Neerlandia. Jaargang 67

Zuid-Afrika

Ons Pretoriase lid dr. Jan Ploeger schreef in ‘Nieuws uit Zuid-Afrika’ van 1 juli 1963 het volgende artikel, dat ook onze lezers zal interesseren.

Twee volksliederen

Waar ‘Die Stem van Suid-Afrika’ herinnert aan Zuid-Afrika na de stichting van de Unie en thans ook voor de Republiek van Zuid-Afrika als volkslied geldt, herinneren het ‘Volkslied van den Oranjevrijstaat’ en het ‘Transvaalsche Volkslied’ aan de tijden van de Boerenrepublieken.

Van deze twee liederen, welke nog dikwijls op volksbijeenkomsten ten gehore worden gebracht, is het Vrijstaatse volkslied het oudste.

De woorden zijn afkomstig van de oud-Nederlander mr. H.A. Hamelberg, een vooraanstaand inwoner van Bloemfontein met wie de oudste geschiedenis van de O.V.S. onverbrekelijk verbonden is.

Op 1 augustus 1865 had Hamelberg de tekst voltooid en zond het aan de Nederlandse toondichter W.F.G. Nicolai (Den Haag). Deze was gewillig het geheel op muziek te zetten en op 23 februari 1866 werd het nieuwe volkslied onder leiding van dr. Kellner voor de eerste keer door een gemengd koortje in de Volksraadzaal te Bloemfontein ten gehore gebracht.

Van het volkslied van de Z.A.-Republiek is bekend dat Staatspresident T.F. Burgers



tijdens zijn bezoek aan Europa (1875) een bezoek bracht aan Catharina van Rees en haar verzocht om een lied voor zijn volk te schrijven en op muziek te zetten. Op 14 oktober van hetzelfde jaar overhandigde de Nederlandse toondichteres, die toen te Bonn verbleef, het ‘Transvaalsch Volkslied’ aan het staatshoofd van de Z.A.-Republiek. Het nieuwe volkslied werd op 7 januari 1876 voor de eerste keer te Arnhem ten gehore gebracht.

Met verwijzing naar de afbeelding het volgende: Het is ons onbekend waar het titelblad van het tweede volkslied en de muziek werden gedrukt. Het afgebeelde titelblad draagt de vermelding: ‘Brussel 14 Nov. 1899’ en op het binnenblad staat vermeld: Transvaalsch Volkslied. Wij verkregen dit exemplaar van de heer Dirk J. Balfoort (Den Haag) wiens vader in genoemd jaar aan het Gezantschap van de Z.A.-Republiek te Brussel verbonden was.

Met betrekking tot de gepubliceerde teksten kunnen wij vermelden dat zij afkomstig zijn uit de bundel ‘Volksliederen van Zuid-Afrika’ opgesteld of gearrangeerd door de Boerenvriend en biograaf van Staatspresident Kruger in Engeland, de bekende F. Reginald Statham. Deze bundel werd gedrukt en uitgegeven te Londen en New-York.

Deze merkwaardige bundel kan worden beschouwd als een voorloper van de bekende ‘Hollands-Afrikaanse Liederbundel’ verzameld door de vroegere Superintendent van Onderwijs van de Z.A.-Republiek, dr. Nicolaas Mansvelt, een lid van een bekend molenaarsgeslacht van Wassenaar (Z.H.).

Deze opspraakwekkende bundel verscheen in 1907 te Amsterdam (Kaapstad, H.A.U.M.) (Pretoria: J.H. de Bussy). De bundel was opspraakwekkend omdat men, o.m. als gevolg van het volharden van de Ned. Z.A. Vereniging (Amsterdam), de werkzaamheden van een commissie te Pretoria (1898) en de onvermoeide pogingen van dr. Mansvelt, er na veel moeite in 1907 in slaagde om het volk van Z.A. zijn eerste volslagen liederenbundel te kunnen aanbieden.

Vandaag is de bundel van dr. Mansvelt schaars, maar de inhoud leeft gedeeltelijk voort in de bekende F.A.K.-bundel.

Met betrekking tot de F.A.K.-bundel kunnen wij nog vermelden dat gedurende de Tweede Wereldoorlog een herdruk werd verzorgd door de bekende uitgeversdrukkers Nelson (Edinburgh). Indien wij het goed hebben onthouden bereikte slechts een deel van de gedrukte bundels Zuid-Afrika als gevolg van het torpederen of beschadigen van een schip.

Dr. Jan Ploeger.

Herdenking gevallenen en bevrijding

In Kaapstad en Pretoria hebben Nederlanders en Zuidafrikaners ook dit jaar weer de gevallenen in de tweede wereldoorlog en Nederlands bevrijding herdacht. Ds. A. Brandt en pater L. van der Sande gingen voor in een dienst op 4 mei in de Lutherse kerk, Strandstraat te Kaapstad; opperrabijn prof. I. Abrahams' toespraak werd voorgelezen door de Nederlandse consul-generaal te Kaapstad, jhr. mr. D. van Eysinga, en de ambassadeur van Nederland, mr. H.A. Helb, sprak eveneens en droeg verzen uit de bezettingstijd voor.

In Pretoria hield de emigratie-attaché, de heer C.A. Korndörffer, bij het monument in de tuin van ‘Oranjehof’, de Pretoriase ambassadeurswoning, een herdenkingsrede. Namens de ambassade legde hij een krans, waarna vele andere Nederlandse groepen en ook particulieren kransen en bloemen bij het monument schikten. Het Christelijk blaasorkest, bestaande uit Nederlanders en oud-Nederlanders, verleende voor het eerst muzikale medewerking; vroeger deed dit een politie- of legermuziekkorps.

Ter viering van de verjaardag der bevrijding op 5 mei kwamen vele leden van de Nederlandse Club te Kaapstad bijeen, die luisterden naar toespraken van de consul-generaal en de heer J. van Essen, voorzitter van de Nederlandse Club.