Neerlandia. Jaargang 67

[p. 40]

Sidmar:
vestiging van een staalindustrie in Vlaanderen
Roland de Backer

De Heer R. De Backer Adviseur bij de Ekonomische Raad voor Oost-Vlaanderen

Het is een nogal ongewoon verschijnsel, als de vestiging van een groot fabriekscomplex in een bepaald gedeelte van een land de politieke hartstochten wakker roept. Het voornemen een staalbedrijf te vestigen in Vlaanderen heeft felle reacties opgewekt in Wallonië, waar men er een duistere aanslag op de industriële ontwikkeling van het eigen gewest in wil bespeuren. Het is niet verwonderlijk, dat dit weer de nodige agitatie van Vlaamse zijde teweegbracht, zodat zelfs in de befaamde marsen op Brussel Sidmar en Zelzate als leuzen werden meegedragen. De Vlaamse actie staat thans voor een belangrijk deel in het teken van sociaaleconomische eisen (een van die eisen, die een politieke leuze zijn geworden, betreft de E 3-autoweg).

Hoezeer de economische ontwikkeling van het Vlaamse land ook verbonden is met de politieke en culturele emancipatie van de Vlaamse gemeenschap, is het toch wel bepaald onjuist de vestiging van een staalfabriek in de kanaalzone Gent-Terneuzen overwegend vanuit een politieke ooghoek te bekijken.

De redenen, die aanleiding gaven tot dit besluit, hebben in feite niets uit te staan met het vraagstuk van de Vlaams-Waalse verhoudingen, hoezeer ook, nogmaals, economische factoren op die verhoudingen inwerken.

Buitenstaanders hebben maar al te veel de indruk, dat het hier gaat om een overwegend politieke kwestie. Dit artikel beoogt vooral de werkelijkheid rondom Sidmar, een werkelijkheid van economische en technische aard, wat nader te belichten, en voorts de aandacht te vestigen op de grote betekenis van dit staalbedrijf voor de industriële ontwikkeling in Vlaanderen.

We zijn verheugd dat een deskundige als de heer De Backer bereid was dit artikel voor ons blad te schrijven. De heer De Backer, die momenteel een belangrijke functie in het bedrijfsleven bekleedt, was tot voor kort directeur van de Economische Raad voor Oost-Vlaanderen, aan welke instelling hij nu nog is verbonden als adviseur.

Oprichting

Op 10 juli 1962 werd te Gent de naamloze vennootschap ‘Sidmar’ opgericht.

Deze oprichting volgde op een jarenlange studie, uitgewerkt door een groep belast met het onderzoek naar de gunstigste plaats voor de vestiging van een ijzer- en staalfabriek, in het bijzonder voor de vervaardiging van dunne staalplaten. Toen het studiesyndicaat klaar kwam met zijn project, diende gewacht te worden op de goedkeuring van de E.G.K.S., alvorens de eerste stap tot verwezenlijking der plannen kon worden gezet. De Hoge Autoriteit diende uit te maken of het project niet strijdig was met de bepalingen van de Gemeenschap inzake onderlinge overeenkomsten en concentratie van bedrijven en mede inzake de concurrentieregelen. Dit bleek niet het geval te zijn en op 25 april jl. verleende de Hoge Autoriteit haar goedkeuring tot de oprichting van ‘Sidmar’.

Vestigingsfactoren

De keuze van de studiegroep betreffende de vestiging van een nieuwe staalonderneming viel op de rechteroever van het kanaal Gent-Terneuzen tussen Gent en Zelzate, ter hoogte van St.-Kruis-Winkel. Niet zo maar toevallig langs een waterweg, toegankelijk voor zeeschepen.

Na de tweede wereldoorlog is in de sterk geïndustrialiseerde landen van West-Europa nl. geen enkel nieuw complex op het gebied der ijzer- en staalindustrie tot stand gekomen op enige plaats, die beantwoordt aan de traditionele criteria: nabijheid van de vindplaats van steenkolen en ijzererts.

Daarentegen zijn talrijke bedrijven opgerezen langs de kust en waterwegen met diep vaarwater, in het gebied dat zich uitstrekt van de Noordelijke top van Noorwegen (Mo i Rana) tot in Zuid-Italië (Taranto).

Alle staalbedrijven zijn immers in hoge mate afhankelijk van de geregelde toevoer van erts, kolen of cokes. Vergde slechts enkele jaren geleden de produktie van een ton ruw staal nog een ton cokes, thans kan men volstaan met 800 kg en men verwacht dat over enkele jaren door nieuwe technische procédé's en de gedeeltelijke vervanging van kolen door stookolie, een ton ruw staal zal kunnen worden geproduceerd met 500 kg cokes.

[p. 41]

De belangrijkste overzeese bevoorrader van de Europese staalproducerende landen is Zweden. West-Duitsland, Groot-Brittannië en België nemen samen meer dan 80% af van de Zweedse uitvoer van ijzererts.

Tegenover de ontdekking van nieuwe vindplaatsen voor ijzererts, o.a. in Zuid-Amerika en Afrika, staat een geleidelijke uitputting van sinds decennia aangeboorde vindplaatsen op het Europese vasteland, b.v. in Lotharingen, tot nu toe de belangrijkste bevoorrader in ijzererts van de Belgische staalnijverheid. In 1929 betrok België niet minder dan 93% van zijn ijzererts uit Lotharingen, dertig jaar later bedroeg de invoer van ijzererts uit Zweden 40% van de totale Belgische invoer, berekend op basis van het ijzergehalte.

Niet alleen voor de aanvoer van erts en cokes maar ook voor de afvoer van de Belgische staalproductie, die voor een aanzienlijk gedeelte naar landen overzee gaat, is het noodzakelijk, dat een nieuw staalbedrijf langs diep vaarwater wordt gevestigd.

Dat de keuze van het studiesyndicaat ‘Sidmar’ op de kanaalzone Gent-Zelzate is gevallen kan evenmin als toevallig worden beschouwd. De schepen, die de bevoorrading in erts verzekeren, hebben grote afmetingen aangenomen: vele meten van 20 tot 30 duizend ton. Welnu, het kanaal Gent-Terneuzen is toegankelijk voor zeeschepen van 50.000 ton, wat nog een ruime marge overlaat voor de toekomstige tonnenmaat der ertsschepen.

Voor het Sidmar-complex werd 600 ha grond nodig geacht. De beschikbaarheid van zulke uitgestrekte industrieterreinen op de rechteroever van het kanaal Gent-Terneuzen heeft eveneens bijgedragen tot de keuze van de studiegroep, en wellicht ook het feit dat de belangrijkste participerende groep aan het project sinds 1927 eigenaar is van een aanzienlijk gedeelte van die terreinen. Voorts maakt de gehele kanaalzone deel uit van een ontwikkelingsgewest, waar dus financiële vestigingsvoordelen van toepassing zijn krachtens de regionale expansiewet van 18 juli 1959.

De nabijheid van Gent, een van de belangrijkste stedelijke centra van België, was een gewichtige factor bij de vestigingskeuze. Dit houdt inderdaad de nabijheid in van een universiteit, talrijke laboratoria en technische scholen, een provinciaal bestuur waarmede talrijke kontakten dienen gelegd te worden.

Gent is bovendien de tweede nationale Belgische zeehaven. De stagnatie van de havenactiviteit na de tweede wereldoorlog is enkel toe te schrijven aan de te kleine afmetingen van de zeesluis te Terneuzen, die slechts doorgang verleent aan schepen van 10.000 ton. De opheffing van de stop te Terneuzen zal een nieuwe impuls geven aan de havenactiviteiten in het Gentse. De vaststelling van de tijd voor de voltooiing der uit te voeren werken, nadat het principieel akkoord tussen Nederland en België was ondertekend, heeft reeds nu verscheidene grote bedrijven in de kanaalzone aangetrokken.

De ligging van Gent is zowel economisch als verkeerstechnisch buitengewoon gunstig: diep in het binnenland en op het kruispunt van auto-, spoor- en waterwegen, die de belangrijkste internationale verbindingen zowel in N-Z als in O-W richting verzekeren.

De vestiging van het staalbedrijf landinwaarts biedt tenslotte de voordelen van een eigenlijk kustbedrijf zonder er de nadelen van te vertonen, zoals corrosie van de installaties door de zeelucht en gevaar voor stormweer op zee.

Productie

Verwacht mag worden, dat Sidmar een belangrijke producent wordt van dunne staalplaten, die worden aangewend in de automobielindustrie, voor huishoudgerei, voor metalen meubelen en bij de constructie van woningen.

Tot nu toe hebben België en Luxemburg van alle E.G.K.S.-landen gedurende de laatste jaren het laagste expansieritme gekend met betrekking tot hun staalopbrengst. Sidmar zal nu echter het productiecijfer belangrijk kunnen verhogen.

Toekomstbeeld

[p. 42]

De voornaamste groep, die aan het project Sidmar deelneemt, bevindt zich in Luxemburg: Arbed. Belgische participerende maatschappijen zijn Cockerill-Ougrée, Providence, de Société Générale de Belgique en de Compagnie financière et industrielle ‘Cofinindus’. Van Franse zijde nemen deel Schneider et Cie en de Compagnie Belge de Participation Paribas. De belangrijkste Italiaanse producent Falck maakt sinds een paar maanden eveneens deel uit van Sidmar.

Met de productie zal vermoedelijk in de loop van 1966 worden aangevangen. Er wordt op gerekend dat de uitgaven tijdens de drie eerstvolgende jaren per dag gemiddeld 12 miljoen Belgische francs zullen bedragen.

Voor allerlei vraagstukken komt men te staan. Het bedrijf zal bv. per uur moeten kunnen beschikken over 20.000 m³ water. De bestrijding van de luchtverontreiniging, waarbij de modernste procédé's zullen worden toegepast, zal ruim honderd miljoen B.F. kosten.

Invloed op de economische structuur

Welke betekenis dit grootbedrijf voor Oost-Vlaanderen heeft, is niet met enkele woorden te omschrijven. Zeker is dat de structuur van de Oostvlaamse economie er in belangrijke mate door zal worden beïnvloed.

Oost-Vlaanderen was van ouds ingesteld op de textielindustrie. Met de confectiebedrijven legde zij beslag op nagenoeg de helft van het arbeidspotentieel. Hoewel de productie- en exportcijfers in de textiel in stijgende lijn zijn, daalde niettemin de vraag naar werknemers; het aantal arbeiders liep van 96.000 in 1951 terug tot 68.000 in 1961. Er heeft zich in die 10 jaar een verschuiving in de arbeidersbezetting voorgedaan van de textiel naar de confectie, het bouwbedrijf, de voedingsindustrie en de metaalverwerkende nijverheid. Maar textiel en confectie zijn bepalend gebleven voor de hoogte van het loon. Van de negen Belgische provincies ligt het loonpeil in Oost-Vlaanderen het laagst. De lonen liggen hoog in de provincies Luik en Henegouwen, waar zware nijverheid is gevestigd, zoals kolen en staal; ze zijn ook hoog in Antwerpen, waar petrochemie, metaalverwerking, havenactiviteiten en de diamantnijverheid het gemiddelde loonpeil op een hoog niveau brengen. Het lijdt geen twijfel of door de vestiging van Sidmar zal in de kanaalzone de loonstructuur beïnvloed worden.

Tewerkstelling

Sidmar zal in 1966 ongeveer 4.000 personen nodig hebben. Maar de nevenbedrijven, die zullen ontstaan rondom het Sidmarproject, zoals toeleveringsbedrijven, zullen gaan uitbreiden, andere zullen nieuw worden

[p. 43]

opgericht. Zo is een nieuwe electriciteitscentrale reeds in opbouw op de rechteroever van het kanaal, de vestiging van een cokesbedrijf is waarschijnlijk, maar ook in de metaalverwerkende sector mag een sterke opleving worden verwacht. Hiermee rekening houdende kan het aantal arbeiders, dat direct en indirect betrokken is bij het Sidmarbedrijf, worden gesteld op 8.000. Voor de bouw van het fabriekscomplex zullen 2.000 arbeiders gedurende drie en een half jaar bezig zijn. Voorts zal er behoefte zijn aan onderhoudspersoneel, vaklui zonder vooropleiding, gevormd in het bedrijf, ongeschoolden voor alle inwendige vervoer, inpakken en verzending. Geschoold personeel in de vakken mechanica en electriciteit zal nodig zijn voor de bediening van sommige machines en bóven deze groepen een kleine staf van Kaderpersoneel, dat hoog gekwalificeerd dient te zijn. Nu het aantal werklozen zeer gering is zal het aantrekken van die duizenden krachten nog wel moeilijkheden opleveren. Vermoedelijk zullen velen, die vroeger naar de Brusselse en Antwerpse agglomeratie trokken, nu liever pendelen naar Gent. Een beroep zal zeker worden gedaan op de jongeren, die een aangepaste technische opleiding in het bedrijf zullen ontvangen.

Behalve het vraagstuk van de voorziening in werkkrachten zijn er andere problemen, waaronder die van de huisvesting, de winkelcentra, de groenzones, de waterbevoorrading en waterverontreiniging, de voorziening van drijfkracht, de problemen van de cultuur en taal, de volksopvoeding en volksontwikkeling.

Het is een gelukkig verschijnsel, dat men zich aan beide zijden van de grens van al deze problemen terdege bewust is en dat de organismen, zoals het Economisch Technologisch Instituut voor Zeeland en de Economische Raad voor Oost-Vlaanderen zich samen beijveren om die problemen harmonisch tot een oplossing te brengen.

⋆

Het lid van de redactie van Neerlandia, de hr. Joh. Soenen, tekent bij bovenstaand artikel nog het volgende aan:

De besturen van de in Zeeuws Vlaanderen gelegen gemeenten Axel, Westdorpe en Sas van Gent, zich bewust van het grote belang voor hun gemeenten, van de vestiging van Sidmar in de kanaalzone hebben op 21 januari 1963 hun goedkeuring gehecht aan een plan om een gedeelte van hun soevereiniteit af te staan aan het nieuw opgerichte ‘Kanaalschap Zeeuws-Vlaanderen’.

Het is de bedoeling van deze vereniging aan het verbrede zeekanaal een eigen haven te bouwen om te kunnen profiteren van de toenemende bedrijvigheid van de kanaalzone en de plaatselijke industrie aldus nieuw leven in te blazen. Met het oog hierop zal het Axelse Sas worden uitgegraven tot een haven met er om heen liggende goedkope industriegronden. In een volgende fase wordt een insteekhaven aangelegd op het grondgebied van Westdorpe en een op het grondgebied van Sas van Gent. In deze plannen zit ook een project voor de aanleg van degelijke aanvoerwegen en spoorlijnen.