Neerlandia. Jaargang 67

[p. 184]

Publikaties

Boekbesprekingen

Prof. Dr. L. Coetsier en Drs. A. Bonte: Doorstroming naar de universiteit. Preadvies opgesteld in opdracht van de commissie Hoger Onderwijs en wetenschappelijk onderzoek van de Kultuurraad voor Vlaanderen. Antwerpen, Kultuurraad voor Vlaanderen, 1963. 8^o. Deel 1: Probleem van hoog tot laag. 89 blz.; deel 2: Aansporing tot socio-culturele mobiliteit. 74 blz. (met samenvattingen in het Frans en het Engels.) (Dokumenten van de Kultuurraad voor Vlaanderen, 1 en 2.)

Prof. Coetsier is bekend om zijn baanbrekend onderzoek over het onderwijs in Vlaanderen. Zijn studies Problemen gesteld door de bevolking van universitair en middelbaar onderwijs en De actuele deelname van beide taalgroepen aan het Belgisch opleidingswezen en de maatschappelijke gevolgen er van, die hij in 1959 publiceerde, (uitvoerig door mij besproken in ‘Neerlandia’ van juli/aug. 1960), brachten bij de Vlaamse publieke opinie een grote schok teweeg, omdat wetenschappelijk aangetoond werd hoe groot de Vlaamse achterstand t.o.v. de Franstaligen op onderwijsgebied wel was. De meest sprekende cijfers, die uit dit onderzoek te voorschijn kwamen, worden sedertdien in iedere Vlaamse betoging meegedragen (men kent ze: 62% dienstplichtigen en 38% studenten, die het Nederlands als voertaal kiezen). Prof. Coetsier toonde niet alleen de achterstand aan, maar hij ontleedde ook scherp de oorzaken ervan.

Deze nieuwe studies vormen tezamen een rapport, dat hij samen met zijn medewerker, Drs. Bonte, op verzoek van de Kultuurraad voor Vlaanderen, samenstelde. Ze zijn een verdere uitwerking van de voormelde vroegere publikaties. De gegevens zijn t/m 1962 bijgewerkt. In deel 1 worden achtereenvolgens behandeld: ‘De maatschappelijke betekenis van de doorstroming’, ‘het lager onderwijs beschouwd in het perspectief van de doorstroming’, ‘de opgang van de Vlaamse jeugd in het secundair onderwijs’ en ‘doorstroming en uitval tussen humaniora en universiteit’; in deel 2 de ‘oorzaken van de onvoldoende doorstroming’ en de ‘toekomstperspectieven voor de onderscheiden universitaire studierichtingen en Nederlandstalige aanwezigheid’. Telkens worden op basis van de wetenschappelijke ontleding van feiten en oorzaken, ook middelen aangegeven om een ongewenste toestand te verhelpen. Een wondermiddel is er niet, want de scheefgegroeide situatie wordt bepaald door een heel samenstel van factoren, sociale, economische, culturele en psychologische. We kunnen in het bestek van een korte boekbespreking onmogelijk in bijzonderheden treden. Vermelden wij slechts enkele opvallende conclusies: ‘De stop van de democratisering van het onderwijs ligt op het secundair, veeleer op het universitair niveau’ en het feit, dat de aandacht van de Nederlandstalige studenten tot nu toe in zeer sterke mate uitging naar de meer geesteswetenschappelijk-gerichte studierichting, een feit dat zowel zijn oorzaak vindt in sociaal-economische verhoudingen in Vlaanderen (o.a. verfransing van het bedrijfsleven) als consequenties heeft voor die verhoudingen. Deze conclusies waren ook al in Coetsiers verhandelingen van enkele jaren geleden te vinden. Sedert het vorige onderzoek is het Nederlandstalige aandeel in het hoger onderwijs met enkele procenten toegenomen, maar die toeneming is toch maar uiterst langzaam.

Dit rapport is bijzonder belangrijk als grondslag voor maatregelen om het Vlaamse tekort op te heffen. Moge het niet bij studie blijven. De Kultuurraad voor Vlaanderen kan, samen met de beide auteurs, gelukgewenst worden met de uitgave van dit praeadvies. Ook de uiterlijke verzorging van deze twee publikaties verdient alle lof.

W.

Soctalisme en Vlaamse Beweging. Uitgave van het August Vermeylenfonds, 1963. 8^o. 58 blz.

Dit boekje bevat, behalve een inleidende beschouwing door Achilles Mussche, voorzitter van het Vermeylenfonds, de twee referaten over de verhouding van socialisme en Vlaamse beweging in het verleden, die door Drs. M. Oukhov en Leo Picard op een bijeenkomst van het Vermeylenfonds, op 8 dec. 1962, naar voren gebracht werden.

In zijn inleiding pleit Mussche voor een ‘levende eenheid van Vlaamsgezindheid en socialisme’. Mussche merkt op, dat ondanks het samenvallen van klassenstrijd en taalstrijd, een wezenlijke eenheid tussen socialistische en vlaamse beweging niet tot een politieke werkelijkheid werd gemaakt. Terecht acht hij dit een jammerlijke ontwikkeling. De schuld ligt aan twee kanten: ‘Dat processus van vervreemding, ja soms van vijandigheid, is hoofdzakelijk een Gents verschijnsel geweest, omdat Gent de bakermat en jarenlang het enige grote centrum van het Vlaamse socialisme is geweest. Het is niet mijn taak hierop nader in te gaan, maar het lijdt wel geen twijfel, dat de schuld voor de verwijdering aan beide zijden heeft gelegen: schuld aan de zijde van de toenmalige kleinburgerlijke flaminganten, die zich in hun bekrompen provincialisme blind keken op de taal die gans het volk was en in hun reactionaire opvattingen zelfs opkwamen tegen sociale wetten om het afschuwelijke lot van het Vlaamse proletariaat te verbeteren; schuld aan de zijde van de socialisten, die technische scholing soms achterstelden bij de kennis van een mondvol gebrabbeld Frans en mee met de Gentse franskiljons bereid waren om de taalmuur af te breken aan de verkeerde kant, door de taal van de katoenbarons aan de arbeiderskinderen reeds in hun schamel beetje lager onderwijs aan te leren. Als Vlaamse socialisten betreuren wij die ontwikkeling tweemaal, eens als Vlaming en eens als socialist; daardoor is de Vlaamse Beweging niet van meet af aan een algemene onweerstaanbare volksbeweging kunnen worden; aan de andere kant is het ook, tot op de dag van heden toe, een van de remmende factoren geweest op de expansie van het socialisme in Vlaanderen’.

Ik citeer dit zo uitvoerig, omdat Mussche m.i. de zaak in de kern treft. In de historische discussie - en in het onderzoek, want dat moet in de eerste plaats verricht worden - zou als centrale vraag gesteld dienen te worden: waarom zijn in het derde kwart van de 19de eeuw Vlaamse Beweging en socialisme vrijwel geheel langs elkaar heen gegleden. En 't gaat hier niet in de eerste plaats om het beantwoorden van een schuldvraag, maar wel om een verklaring van een fenomeen dat de verdere ontwikkeling in Vlaanderen diepgaand beïnvloed heeft, ja, dat gemaakt heeft, dat er nog steeds van een Vlaamse kwestie sprake is.

In dit bestek kan ik hierop niet verder ingaan (ik schreef hierover wat uitgebreider - overigens slechts in hypothetische vorm - in het maandblad Socialisme en Democratie van juni 1961), maar ik breng 't naar voren, omdat noch het referaat van Oukhov, noch dat van Picard een bevredigend antwoord voor dit kernprobleem brengt.

Dit vooropstellende, beveel ik beide verhandelingen aan hen, die belangstellen in de geschiedenis van het Vlaamse socialisme en van de Vlaamse Beweging, van harte ter lezing aan.

Oukhov handelt het uitvoerigst over het vroegsocialisme, vóór 1872, en de banden van zijn aanhangers met het flamingan-

[p. 185]

tisme. Hij deelt belangwekkende feiten mee. Van latere socialisten, na 1872, signaleert hij Vlaamsgezinde uitingen. Met name die van de bekende Brusselse socialist De Paepe zijn van belang, maar m.i. was dit toch niet meer dan een bijkomend facet van het socialisme in Vlaanderen. Dat de opkomst van het socialisme, van de arbeidersbeweging in het algemeen, aan het flamingantisme een breder perspectief heeft gegeven, Oukhov constateert dit terecht, maar aan het kernprobleem (zie hierboven) gaat hij toch voorbij.

Picard behandelt de tijd na 1890. Het hoofdaccent valt bij hem op de huidige situatie. Over zijn opvattingen heb ik hier al meermalen geschreven. Terecht stelt hij, dat Anseele van flamingantische zijde wel wat al te zeer verguisd is, maar ook hij gaat eigenlijk voorbij aan het kernprobleem, dat een afzonderlijk onderzoek verdient: Waarom is de socialistische doctrine in Vlaanderen toch zo weinig beroerd door het flamingantisme. De houding van het socialisme te Gent, waarop Anseele zo'n diep stempel gedrukt heeft, is hiervoor beslissend geweest.

Met al de invloed, die na 1900 Vermeylen en Huysmans uitgeoefend hebben op het Vlaamse socialisme hebben ze toch maar ten dele een flamingantische inhoud kunnen geven. Die inhoud was al vóór 1900 grotendeels bepaald, omdat doorgaans de ideologische strekking van een beweging vooral in de beginperiode vorm krijgt. Maar nogmaals, er zou eens een diepgaand historisch onderzoek naar dit probleem ingesteld moeten worden.

W.

Wij ontvingen:

Walter Kunnen: Naar het einde van de ‘Vlaams-Waalse’ tegenstellingen? (tezamen uitgegeven met een Franse versie). Zulte, Oranje-uitgaven 1963. 8^o. 12 + 12 blz. Bfr. 10. -.

(Schrijver bepleit de onderverdeling van België in zes ‘Rijksgebieden’, drie Vlaamse en drie Waalse, terwijl Brussel een ‘Bondsgebied’ met een status, te vergelijken met die van Washington in de Verenigde Staten, zou moeten worden.)