Neerlandia. Jaargang 67

[p. 133]

Dialectgrenzen Nederl.-Duits grensgebied. De onderste lijn geeft tevens de grens van de Hoogduitse klankverschuiving aan.

Oorzaken van de Duitse onderschatting van het Nederlands
Hans Combecher
Studienrat a/h Auslandgymnasium te Steyl a/d Maas, Limburg.

Het is mij nog geen enkele keer overkomen, dat een Nederlander mij meteen wou geloven, als ik hem vertelde, hoe moeilijk het zelfs voor een intellectuele Duitstalige is, om het Nederlands als datgene te accepteren wat het in werkelijkheid is: een weliswaar aan het Duits verwante, maar volkomen zelfstandige, beschaafde taal, die haar eigen grote literatuur en haar eigen schoonheid bezit. Mijn Nederlandse gesprekspartners wilden dit verschijnsel maar liever weer aan in Nederland terecht of ten onrechte veronderstelde Duitse karaktergebreken wijten, zoals b.v. een te hoge eigendunk, een plompe overschatting van de Duitse ‘Kultur’ of een verachting voor de taal van een relatief kleine groep.

Maar hoe zou het dan te verklaren zijn, dat juist de Duitse geest zo wijd open staat voor vreemde literaire en wijsgerige invloeden, ook al komen die uit taalgebieden, die veel kleiner zijn dan het Nederlandse? Kierkegaard, Ibsen, Andric of Lukács worden zonder meer als belangrijk of zelfs groots aanvaard, en niemand ziet op hun kleine taalgebied neer. Ik heb tenminste nog nooit gehoord, dat een beschaafde Duitser het Deens, het Servisch of het Hongaars voor minderwaardig of grappig verklaarde. Maar als diezelfde Duitser een Nederlands zinnetje hoort, dan begint hij te grinniken net of een volwassene hem in een kindertaaltje had toegesproken. Wordt een Nederlander toevallig getuige van een dergelijke reactie, dan heeft hij moeite om zijn toch al opgekropte verbolgenheid te bedwingen. Op deze manier wordt telkens weer veel goed werk voor betere wederzijdse betrekkingen in een oogwenk teniet gedaan, want terecht laat niemand een belediging van zijn moedertaal op zich zitten.

Nederlands, Nedersaksisch, Nederfrankisch

Hoe is dit vreemde en ergelijke gedrag van de Duitstaligen, en vooral van mensen uit de buurt van de Nederlands-Duitse grens, dan wèl te verklaren? Een voorlopig antwoord luidt: omdat alles wat op Nederduits lijkt voor maatschappelijk minderwaardig geldt. Dit kan ook moeilijk anders, want nergens in het Duitse taalgebied vervult een taal, die buiten de Hoogduitse klankverschuiving is gebleven, de functie van een ‘Hochsprache’. Binnen Duitsland is het gehele Nederduitse taalgebied onder de heerschappij van het Hoogduits gekomen, omdat juist in Noord-Duitsland de Reformatie en daarmee ook de taal van Luthers Bijbelvertaling ingang vond. De oorspronkelijke taal van deze gewesten werd hoe langer hoe meer verdrongen en zakte af tot de taal van de minder beschaafden. Omdat nu het Nederlands veel dichter bij het Nederduits staat dan bij het Hoogduits, ontstaat er een komisch effect zodra het op terreinen verschijnt die - voor Duits gevoel - alleen aan het Hoogduits zijn voorbehouden. De associatie ‘Nederlands = niet volwaardig’ moge dan taalkundig volkomen onrechtvaardig en absurd zijn, in feite ontstaat zij spontaan bij iedere Duitstalige, die met het Nederlands in aanraking komt.

Aan de Nederlander, die in deze reactie alleen maar gebrek aan tact of inzicht wil zien, zou ik willen vragen, hoe hij dan zou reageren, als hij b.v. in een kerk terecht kwam, waar de bede ‘Heer des Hemels, zend een engel, om ons uit de nood te helpen’, klonk als ‘Haimelboasie, stuur een vleugelsmeris om ons uut de penoarie te helpen’. (En dat nog wel met een dik ‘volksaccent’ gesproken!). Niemand zegge, dat dit voorbeeld overdreven is, alleen maar omdat hij de verbeeldingskracht mist het zich echt voor te stellen. Het heeft mij als Noordrijnlandse Duitser ongeveer drie jaar gekost, nadat ik begonnen was om Nederlands te leren, tot deze vervelende associatie eindelijk overwonnen was. Bovendien heb ik het te vaak beleefd, hoe Noordnederlanders zich luidruchtig vermaakten met de advertentiepagina van een Vlaamse krant of met een stukje Afrikaans, om een verwijt aan het adres van Duitstaligen in deze nog serieus te kunnen nemen.

De onwillekeurige geringschatting van het Nederlands is in de Nedersaksische gebieden van Duitsland iets minder erg dan in de Nederfrankische. Een afdoende verklaring voor dit feit heb ik nog niet kunnen vinden, maar ik vermoed, dat het verschil in grootte en ligging er iets mee te maken heeft. Het Nedersaksische gebied ligt immers voor het overgrote deel binnen Duitsland en heeft krachtige pogingen gekend om zijn eigen taal tegenover het Hoogduits te handhaven.

[p. 134]

In de meeste bloemlezingen van Duitse verskunst zal men twee of drie stukken in het Nedersaksisch aantreffen (Storm, Groth); deze Nederduitse gedichten aanvaardt het lezerspubliek over het algemeen als aardige relicten uit een voorbije tijd en een dorps milieu. Nederfrankische verzen zal men daarentegen steeds tevergeefs zoeken in dergelijke bundels. Er bestaan zelfs Nedersaksische Bijbelvertalingen, die echt gebruikt worden, zelfs in kerkdiensten. Het is ook nog steeds mogelijk, op enkele plaatsen in het Nedersaksisch te preken, wat in het Nederfrankisch, de taal die het nauwst met het Nederlands verwant is, volstrekt onmogelijk geworden is en haast blasfemisch zou aandoen.

Van het Nederfrankisch gebied hoort alleen maar een relatief smalle strook bij Duitsland; het is zijn vroegere culturele centra Limburg, Brabant, Vlaanderen en Gelderland kwijt en kon dus moeilijk de kracht opbrengen, die voor behoud van eigen taal nodig is. Het duidelijkst doet het Nederfrankisch zich nog gelden tijdens de carnavalstijd; maar de averechtse uitwerking hiervan ligt voor de hand, als men aan het effect denkt, dat gesproken Nederlands buiten de carnavalstijd moet uitlokken. Waar de verbinding met het echte Nederlands tot ca. 1850 nog in leven was, b.v. in Kleef, Kevelaer of Straelen, daar hebben de Pruisen deze verbinding met geweld verbroken. Van Nederlandse zijde gebeurde niets tegen deze linguïstische verkrachting.

De Nederfrankische strook binnen Duitsland heeft dus moeten beleven, hoe haar oorspronkelijke taal steeds meer naar beneden werd gedrukt en nog veel dieper afzakte dan het Nedersaksisch. Vandaag is dit bij uitstek het gebied, waar het gebruik van de oude volkstaal het meest voor sociaal minderwaardig en suspect geldt en waar dus ook de instinctieve afkeer van het Nederlands zich het sterkst voordoet. Helaas vindt men juist hier het overgrote deel van alle Duitsers, die langs de Nederlandse grens wonen, geconcentreerd en ligt het aantal stedelijke centra veel hoger dan in het Nedersaksische grensgebied. De streek, die eigenlijk als de aangewezen bemiddelaar tussen Nederlandse en Duitse kultuur moest fungeren, belemmert nu op een uitermate droevige manier de wederzijdse verstandhouding, omdat haar bewoners, die niet meer zonder meer in staat zijn de taal van de Nederlandse partner voor volwaardig aan te zien, hun verkeerde opvatting onwillekeurig ook doorgeven aan het overige Duitstalige gebied. En voor dit overige gebied geldt toch al, wat ik boven reeds zei, dat alles, wat de Hoogduitse klankverschuiving niet heeft ondergaan, gauw voor inferieur wordt gehouden.

Uitspraak

Heel wat Nederlanders zullen geneigd zijn, er op te wijzen, dat ook in het Duits elementen aanwezig zijn, die hun belachelijk of inferieur voorkomen, b.v. ‘Frau’, ‘drollig’, ‘die Nase putzen’, of o.a. het feit, dat het in het Duits niet mogelijk is om ‘netjes met twee woorden te spreken’. Maar dit soort incongruentie is een gewoon verschijnsel onder verwante talen (b.v. tussen Russisch en Pools, Deens en Zweeds) en het aantal gevallen blijft steeds gering. De beschaafde Nederlandstalige hoeft zo goed als geen moeite te doen, om de Duitse taal objektief te kunnen benaderen. Zijn Nederfrankische Duitse buurman verkeert in een ontzaglijk veel minder gunstige positie t.o.v. het Nederlands: de meeste Nederlandse woorden doen hem meteen aan zijn algemeen veracht dialekt, aan het afgezakte ‘Nederlands’ van zijn streek denken.

Tot overmaat van ramp wordt het officiële Nederlands ook nog uitgesproken op een manier, die hij van jongs af aan bij zich zelf met energie heeft moeten bestrijden. Zoals overal wordt ook in Duitsland een streekaccent in de ‘Hochsprache’ als laakbaar en als een ernstige handicap voor maatschappelijke vooruitgang beschouwd. Het streekaccent van de Nederfranken bestaat nu grotendeels uit de Nederlandse klanken van hun, door het Hoogduits overdekte, oorspronkelijke taal. Wat kost het een jonge Noordrijnlander een ongelofelijke moeite, om b.v. zijn dikke 1 af te leren, als hij goed Hoogduits