Neerlandia. Jaargang 68

[p. 3]

Samenleving van verschillende rassen in één Staat

Hoe kunnen binnen het gebied, dat thans de Republiek van Zuid-Afrika is, toestanden worden geschapen, die recht doen zowel aan het zwarte als het blanke ras en aan beide de gelegenheid zullen verlenen, zich ten volle te ontwikkelen en uit te leven, twee rassen die zo hemelsbreed van elkander verschillen, maar toch beide evenveel recht hebben om Zuid-Afrika hun vaderland te noemen?

Heel eenvoudig gesteld, is dit de levensbelangrijke vraag, waar de Republiek voor staat en de bewoordingen van deze vraag omvatten het ideaal waarnaar de blanke Zuidafrikaanse natie streeft. Maar om deze eenvoudige vraag te verstaan is het noodzakelijk kennis te hebben van de Zuidafrikaanse achtergrond; heel wat van de heersende wanbegrippen aangaande het Zuidafrikaanse vraagstuk zijn namelijk aan een gebrek aan deze kennis te wijten.

Het reusachtige gebied tussen de Sahara-woestijn en de Zambesi-rivier (of zelfs de Limpopo), kan met recht als zwart Afrika worden bestempeld; het oer-thuisland der zwarte mensen van Afrika. U lette erop, dat ik de zuidgrens aan de Zambesi of de Limpopo stel. Ten zuiden daarvan ligt de huidige Republiek van Zuid-Afrika, die historisch geen deel van zwart Afrika uitmaakt, maar die vóór de komst van de blanken en de Bantoes heel dun door Hottentotten en Bosjesmannen was bevolkt. (De Bosjesman is zo goed als verdwenen, terwijl de Hottentotten grotendeels met de later ingevoerde en uiteindelijk vrijgestelde slaven zijn samengesmolten, een vermenging waaruit de huidige ‘Kaapse kleurlingen’ met een bijvoeging van ‘blank’ bloed zijn ontstaan.) Het is belangrijk voor ogen te houden, dat die tien miljoen Bantoes evenzeer als de drie miljoen blanken van de Republiek, afstammelingen zijn van kolonisten, van Bantoes uit Midden-Afrika en blanken uit Europa Deze kolonisten hebben min of meer gelijktijdig Zuid-Afrika bereikt en zijn er in binnengedrongen, de blanken oostwaarts van Tafelbaai af, de zwarten zuidwaarts langs de oostkust. Eerst een volle eeuw nadat Jan van Riebeeck was geland (1652), hebben die twee kolonistenstromen elkander ontmoet. Om dus, zoals dikwijls door onkundigen wordt gedaan, van de premisse uit te gaan, dat Zuid-Afrika, evenals Ghana of het Kongo-gebied, zwartmansland is dat door Europeanen aan hun gezag is onderworpen, is de waarheid geweld aandoen en met een wanbegrip van het vraagstuk der Republiek beginnen. Historisch - dit moet worden beklemtoond - hebben de blanke Zuid-Afrikaners evenveel recht als de zwarte Zuid-Afrikaners om het land als hun vaderland te beschouwen.

Ik heb één opzicht genoemd, waarin Zuid-Afrika op het Afrikaanse vasteland uniek is. In een ander opzicht is het uniek in de wereld. Het is namelijk de enige onaf hankelijke westerse staat onder blank bewind, waar de blanken in de minderheid zijn. Met insluiting van alle gekleurden is de verhouding in Brazilië 2 tot 1. In de Verenigde Staten van N.-Amerika is die 10 tot 1. In Zuid-Afrika is die 1 tot 4. Maar cijfers alleen brengen het onderscheid slechts ten dele aan het licht. De voorouders van de Amerikaanse negers zijn, hoofdzakelijk in

1 Hutten in de ‘duisend heuwels’ - Natal.

2 Kaapse bouwstijl uit 1699 - Stellenbosch.

[p. 4]

de achttiende eeuw, als slaven uit allerlei Westafrikaanse stammen daarheen gevoerd. Van alle stamverband losgerukt, verspreid over de plantages van hun blanke heren, in dagelijkse aanraking met de blanke levenswijze, hebben zij door de geslachten heen, opgehouden Afrikanen te zijn. Zij zijn Amerikanen geworden, hun taal is de taal van Amerika geworden. Trouwens, de overgrote meerderheid van hen is niet eens meer van zuiver negerbloed.

Heel anders is het in Zuid-Afrika gesteld. Hier zijn de bantoestammen slechts zowat een eeuw geleden aan blanke heerschappij onderworpen en zij zijn zelfs daarna binnen hun eigen stamverband en op hun eigen grondgebied blijven leven. Nog in 1877 kon Brittannië als voorwendsel voor zijn eerste annexatie van Transvaal aanvoeren, dat die stap nodig was teneinde de Boeren van uitdelging door machtige bantoestammen te redden. En tot op heden woont meer dan de helft van de bantoebevolking der Republiek binnen haar historische stamlanden of gaat daar slechts als trekarbeider vandaan naar de steden van de blanken. Trouwens, het is eerst sedert de snelle industrialisering van Zuid-Afrika in de dertiger jaren, dat Bantoes in groten getale als arbeiders naar de nijverheidssteden zijn gestroomd.

De kleine blanke natie heeft weliswaar reeds bewonderenswaardig veel tot de ontwikkeling van de Bantoe binnen onze grenzen bijgedragen. Daar wordt meer aan onderwijs en gezondheidszorg gedaan dan ergens anders in Afrika en de Bantoe alhier is er economisch veel beter aan toe dan de massa's van Indië; er bestaat reeds een kleine middenstand van zakenlieden, rechtsgeleerden, geneesheren en anderen. Toch blijft het feit, dat dit hen niet in Europeanen met een zwarte gelaatskleur heeft veranderd, dat de overgrote meerderheid nog heel primitief is en dat hun levensbeschouwing en denkwijze gans anders is dan die van de Westerling.

* _* *

Dit dan was in korte trekken de positie toen, wat ik zou willen noemen, de revolutie van zwart Afrika in de vijftiger jaren is begonnen. De koloniale mogendheden hebben met verbluffende haast voor het zogenaamde zwarte nationalisme geabdiceerd. Binnen vier jaar zijn een twintigtal nieuwe onafhankelijke staten als paddestoelen ontstaan. Het democratische parlementaire stelsel zou voor hen geluk en voorspoed brengen.

Het zij mij veroorloofd iets aan te halen uit een rede, die ik in 1956 heb gehouden, een jaar voordat de eerste van de Afrikaanse kolonies haar onafhankelijkheid heeft ontvangen:

‘Als wij in aanmerking nemen dat het Britse parlementaire stelsel het moeilijkste van alle regeringsstelsels is... dat dit pas in onze dagen volkomen een democratisch stelsel is geworden; dat de ganse geschiedenis, tradities en denkwijze van de zwarte rassen gans en al van die van de Britten verschillen; dat de massa van de zwarten in Afrika nog om zo te zeggen volslagen barbaren zijn, met slechts een handjevol in elke kolonie dat naar het uiterlijk de beschaving van de blanke heeft aangenomen - wanneer men al deze dingen in aanmerking neemt, dan kan men slechts tot één gevolgtrekking komen: De invoering van zelfbestuur onder het parlementaire stelsel moet, indien dit binnen afzienbare tijd gebeurt, onvermijdelijk op een klaaglijke mislukking uitlopen. Op zijn best zal dit in een corrupte één-partij-dictatuur ontaarden. Op zijn ergst zal dit tot burgeroorlog en chaos leiden.’

Wie vandaag naar zwart Afrika kijkt, zal bemerken, dat mijn voorspelling van 1956 niet zo erg wild was! Niet daarom echter heb ik naar die verwikkelingen in zwart Afrika en naar mijn voorspelling verwezen, maar wel omdat deze gebeurtenissen op allerlei wijze Zuid-Afrika raken. Enerzijds komt van buiten onze grenzen steeds dringender de eis, dat ook bij ons de zwarten even halsoverkop volle politieke rechten moeten ontvangen. Anderzijds wordt van binnen beseft, dat door deze gebeurtenissen de tijd tot onze beschikking verkort is, de tijd om de toestand te scheppen, die ik in mijn aanhef heb geformuleerd.

Hoe moet dit geschieden?

Om mee te beginnen wil ik het volgende constateren, Haast alle blanke Zuid-Afrikaners aanvaarden de stelling, die reeds in 1950 door de Nederduits Gereformeerde kerken van Zuid-Afrika is neergelegd, kerken die het beginsel van apartheid of afzonderlijke ontwikkeling onderschrijven:

‘Onthouden moet worden, dat geen volk ter wereld, dat ook maar even zijn zout waard is, voor altijd tevreden zal zijn met geen of slechts indirecte zeggenschap in de staatkundige en sociaal-economische organisatie van het land, waarin besluiten worden genomen over zijn belangen en toekomst. Zo iets van de Bantoe te verwachten is niet alleen onbillijk tegenover de Bantoe, maar zal uiteindelijk tot de grootste ontnuchtering en strijd leiden.’

Blank Zuid-Afrika aanvaardt, met andere woorden, dat een bevolkingsgroep niet op de duur aan een andere groep ondergeschikt gehouden kan of mag worden en dat de zwarte Zuid-Afrikaner, net als zijn blanke landgenoot, zeggenschap in de zaken van zijn land moet verkrijgen. Het is dan ook geen strijdvraag meer of de Bantoe politieke rechten moet verkrijgen; de vraag is alleen, hoe dit het beste kan geschieden.

* _* *

Een minderheid onder de blanken van de Republiek is ten gunste van het ook hier aanvaarden van een beleid,

[p. 5]

soortgelijk aan dat van deelgenootschap (‘partnership’) dat Brittannië als de oplossing van het rassenvraagstuk in de Rhodesische Federatie geprobeerd heeft toe te passen. In het kort komt dit daarop neer, dat de Republiek als een veelrassige eenheidsstaat moet worden ontwikkeld, waar alle burgers, afgezien van ras, het stemrecht moeten verkrijgen, indien zij aan vastgestelde vereisten voldoen. Daarmee gepaard moet dan alle scheiding van die rassen geleidelijk verdwijnen. Toegegeven wordt dat onder zo'n beleid de Bantoekiezers allengs de meerderheid van het kiezerscorps zullen uitmaken. Daarin zien de voorstanders van zulk een beleid echter geen bezwaar, want, zo wordt geredeneerd, zonder rassendiscriminatie zal de partijpolitieke verdeling niet op een rassengrondslag geschieden.

Door de grote meerderheid van de blanken wordt dit beleid ten enenmale verworpen. Dit wordt verworpen omdat het daarop moet afsturen, dat het blanke Zuidafrikaanse volk op de duur een politiek machteloze minderheid in zijn eigen vaderland zal uitmaken. Dit wordt verworpen, ook omdat de rassenwrijving niet zal verminderen, eerder verergeren.

Vijftig jaar lang bezitten de twee blanke taalgroepen in Zuid-Afrika, de Engels- en de Afrikaanssprekenden, gelijke politieke rechten. De twee groepen wonen, werken en vermaken zich door elkaar heen. Zij hebben dezelfde westeuropese achtergrond en zijn in werkelijkheid nauw verwant. En toch is de partijpolitieke verdeling thans nog in hoofdzaak een tussen Afrikaans- en Engelssprekenden. Het lijkt daarom geheel en al onwerkelijk om te verwachten, dat wat Boer en Brit nog steeds niet recht kunnen krijgen, zwart en blank zomaar zullen kunnen doen. Veel eerder moet worden verwacht, dat zo'n beleid op een steeds heviger politieke strijd tussen de rassen zal uitlopen, met als gevolg scherper rassenwrijving.

Er is echter ook nog een ander, diepgaand bezwaar tegen zulk een beleid.

Ik heb eerder verwezen naar het feit, dat het democratische parlementaire stelsel helemaal vreemd is aan de tradities en de levensbeschouwing van de zwarte rassen. Maar nu heeft de Britse staatsman-filosoof, lord Balfour, jaren geleden in een treffende zin de voorvereisten voor het welslagen van het parlementaire stelsel genoemd: ‘Onze hele politieke machinerie veronderstelt een volk dat het zo fundamenteel eens is, dat het zich veilig kan veroorloven om onderling te stribbelen.’ Met andere woorden, het democratische parlementaire stelsel vereist een homogeen volk. Ook waar de heterogene groepen binnen een natie zo nauw verwant zijn zoals in België en in Zuid-Afrika, zijn er aanduidingen van de juistheid van Balfours stelling. Hoeveel temeer zal dit waar blijken te zijn, waar het volk fundamenteel ‘oneens’ is, of liever, waar er niet één volk is, maar twee rassen die fundamenteel ‘oneens’ zijn! Indien blanken en Bantoes binnen een eenheidsstaat gelijke politieke rechten zouden genieten zou dit niet lang onder een democratisch parlementair stelsel zijn.

In de voormalige Rhodesische Federatie is het beleid van deelgenootschap reeds mislukt. Ik ben overtuigd, dat dit in Zuid-Afrika eveneens zou mislukken.

* _* *

Scheiding tussen de rassen is bijna zo oud als de blanke nederzetting, maar het zou mij te ver voeren, indien ik in bijzonderheden zou verduidelijken, hoe de Hollandse kolonisten al heel vroeg in onze geschiedenis een kleurscheidslijn hebben getrokken tussen hen en hun ingevoerde slaven, alsook tussen hen en de volkomen barbaarse Hottentotten, en later Bantoes, met wie zij in aanraking zijn gekomen. Deze scheiding is dwars door onze geschiedenis blijven voortbestaan en daaruit is op volkomen natuurlijke wijze het begrip van apartheid of afzonderlijke ontwikkeling ontstaan. Wat nieuw is, is de erkenning, dat naarmate de Bantoes zich onder leiding van de blanken ontwikkelen, zij de gelegenheid moeten krijgen, op politiek en ander gebied soortgelijke rechten en gelegenheden als de blanken te verkrijgen. Ook nieuw is het streven om de scheiding op alle levensterreinen door wetgeving vast te leggen.

Wat ik hier als nieuw heb beschreven, is daarbij geen uitvindsel van de Nationale Partij, die in 1948 onder dr. D.F. Malan aan het bewind is gekomen. De regering van Malan en die van zijn opvolgers waren slechts de eerste om te proberen de gedachten in een stelselmatig beleid te formuleren en toe te passen.

Hoe oud de gedachte zelf is, zal genoegzaam blijken wanneer ik slechts twee aanhalingen weergeef en wel uit toespraken van de twee politieke leiders die elkaar zo lang en zo heftig hebben bestreden.

In 1917 heeft generaal J.C. Smuts zich als volgt uitgelaten:

‘In plaats van zwart en blank op de oude, lukrake wijze te vermengen... proberen wij nu een beleid vast te stellen om hen zoveel mogelijk in onze instellingen afzonderlijk te houden. Wat grondbezit, nederzetting en regeringsvorm betreft, proberen wij hen apart te houden en op deze wijze een algemeen beleid te scheppen, dat een honderd jaar kan nemen om uit te werken, maar dat op de lange duur wel zal blijken de oplossing van het naturellenvraagstuk te zijn.’

(Volledigheidshalve moet hier worden bijgevoegd, dat dit bij woorden is gebleven en dat in latere jaren generaal Smuts deze gedachte heeft verworpen).

In 1921 verklaart generaal J.B.M. Hertzog, toen leider van de oppositie:

‘Voor de Kaffers zal er grond apart worden gesteld. De blanke zal desgelijks worden behandeld, met het uiteindelijke doel, dat de een niet de ontwikkeling van de ander in de weg zal staan. Er moet dus ook industriëel een scheiding tussen de

[p. 6]

rassen zijn, anders zal er nooit rust in Zuid-Afrika zijn. Daarom is segregatie de enige weg die gevolgd kan worden.... je kunt een volk geen politieke rechten onthouden... De naturel moet zich in zijn gebied ontwikkelen en de blanke zal in zijn gebied niet toelaten dat een naturel stemrecht krijgt.’

Deze twee staatslieden hebben dan ook in 1936 tezamen de eerste praktische stap in de richting van afzonderlijke ontwikkeling gedaan, toen in Kaapstad afzonderlijke kiezerslijsten voor blanken en Bantoes zijn ingesteld en voorziening is gemaakt voor de aankoop van meer grond voor de Bantoes. (Toen Kaapland nog een Britse kolonie was, is aan een beperkt aantal Bantoes samen met de blanken stemrecht verleend.)

Drie jaar later is de tweede wereldoorlog uitgebroken, die alle aandacht van het rassenvraagstuk van het land heeft weggetrokken. Eerst met de bewindsaanvaarding door dr. Malan in 1948 kon daar weer ernstig aandacht aan worden gegeven en is men begonnen met de systematische uitbouw van het apartheidsbeleid.

* _* *

In de aangehaalde woorden van generaal Hertzog uit het jaar 1921 vindt men het fundamentele doelwit van dit beleid: afzonderlijk grondgebied, tezamen met politieke en industriële scheiding, ‘anders zal er nooit rust in Zuid-Afrika zijn.’ Het feit, dat meer dan drie miljoen Bantoes nog permanent in hun thuislanden wonen en werken, waar geen blanke grond mag bezitten, en het feit, dat het grootste deel van degenen, die elders in dienst van blanke werkgevers zijn, zich nog als deel van die bantoestammen voelen, verschaffen de praktische grondslag waarop het beleid is gebaseerd.

Het ideaal is nu om deze bantoegebieden politiek en economisch zo snel mogelijk zodanig te ontwikkelen, dat de daar wonende Bantoes economisch sterk kunnen worden, dat de gebieden eindelijk volkomen zelfbesturend kunnen worden en dat daar bestaansmogelijkheden voor althans de overgrote meerderheid van Zuid-Afrika's bantoebevolking zullen worden geschapen.

De struikelblokken op de weg zijn ontzaglijk groot. De bantoegebieden, waarvan sommige stukken tot de beste landbouwgebieden van de Republiek behoren, zijn economisch achterlijk. Reeds ontzaglijk veel is en wordt door de regering gedaan om de Bantoes landbouwkundig te ontwikkelen, maar de primitieve bantoeboer is uiterst conservatief en aanvaardt niet licht moderne landbouwmethoden. Nijverheidsontwikkeling is er nog helemaal niet en om zodanige ontwikkeling zo snel mogelijk aan de gang te krijgen, volgt de regering een beleid van ‘grens-industrieën’, d.w.z. blanke ondernemers worden aangemoedigd om fabrieken aan de grenzen van de bantoegebieden op te richten. Een nog ernstiger struikelblok is de, grote mate waarin de bestaande nijverheden in de steden van de Republiek gebruik maken van ongeschoolde en half-geschoolde bantoearbeiders, met het gevolg, dat de meest ontwikkelde Bantoes, mensen met een westerse geleerdheid, zakenlieden en beroepsmensen, zich in die steden bevinden. Eerst naarmate de bantoegebieden zich ontwikkelen, kan worden gehoopt, velen van deze Bantoes naar hun eigen gebieden terug te lokken.

Klaarblijkelijk zou welslagen met dit streven ingrijpende wijzigingen in de gehele structuur van de industrieën van de Republiek met zich brengen, zelfs in zulk een mate, dat er juist om deze reden lieden zijn die volhouden dat dit beleid niet kan slagen.

Zeker zal de toepassing van het beleid tijd vergen, en intussen leveren de problemen van de stedelijke Bantoe - zijn behandeling en zijn rechten - ernstig hoofdbrekens op en geeft dit aanleiding tot verreweg de meeste van die ongelukkige voorvallen die zoveel publiciteit in het buitenland ontvangen.

Daarbij komt, dat het beleid van afzonderlijke ontwikkeling reusachtige offers van de kleine blanke gemeenschap eist. De Verenigde Staten van Amerika en andere Westerse landen stellen astronomische bedragen voor de ontwikkeling van onderontwikkelde landen beschikbaar. Zuid-Afrika daarentegen moet de grote bedragen voor de ontwikkeling van zijn eigen onderontwikkelde gebieden zelf vinden. Van de blanken in de Republiek worden dus grote geldelijke offers gevraagd. Hun wordt ook gevraagd om in tal van opzichten traditionele opvattingen prijs te geven. Met dit alles moet iedere regering, welke ook, rekening houden bij de bepaling van hoe snel zij met de uitvoering van het beleid mag gaan.

* _* *

Ik heb in het kort de twee mogelijke antwoorden op de vraag waarvoor Zuid-Afrika staat, geprobeerd te ontleden. Daarbij ben ik niet eens bij het probleem van de Zuidafrikaanse Indiërs en van de Kaapse kleurlingen gekomen, een probleem dat een heel artikel op zichzelf nodig zou hebben.

Uit deze korte ontleding, vertrouw ik, treden twee feiten duidelijk te voorschijn. Het ene is, dat, verre van de minder ontwikkelde gekleurde rassen binnen zijn grenzen te willen onderdrukken, blank Zuid-Afrika ernstig probeert, het rassenvraagstuk op een wijze op te lossen, die recht aan allemaal zal laten geschieden. Het tweede is de bijna schrikwekkende ingewikkeldheid van het vraagstuk.

Deze twee feiten geven aan de blanken van de Republiek het recht sympathieke belangstelling en geduld van de kant van hun stamgenoten in het buitenland te vragen.

A.L. GEYER.

Dr. A.L. Geyer werd op 11 augustus 1894 in Somerset-Oost in de Kaapprovincie geboren. Hij studeerde in Kaapstad, Stellenbosch en Duitsland, waar hij in 1921 zijn doctorsgraad behaalde. Hij volgde een journalistieke loopbaan en werd hoofdredacteur van ‘Die Nasionale Pers’, waartoe o.m. ‘Die Burger’, een van de grote Zuidafrikaanse dagbladen behoort. In 1950 volgde zijn benoeming tot Hoge Commissaris in Londen, een post die hij tot 1954 bekleedde. Hij is voorzitter van SABRA, het Suid-Afrikaanse Buro vir Rasseaangeleenthede.

Red.