Neerlandia. Jaargang 67

[p. 23]

Het falen van de Brusselse onderhandelingen en de Nederlanden

Over de botte weigering van President De Gaulle de onderhandelingen over de toetreding van Engeland tot de E.E.G. voort te zetten, is in de pers al zoveel geschreven, dat het overbodig lijkt om in dit maandblad aan deze zaak nog een commentaar te wijden. Toch is een beschouwing over de gevolgen, die het falen van de Brusselse onderhandelingen kan hebben voor de Nederlanden, hier zeer zeker op zijn plaats.

Algemene nadelen

Er is al dikwijls op gewezen, dat de Lage Landen bij de zee in het verleden altijd - daargelaten de betrekkelijk korte periode, dat de Republiek in de 17de eeuw een grote mogendheid was - de steun van Engeland, of althans de stilzwijgende garantie van deze steun, nodig hadden om hun zelfstandigheid in Europa te kunnen bewaren. Ook in de volkomen veranderde omstandigheden van thans geldt de factor Engeland voor ons nog ter dege. In een klein-Europa, dat beheerst wordt door de as Parijs - Bonn en waarop het Frankrijk van President De Gaulle dan nog weer zijn politieke stempel drukt, kunnen wij ons moeilijk op onze plaats vinden. Vooral voor kleine landen als de onze bergt een autarkisch klein-Europa onder Franse leiding, waarnaar de Franse president streeft, een groot gevaar in zich. We zouden overgeleverd zijn aan wat te Parijs - en in mindere mate te Bonn - bedisseld zou worden. Niet, dat we in een groter Europa, met Engeland erbij, ooit de politieke koers zullen bepalen, maar er zou wel een betere garantie zijn, dat die koers voor ons in de juiste richting gaat. Openheid naar buiten, geen autarkie en in Europa een politiek krachtenveld, waarin Engeland een heilzaam tegenwicht geeft tegen Frankrijk en Duitsland, dit bood altijd en biedt nog steeds, ook in een Europese integratie, voor ons de beste waarborgen voor een politiek bestel, waarin onze belangen tot hun recht kunnen komen.

Nogmaals, dit zijn beschouwingen, die men in de afgelopen weken in de pers in overvloed heeft kunnen lezen. Op zichzelf is er dus geen reden er hier nog eens nader op in te gaan. Maar als, zoals wij in dit blad vaker geponeerd hebben, een algemeen Nederlandse integratie verband houdt met Europese integratie, dan is het nuttig ons af te vragen, of De Gaulle's optreden ook gevolgen kan hebben voor de integratie op het beperkte Nederlandse terrein. Natuurlijk zijn vraagstukken als de Europese integratie, de positie van Europa in het Atlantische geheel en in de wereld voor onze toekomst van overheersende betekenis en moeten we het betrekkelijke belang van een algemeen-Nederlandse integratie voor onze existentie als Nederlanders, als Europeanen inzien, maar in al zijn betrekkelijkheid is het toch een probleem, dat wel degelijk onze aandacht waard is.

Invloed op Nederlandse integratie?

Nederland en België trekken op dit ogenblik één politieke lijn tegen Frankrijk. Biedt dit samengaan op zichzelf geen mogelijkheden om in 't Beneluxkader een algemeen-Nederlandse integratie, die dan toch in de eerste plaats een culturele integratie dient te zijn, sneller ingang te doen vinden? Op het eerste gezicht zou men geneigd zijn deze vraag bevestigend te beantwoorden: Nederland en België worden dichter naar elkaar toe gedreven en dit zou dan het klimaat voor een algemeen-Nederlandse integratie kunnen verbeteren. Toch is dat m.i. nog ten zeerste de vraag.

De gedachte aan een Nederlandse integratie kon pas ontstaan, nadat de Europese integratie op gang was gekomen. De methode van Europese integratie, de methode van de supranationale instellingen, geeft ook voor een algemeen-Nederlandse culturele integratie de richting aan. Het gevaar is groot, dat de impuls van een werkelijke Europese integratie door de recente gebeurtenissen enorm verzwakt wordt. In de huidige omstandigheden kunnen en mogen de Beneluxlanden niets anders doen dan remmend werken op de verdere uitbouw van Europese Gemeenschappen, waarin de wil van President De Gaulle zou domineren en moeten ze zoveel mogelijk van wat hun aan nationale beschikkingsmacht overblijft handhaven. Maar zou dit, als deze situatie lang zou aanhouden, op den duur ook niet de integratiegedachte, die toch een uitholling van de staatssouvereiniteit inhoudt, naar de achtergrond duwen? En de verzwakking van de staatssoevereiniteit en van het staatsnationalisme lijkt toch noodzakelijk, ook voor het ontstaan van een juist klimaat voor een algemeen-Nederlandse integratie. Dit zijn uiteraard imponderabilia, waarvan de werkelijke betekenis nu nog moeilijk gemeten kan worden. Ik meen echter, dat ze in hun algemeenheid toch zeker invloed zullen uitoefenen op de ontwikkelingsmogelijkheden van een Nederlandse integratie, op het klimaat, waarin deze gedachte kan gedijen.

[p. 24]

Nogmaals, imponderabilia. Het mogelijke falen van de Europese integratie kan evenwel ook op bepaalde concrete punten een Nederlandse integratie beïnvloeden. Als, mede door de Beneluxlanden, de verdere uitbouw van het Verdrag van Rome afgeremd wordt, dan zal een dergelijk optreden uiteraard gericht zijn op aangelegenheden, die Frankrijk het meest ter harte gaan, zoals de associatie van de voormalige Franse gebiedsdelen in Afrika en bepaalde landbouwzaken. Maar is het niet te voorzien, dat deze afremmingstactiek haar weerslag zal hebben op andere gebieden, dat op tal van punten voorziene maatregelen tot integratie uit zullen blijven of op de lange baan geschoven zullen worden? Eén van die punten, waarvoor het Verdrag van Rome een overeenkomst voorschrijft, betreft de daadwerkelijke gelijkstelling van diploma's, de effectus civilis, als voorwaarde voor vrije vestiging overal in het E.E.G.-gebied.

Welnu, deze zaak is van groot belang voor een algemeen-Nederlandse integratie, juist omdat het vooruitzicht van deze maatregel op Europees vlak een spoedig vinden van een oplossing voor het probleem van de effectus civilis in Beneluxverband (d.w.z. tussen Nederland en België, want Luxemburg heeft geen universiteit) stimuleert. Zou een uitstel op dit punt in Europa, ook niet uitstel in Benelux met zich mee kunnen brengen?

Dat zou bepaald geen kwestie van onwil zijn. Het is ons toevallig bekend, dat met name de ambtenaar, die in Brussel belast is met de voorbereiding van deze maatregel, met hart en ziel de zaak van de Nederlandse integratie is toegedaan, maar het is nu eenmaal een vraagstuk met veel voetangels en klemmen, dat zonder de Europese stok achter de deur wel eens minder snel een oplossing zou kunnen krijgen.

Politieke wil

Zijn we hier niet te zwartgallig? Kunnen Nederland en België niet zelfstandig tot een bilaterale overeenkomst inzake de effectus civilis komen? Natuurlijk zijn ze daartoe in staat, als er voldoende eigen politieke wil aanwezig is. Maar is die er, als een dergelijke maatregel eens mocht botsen op binnenlandse weerstanden? We hebben het al vaker betoogd: De gedachte van de algemeen-Nederlandse integratie - en in de praktijk zou een Nederlands-Belgische overeenkomst betreffende de verlening van de effectus civilis toch voornamelijk een stukje integratie van Nederland en Vlaanderen betekenen - steunt niet op de politieke wilsvorming van een brede publieke opinie, in Nederland niet en in Vlaanderen niet. In Nederland vindt men een redelijke openheid voor deze gedachte, maar meer ook niet; een grootnederlandse beweging, die uit eigen kracht in staat zou zijn de Nederlandse regering aan te zetten maatregelen te nemen, waartoe in overheidskringen een elementaire bereidheid ontbreekt, bestaat in het noorden niet, is daar ook nauwelijks denkbaar.

Aan de andere kant zien we de Vlaamse Beweging nog niet gauw een agitatorische werking ontplooien louter en alleen voor algemeen-Nederlandse doeleinden. Het zal al heel wat zijn, als ze een toekomstige culturele autonomie in een algemeen-Nederlands perspectief zal weten te stellen. Een werkelijke culturele autonomie is echter nog steeds toekomstmuziek.

Zoals in de redactionele beschouwing in het vorige nummer van Neerlandia aangeduid werd, het knelpunt ligt vooral in België: Als de algemeen-Nederlandse integratie een strijdpunt in de politieke arena van de Vlaams - Waalse verhoudingen zou worden, dan zal de Belgische regering voor die integratie terugschrikken en de Nederlandse geen aandrang op Brussel willen uitoefenen.

De vraag is nu, in hoeverre het recente echec van de Europese integratie invloed zal uitoefenen op de meningsvorming in België t.a.v. een algemeen-Nederlandse inte-