Neerlandia. Jaargang 67

Bij de herdenking van de honderdste geboortedag van Louis Couperus

In ons aprilnummer vindt u op bl. 65 een stukje over de Couperus-herdenking in Den Haag. Op 20 april jl. is de eerste voorstelling gegeven in de Koninklijke Schouwburg van ‘Zo ik iets ben......’. Het stuk bestond uit flitsen uit het werk van Couperus en kreeg over het algemeen een goede pers.

Bij het verschijnen van dit nummer zullen kranten en tijdschriften artikelen bevatten over Couperus en zijn werk. Een onzer leden stuurde ons een stukje, getiteld Hoe Louis Couperus door zijn familie werd gezien.

Dit is geschreven door A.J.D. Steenstra Toussaint, oud-gezant der Nederlanden en een achterneef van de grote schrijver. Het is hieronder, enigszins bekort, afgedrukt.

Red.

In het begin van deze eeuw woonde L. Couperus in Nice aan de Avenue Beaulieu. In die dagen woonden vele Indische gepensioneerden en verlofgangers aan de Rivièra. Couperus was de laatste telg van de nu uitgestorven Indische tak van een oorspronkelijk Friese familie van dominees en hoge ambtenaren. Hij was onder zijn landgenoten in het Franse Zuiden hèt ideaal van eruditie, beschaving en wellevendheid. Hij was in de grond een sober een eenvoudig levend mens. Hij vond plezier in de kleine genoegens des levens: de uitwisseling van kleine attenties, een bankje op de Boulevard of in de Jardin Public. In voorkomen was hij een aristocraat, die zich door een languissante en precieuze gemaniëreerdheid beschermde tegen inbreuken van de buitenwereld op zijn manier om met weinig geld te leven en ongestoord te werken. Hij was ook helemaal niet gesteld op persoonlijke omgang met de groten der aarde, die tijdens zijn verblijf aan de Rivièra gemakkelijk te benaderen zouden zijn geweest. Hij leefde liever in zichzelf en in zijn fantasieën. Zijn vrouw, dochter van een volle neef en van een volle nicht, was de enige die in de grootse wereld van zijn verbeelding toegang had. Een meer toegewijde echtgenote en medewerkster, een trouwer compagnonne, een geduldiger leidsvrouwe heeft geen kunstenaar ooit gehad. Zij was voor hem de component van zijn eigen wezen. Geestig en nuchter in haar opvatting van de wereld om haar heen, hoogst artistiek van smaak en elegant van beweging, bereikte zij met haar man-neef een twee-eenheid, die de auteur geen moeite gaf om door te dringen in de diepste raadselen der geslachten. Het grootste compliment dat de nabestaanden aan Cou-

[p. 81]

perus kunnen geven is, dat de bewondering die zijn vrouw hem als jong meisje al toedroeg, zich voortdurend heeft verdiept.

Het is daarom volstrekt onwaar, dat Louis Couperus in enige periode van zijn leven aanleiding zou hebben gegeven tot vermoedens van uitspattingen in zijn persoonlijk leven. Wie uit zijn oeuvre een homo-erotische aanleg of drang zou willen distilleren, slaat de plank volkomen mis. Indien buiten zijn werk Couperus iets was... dan was hij een flirt. Het weinige verdriet, dat hij zijn vrouw in een huwelijk van dertig jaren misschien wel eens heeft aangedaan, was het gevolg van flirtations - waarschijnlijk onschuldig.

Zeer gesteld op verering van de zijde van het schone geslacht, bleef zijn omgang met mannen geheel imaginair. Hij had weinig belangstelling voor het doen en laten van zijn mannelijke tijdgenoten: hij vond hen vervelend of vermoeiend. Alleen voor Gabriele d'Annunzio had hij een geamuseerde bewondering; met deze dichter-held kon hij zich in de geest misschien wel vereenzelvigen.

De personen die in zijn korte stukjes vaak verschijnen, zoals Jan en Orlando, zijn scheppingen van zijn geest: Jan als tegenstelling tot alles wat in het Zuiden en vogue was en Orlando als geïdealiseerde boezemvriend. Zo kent iedereen de poes van Couperus, die in werkelijkheid geen Imperia heette (zie de oude Trofime) en een vadsig dier was. Voorzeker waren alle elementen voor de verrukkelijke verhalen van de Middellandse Zee aanwezig, maar de gave van zijn beeldend woord en zijn meesterschap over de taal stelden hem in staat uit niemendalletjes pareltjes van schoonheid te vormen.

Daartoe was het wel noodzakelijk dat Couperus kon leven in uiterlijk luxueuze omstandigheden, in mooie omgeving, omringd door voorwerpen van kunst en door mensen van aangenamer en interessanter levenshouding dan in het Noorden aangetroffen worden. In vrede en rust, in luxe en goede smaak kon zijn kunst gedijen en deze voorwaarden vond hij in het begin van de eeuw in het Zuiden vervuld.

Couperus schrijft geen woord over rampen die in zijn tijd plaats hadden in het Zuiden, b.v. de aardbeving van Messina of pest en cholera in Napels. Hij wilde er eenvoudig niet over denken, niet over spreken. Toen de herhaalde oorlogsdreigingen zich ten slotte in 1914 ontlaadden in een algemene oorlog, trok deze wereldramp als een donkere wolk over het leven van Couperus.

Na een verblijf in München ging hij naar Spanje en kwam in 1915 weer in ons land. Hij wendde zijn geestesoog

Van links naar rechts: R.W. Wijnaendts van Resandt, mevr. R.W. Wijnaendts van Resandt-Baud, W. Baud, mevr. J. Baud-Steenstra Toussaint, L. Couperus, mevr. E. Couperus-Baud.
Deze foto is genomen in mei 1899 te Weltevreden.

[p. 82]

ver weg van het dagelijks gebeuren en wel naar Xerxes en Iskander. Opgesloten in Nederland begon hij met het houden van lezingen en voordrachten uit eigen werk. Artistiek en financieel waren deze een succes. Stampvolle zalen volgden met gespannen aandacht ieder woord, urenlang kon zijn publiek naar hem luisteren. Om de overgrote belangstelling naar zijn persoon in te tomen, greep hij, meer nog dan vroeger, naar het wapen van de onhollandse gemaniëreerdheid en elegance. Tegenover zijn familie bleef hij eenvoudig en goedhartig. Uit het Verre Oosten kwam hij ziek terug en stierf in 1923 na de hartelijkste huldiging een Nederlandse kunstenaar ooit ten deel gevallen. Hij heeft dit zeer geapprecieerd.

Met hem ging, zonder verdere nakomelingen, in de mannelijke lijn, de Indische tak van de familie Couperus ten onder.

Van een achterneef van de grote schrijver, een neef van diens echtgenote, de genealoog W. Wijnaendts van Resandt, ontvingen wij een artikel omtrent de afstamming van Couperus. Hierin zien wij, dat het geslacht afkomstig zou zijn uit Schotland en dat een John Couper, predikant te Edinburg, omstreeks 1584 naar Friesland zou zijn uitgeweken.

Omstreeks 1600 woonde te Sneek een zekere Jan Janssen Cuiper, kuiper van beroep, van wie de familie Couperus bewezen afstamt.

De Indische tak begint met Louis Couperus' overgrootvader, die in de 2e helft van de 18e eeuw gouverneur van Malakka was.

Deze tak bracht vier generaties lang vooraanstaande hoge ambtenaren en officieren voort; geen van hen was echter kunstzinnig.

De in 1863 geboren Louis was het jongste der elf kinderen van het echtpaar Couperus-van Reynst. Door gebrek aan plaatsruimte kunnen we het artikel van de heer Wijnaendts van Resandt niet afdrukken.

De familie heeft ons de afdruk van zijn zegelring gestuurd, waarin staat TUUM EST.

Zegelring van Louis Couperus