Neerlandia. Jaargang 68

[p. 122]

‘Belzen en Ollanders’
Mr. J. Fleerackers

Readers Digest heeft enige tijd geleden de resultaten gepubliceerd van een enquête over wat de inwoners van de zes Euromarktlanden wederzijds van elkaar denken en hoe de onderscheidene nationale produkten in andere landen worden beoordeeld. Men heeft de percentages berekend in welke verhoudingen de Duitsers, de Fransen, de Italianen, de Belgen, Nederlanders en Luxemburgers elkaar ‘betrouwbaar, precies en gewetensvol’ of ‘oppervlakkig en frivool’ beoordelen; ‘gedisciplineerd’ of ‘gepassioneerd en romantisch’, ‘vrolijk en goed gehumeurd’ of ‘koel en formeel’. Zijn hun produkten ‘van goede kwaliteit’ of eerder ‘middelmatig’? ‘Goed ontworpen en praktisch’ of ‘niet aantrekkelijk’; ‘niet duur’ of ‘duur’.

Verschillende tijdschriften en kranten hebben de tabelletjes met statistische gegevens overgenomen. Daarin is o.m. af te leiden dat ‘de Belgen’ zichzelf voor 24% als dynamisch en voor 61% als harde werkers beschouwen, maar hun noorderburen, ‘de Hollanders’, slechts voor 6% en 8% dezelfde kwaliteiten toedichten...

Omgekeerd beschouwt de Nederlander zichzelf voor 37% dynamisch en 61% als een hardwerkende man; maar in Hollandse ogen deelt de Belg slechts voor resp. 5% en 21% in diezelfde kwaliteiten. En zo gaat het lijstje voort.

De statistische enquête is een wetenschappelijk middel, dat in vele sectoren van de georganiseerde samenleving onmisbare diensten levert. Maar de ervaring leert dat statistieken gemakkelijk kunnen worden misbruikt, vooral wanneer het arsenaal van afdoende rationele argumenten is uitgeput. Als men voor leugens of onwaarheden terugdeinst dan beschikt men nog altijd over ‘de statistiek’, zo wordt wel eens gezegd.

De statistiek is een moeilijke wetenschap en gevaarlijk bovendien indien men er subjectieve beoordelingen mee wil meten. ‘Wat men over de anderen of over iets anders denkt’ is zo'n subjectieve vraag bij uitstek. Wie is ‘men’ en hoe meet men in eenheden een subjectief oordeel af?

Readers Digest heeft ‘de Belgen’ laten zeggen wat zij denken over ‘de Hollanders’, ‘de Fransen’, ‘de Duitsers’ enz., terwijl ‘de Hollanders’ zich over de anderen konden uitspreken enz.

Wat leert ons deze enquête?

De techniek van een massale enquête kan soms interessante gegevens aan het licht brengen; op één voorwaarde nochtans: dat deze enquête zelf wetenschappelijk betrouwbaar is opgesteld en uitgevoerd. Aan ons verzoek naar meer gegevens over de wetenschappelijke achtergrond van deze enquête (o.m. wat de gebruikte techniek betrof) werd geen gevolg gegeven, zodat deze beoordeling slechts is aangewezen op de in statistische percentages opgegeven resultaten.

Als deze enquête betrouwbaar is (en hierop komen wij straks terug) zijn uit deze resultaten een aantal merkwaardige vaststellingen af te leiden.

Op de eerste plaats blijkt dat zowel Noord als Zuid een beste indruk... van zichzelf plegen te hebben: Hollanders en Belgen achten zichzelf voor 61% harde werkers en dynamisch aangelegd.

Maar even opvallend is de vaststelling dat zowel Noord als Zuid elkaar wederzijds in hoge mate diskwalificeren. De ‘Belgen’ achten het Noorden voor 5% dynamisch en voor 21% noeste werkers; slechts voor 1% traag en lui. Het Noorden evenwel acht het Zuiden voor 6% dynamisch, slechts voor 8% harde werkers en... voor 19% traag en lui.

Het is evenwel opvallend dat de Belgen blijkens de enquête Nederland iets objectiever beoordelen, met name in ongeveer dezelfde verhouding als de Fransen, Italianen en Luxemburgers het doen. De Belgische beoordelingspercentages voor positieve eigenschappen ‘dynamisch, betrouwbaar, gedisciplineerd’ liggen op hetzelfde niveau als deze in Frankrijk, Italië en Luxemburg.

Maar gesteld tegenover de beoordeling van de overige vier Euromarktpartners hebben de Duitsers een veel positiever beeld van Nederland. Telt men de Duitse percentages over Nederland voor ‘positieve hoedanigheden’ samen dan liggen deze van de Duitsers tweemaal zo hoog als dezelfde percentages van België, Frankrijk, Italië en Luxemburg! Nederland ligt blijkbaar in Duitsland in hoog aanzien.

En hoe beoordeelt Nederland België?

De Nederlandse percentages voor ‘positieve eigenschappen’ bereiken niet eens de helft van het gemiddelde percentage waarmede de overige Euromarktlanden België beoordelen! Voor Nederland is België slechts voor 14% een dynamisch en hardwerkende groep; maar voor de Duitsers echter 39%, voor de Fransen 35%, de Italianen 26% en de Luxemburgers 27%. Voor 38% (sic.) van de Nederlanders zijn de Belgen ‘oppervlakkig en frivool’, maar slechts 5% van de Duitsers, 1% van de Fransen en 3% van de Italianen hebben hetzelfde oordeel. Er liggen hier dus bijzonder opvallende beoordelingsverschillen tussen Nederland en de andere Euromarktlanden t.o.v. België.

Deze bevindingen zijn in feite niet zo verrassend als ze op het eerste gezicht lijken te zijn. De diskwalificatie van Nederland t.o.v. België wordt ook door de dagelijkse ervaring gestaafd. Het is een feit dat Noord en Zuid, d.w.z. de ‘Belgische’ en ‘Nederlandse’ bevolking, nog blijk geven van een aantal vooroordelen en vooringenomen denkbeelden die grotendeels te wijten zijn aan de wisselvalligheden van de geschiedenis. Deze vooroordelen treden vooral duidelijk aan het licht in een enquête die deze subjectieve mening wil meten. Waarschijnlijk liggen gelijkaardige motieven aan de basis van de Duitse ‘overschatting’ (althans in verhouding tot het oordeel van de andere landen), maar voor ons vooral is de subjectieve tegenstelling Noord-Zuid te betreuren omdat de integratie - vooral van de bredere volkslagen - erdoor afgeremd wordt.

Maar nogmaals, wij maken voor het geheel van deze enquête één reserve: is zij met voldoende wetenschappelijke garanties uitgevoerd? Maar zelfs als we met een ruime foutenmarge rekening houden dan nog valt het op, op welke gereserveerde wijze de Nederlanders België beoordelen. De visie van de gemiddelde Nederlander op het karakter van ‘de Belg’ is negatief, althans, nogmaals, in verhouding tot de visie van de andere Europese partners.

Deze negatieve beoordeling strekt zich ook uit tot op de handelsprodukten van Belgische herkomst: Belgische produkten zijn voor 25% van de Nederlanders van ‘middelmatige kwaliteit’ (Dts. - Fr. - It. - Lux. = 7% en voor 18% ‘onaantrekkelijk’ (de andere landen slechts voor 6%) enz.

Een van de belangrijkste bezwaren die tegen deze enquête kan aangevoerd worden is het feit dat het onderzoek ‘de Belgen’ over eenzelfde kam scheert. Belgische produkten kan men wellicht onder dezelfde noemer rangschikken, maar op het vlak van het groepskarakter is deze referentie geheel onbruikbaar. Ook al heeft de loop der geschiedenis de stationspetten tussen Aarlen en Oostende geuniformeerd en zal de vrije loop van veel schuimend Belgisch bier ergens wel tot enige constante en indentieke ‘Belgische’ karaktertrekken hebben geleid, het is heel duidelijk dat in het volkskarakter van Vlamingen en Walen er heel duidelijke verschilpunten naar voren treden.

Maar gesteld dat de enquête een onderscheid tussen Vlamingen en Walen had gemaakt, dan nog is het zeer de vraag of de ondervraagde gemiddelde Nederlander zich van dit onderscheid wel was bewust geweest. In elk geval, dit ware een onderzoeksobject geweest dat tot interessanter gegevens had kunnen leiden.

Andere ervaringen

We hebben terloops vermeld dat de Nederlandse geringschatting t.a.v. het Zuiden zoals deze in de Readers Digest enquête naar voren treedt in Vlaanderen algemeen wordt erkend. Na afloop van een studentencongres van Vlaamse en Nederlandse studenten in 1961 te Antwerpen werd door het genootschap ‘De Nederlanden in Europa’ een vragenlijst onder de Vlaamse deel-nemers-studenten aan dit congres rondgestuurd.

Ook al kwamen slechts een 39-tal antwoorden op ± 200 terug - de vragenlijst kwam terecht in de drukke examenperiode - toch leverden de antwoorden revelante bekentenissen op.

Vraag 4 immers van de vragenlijst luidde: ‘Welke aspecten van het Nederlandse leven bieden naar uw inzicht het grootste contrast met de Vlaamse samenleving en verhinderen een vlot contact?’

[p. 123]

In 23 van de 39 antwoorden kon men volgende omschrijving van deze indruk optekenen: ‘zelfingenomenheid, superioriteitsgevoel, zelfbewustzijn, hautaine of aanmatigende houding, aanstellerigheid’.

Acht antwoorden zagen in het verschil in ‘omgangsvormen’ een hinderpaal voor een vlot contact. Ook aan deze antwoorden willen wij geen exclusief belang hechten, maar zij wijzen op een symptoom. Het zou voor het opvangen van vooroordelen wel leerzaam en nuttig zijn indien op werkelijke wetenschappelijke wijze kon worden onderzocht hoe Noord en Zuid zich mentaal van elkaar een beeld vormen.

De huidige secretaris-generaal van het Belgisch ministerie van Nationale Opvoeding en Cultuur, de heer C. van den Borre, sinds lange tijd promotor van het Noord-Zuidcontact van leraren en leerlingen, heeft destijds eens een eenvoudige proef genomen. Hij stelde aan twee groepen Vlaamse scholieren, waarvan de ene groep Nederland nog niet had bezocht en de andere groep zojuist van een schoolreis door Nederland terug was gekomen, de vraag vijf woorden neer te schrijven die hun te binnen schoten als zij aan ‘Holland’ dachten. Uit de breinen van de groep die het Noorden nog niet had bezocht kwamen als vijf meest frequente woorden te voorschijn: kaas, klompen, molens, koeien, water. Bij de tweede groep (nà de schoolreis) waren de meest frequente woorden: fietsen, bruggen, mooie wegen, water, ruimte.

Dit grappige experiment wijst erop hoe gemakkelijk het beeld van een volk zich kan reflecteren in stereotiepe beelden en hoe belangrijk objectieve en persoonlijke contacten zijn om deze vooringenomen beeldvorming op meer waardevolle en juistere objecten over te dragen.

Uit een en ander valt af te leiden van welk een primair belang het is voor de maatschappelijke integratie van Noord en Zuid dat dit stereotiepe beeld door een zo positief mogelijke werkelijkheidsindruk wordt vervangen.

Onlangs is te Bazel in Zwitserland een studiegroep opgericht met een bestendig secretariaat en eigen werkploegen. Dit centrum zal een wetenschappelijke enquête organiseren onder de 6.500 Duitse en 2.000 Franse grensarbeiders die dagelijks in Bazel komen werken. De enquête zal trachten te ondervangen wat de inwoners van Bazel weten en denken over de Elzasse en Zuidduitse pendelaars en omgekeerd wat deze laatste over Bazel denken. De resultaten zullen worden aangewend om wederzijdse vooroordelen, onjuiste indrukken en verkeerde denkbeelden te rectificeren. De stad Bazel wenst met kennis van zaken in deze streek de Europese toenadering experimenteel vorm te geven. Er wordt zelfs gedacht aan de oprichting van een Europese school en een pedagogisch seminarie waar leerkrachten van alle landen middelen en methodes zouden bestuderen om langs het onderwijs het Europese saamhorigheidsgevoel op basis van wetenschappelijke bevindingen en zo mogelijk van jongsafaan aan te wakkeren.

Een gelijkaardige wetenschappelijke aanpak van een aantal problemen in het psychologische vlak tussen Noord en Zuid is een dringende behoefte. De samenwerking kan niet uitsluitend gebaseerd worden op de versterking van economische structuren maar moet daarenboven geïnspireerd worden door een gevoel van ‘hetzelfde weten en hetzelfde willen’.

Vele jaren heeft de samenwerking in Benelux-verband als pre-figuratie gediend voor de Europese samenwerking. Het blijkt dat wij stilaan van Europese integratiemethodes hebben te leren!