiedenis echter zette na de laatste staatkundige scheiding (1839) de lijn der nooit verbroken binding door, eerst aarzelend, langzamerhand meer bewust en steeds meer omvattend. De vervaging der grenzen, die zich in den jongsten tijd in Europa aftekent, kan aan de binding in de Nederlandse culturele ruimte slechts ten goede komen. Deze roept thans om een Hogen Raad der Nederlandse cultuur. Opent dit geen verschiet van nieuwen bloei?

Een stukje erfenis ligt ook nog in Europa langs de grenzen van ons taalgebied. Dit zowel in Noord-Frankrijk, waar de verfranste ‘homme du Nord’ opmerkelijke belangstelling heeft voor de verloren taal van zijn voorgeslacht, als in West-Duitsland, vanwaar een bepaald treffende ijver om onze taal te verbreiden aan den dag trad in de artikelen van de heren Combecher en Spiers in de nummers van februari en mei 1964 van ‘Neerlandia’.

Een bezielende taak en een omvangrijk programma op zich zelf om deze mogelijkheden en kansen met beide handen aan te grijpen (en ze niet af te doen met sceptische opmerkingen).

Een verdere erfenis vinden de Nederlanden op hun weg, n.l. hun aardrijkskundige ligging op een knooppunt van verkeersaderen, daar waar 3 grote Europese rivieren haar delta vormen. Lodewijk XIV moge gesmaald hebben dat wij slechts een aanslibsel bewoonden van Franse rivieren - dit aanslibsel is gebleken een puike situatie op te leveren om er de grootste haven ter wereld te bouwen. Dit knooppunt der economie echter wordt omringd door 3 grote Europese mogendheden, die geen van drieën te kort schoten in geldingsdrang - die elk op haar wijze afwisselend een wereld bedreigden of geestelijk verrijkten. - Aan ons de taak om op dit knooppunt zo te leven, dat wij het tot de hoogste technisch-economische ontwikkeling brengen, ten dienste van allen om ons heen, maar ook ten dienste en ten bate van onze cultuur, die in diepsten zin toch de adem van ons leven is. Groots is de opdracht om economisch op de hoogste mogelijkheden te mikken, zonder nochtans ooit bereid te zijn daarvoor onze cultuur - of nog sterker gezegd - onze persoonlijkheid te verkopen.

Een moeilijker te omschrijven erfenis is de geest, dien wij als Nederlanders in ons meedragen. Daar is door velen, ook door ons zelf, veel kwaads, maar gelukkig toch ook veel goeds over gezegd. Ik meen toch in elk geval te mogen beweren, dat ons volk getoond heeft steeds diep bewogen en geraakt te zijn geweest door de grote geestelijke stromingen die ons werelddeel heeft voortgebracht. Het heeft daarin intens zijn aandeel gehad, maar doorgaans zich verzet tegen onverdraagzaamheid en miskenning, laat staan onderdrukking van afwijkende meningen. De Nederlandse staat kent onder zijn burgers niet toevallig de talrijke afstammelingen van mensen, die hier bescherming of een schuilplaats zochten wegens de geestelijke onvrijheid elders. Een Engelse schrijver, Thorold Rogers, heeft eenmaal niet voor niets Holland ‘voor den waarachtigen vrijheidsman’ ‘het heilige land van modern Europa’ genoemd.

Zijn het wellicht onze geestelijke eigenschappen die bewerkten dat ons volk in vergelijking met andere Europese volken - en dit ondanks onze kleine leefruimte - nog steeds zo sterke groeikracht blijkt te bezitten? Is het ondanks alle pessimistische levensbeschouwingen die de ronde doen, een nog niet verdwenen levensmoed die ons drijft? In elk geval is ook onze bevolkingsgroei tot op heden een erfenis, die over heel het wereldrond in ruime mate Nederlanders doet uitzwermen, die in wezen iets meebrengen van dat geestelijk leven dat ons volk eigen is. Kansen bij de vleet over heel de wereld, die wij niet mogen vergeten of verwaarlozen. Men denke eens aan de vele duizenden emigranten die Europa verlieten. Juist alle kontakten, waartoe de mogelijkheid in deze was besloten, kunnen er weer machtig toe bijdragen ons volk het uitzicht op het geheel der wereld te doen behouden, dat ons in de beste dagen van onze geschiedenis steeds tot roem heeft gestrekt.

Tot dat uitzicht behoort uiteraard Zuid-Afrika, dat ik terloops al noemde. Een vaststaand punt van onze erfenis: het (Hollands-)Afrikaans wordt er gesproken door tenminste 2.000.000 mensen, die er de politiek leidende bevolkingsgroep vormen. De strijd der Afrikaners om een eigen bestaan tegen de Britse overheersing was een zo bezielend feit voor vorige Nederlandse generaties, dat velen over zee trokken om mee te vechten en later mee te bouwen aan een nieuwe toekomst. Het is uitermate tragisch dat in later jaren het beeld is vertroebeld door de wereldworsteling der rassen. Natuurlijk is het niet alleen ons recht, maar zelfs onze plicht als Nederlanders om, gelijk steeds, ook op dit punt te staan voor vrijheid en menselijke waardigheid - ook als er verschil van mening is met het ginds gevoerde beleid. Doch dit kan en mag niet gaan ten koste van het besef dat onze erfenis evenzeer eist solidair te zijn met den Hollandsen Afrikaner in zijn strijd om zijn bestaan, derhalve eist ook de waarde van zijn overtuiging te erkennen en te eerbiedigen.

Wij dienen het in het algemeen zo te zien, dat geen staatkundige machtsverhoudingen ons ontslaan kunnen van onze roeping te staan naast hen, die door de geschiedenis op onzen weg zijn gebracht. Dit geldt niet alleen Zuid-Afrika, welks geschiedenis in den aanvang zelfs door Nederlanders is gemaakt; het geldt ook de vrijheid van Ambon en Nieuw-Guinea. Indien wij willen opkomen voor recht en tegen tirannie, dan zullen wij ons woord moeten blijven spreken in de eerste plaats in die gevallen, waar wij door de geschiedenis bij betrokken zijn en waar wij dus doodeenvoudig een voor de hand liggenden plicht hebben te vervullen. Dit alles onverschillig of de heersende openbare mening in de buitenwereld ons spreken aangenaam vindt of niet.

Ik nam mijn uitgangspunt in den Nederlandsen staat. Maar dan toch alleen omdat men het gemakkelijkst spreekt vanuit het meest bekende - en omdat het voor het leven van de Nederlandse cultuur van centraal belang is dat zij ergens een staatkundigen vorm in het leven riep. Maar de taak die voor ons ligt, is geenszins beperkt tot de burgers van dien staat. Zij is de gemeenschappelijke opdracht van allen die delen in de Nederlandse erfenis. Het is nog steeds een opdracht van wereldwijde strekking, die ook de thans opgroeiende generatie moge bezielen.

In vorige nummers van ‘Neerlandia’ heeft de heer Kits Nieuwenkamp ons een en ander verteld over de wijze waarop de grote volken om ons heen zich in de ‘British Council’, in de ‘Alliance française’ en het ‘Goethe Institut’ inspannen om de in de wereld aanwezige belangstelling voor hun cultuur te bevredigen en om deze te bevorderen. Hier is nu eens echt een reden voor ons Nederlanders tot navolging van het buitenland...! Hebben wij soms niet nodig te doen wat zij met zoveel inspanning verrichten?

Er wordt tegenwoordig nogal wat gedaan aan verspreiding van kennis over Nederland in den vreemde, ook op cultureel gebied. Maar het is daarbij niet gebruikelijk de volle uitgebreidheid van onze culturele ruimte, met inbegrip dus van de Vlaamse gewesten en van Zuid-Afrika als uitgangspunt te nemen. Dit is verwaarlozing van de ons door het voorgeslacht nagelaten erfenis en een nodeloze beknotting van onze mogelijkheden. Overigens is dit natuurlijk maar een enkel punt, bij wijze van voorbeeld. Het arbeidsveld is van nog niet te overziene uitgestrektheid.

Ik heb in den aanvang gesproken over geestdrift voor de Nederlandse zaak. Zoudt U menen dat dit spreken ontsproot

[p. 177]

vervolg blz. 176

aan behagelijke tevredenheid met wat wij verrichten? het tegendeel is het geval. Mij beweegt veeleer de onrust dat een culturele gemeenschap, met zo grote mogelijkheden in de haar toevertrouwde gaven, in haar erfenis, zich hiervan zo weinig bewust is, dit alles vaak zelfs met een zekeren wellust bagatelliseert en den dekmantel gebruikt dat wij immers maar zo'n ‘klein volkje’ zijn. Daardoor schenken wij bij verre na niet aan de wereld wat wij haar zouden kunnen geven.

In onze erfenis ligt onze Nederlandse opdracht in deze wereld besloten. Zij omlijnt de mogelijkheden, de talenten, waarmede wij hebben te woekeren. Mogen wij getrouw bevonden worden.

Laten wij toch trachten de bezieling terug te vinden, die ons beheerste toen een einde kwam aan de Duitse bezetting - en die reeds vele jaren daarvoor Van Deyssel den wil deed uiten om ‘Holland hoog op te stoten in de vaart der volkeren’. Laten wij ons van deze gemeenschappelijke taak ook niet laten afbrengen door onder ons bestaande politieke of levensbeschouwelijke verschillen. Met elkander bouwen wij aan één cultureel huis, in wat wij doen en in wat wij laten. Zelfs in onze diepe verschillen weten wij toch dat wij maar dat ene culturele huis kunnen aanwijzen als resultante van ons streven. Naar buiten is dat ene huis ons naamkaartje, ons wezensmerk. Ons werk aan dat ene huis, over en door alle verschillen heen, is de beste oefenschool om te leren ook in internationaal verband grote verschillen te overwinnen.

Laat ons dan de gelederen sluiten en werken om onze cultuur te ontplooien, gelijk deze geladen tijd dat van ons vraagt, neen eist.

Op verzoek van de schrijver is de buigings-n gehandhaafd.