Neerlandia. Jaargang 67

Nederlands in Nie-Germaanse verband
deur C. van Heerden, M.A., D. Litt.^*)

Om die Nederlandssprekende vertroud te maak met die Nederlandse taal en literatuur is al 'n taak op sigself, veel moeiliker is dit om die nie-Nederlandssprekende van Germaanse stamverwantskap daarmee vertroud te maak; oneindig groter is die taak om die vak te doseer aan studente wat hoegenaamd geen verwantskap het met die Germaanse taal- en kultuuragtergrond nie.

In die Republiek van Suid-Afrika het ons te doen met aldrie hierdie kategorieë: daar is die Nederlandssprekende wat onlangs van die Nederlande hierheen geëmigreer het en nog vol in die Nederlandse taal- en kultuuragtergrond staan; daar is die Afrikaans-, Engels- en Duitssprekendes wat ten minste in Germaanse verwantskap tot Nederlands staan; dan is daar die Bantoe wat hoegenaamd geen verwantskap het met die Nederlands-Germaanse taal- en kultuuragtergrond nie.

Met laasgenoemde feit staan ons gekonfronteer aan die Universiteitskollege van die Noorde, wat 'n suiwer Bantoe Universiteitskollege is. In hulle taal en kultuur staan die Bantoe vreemd teenoor die Germaanse kultuur.

Die vraag ontstaan nou of dit dan enige sin het om aan hulle Nederlands te doseer. Die Afrikaanssprekende bestudeer Nederlands tog immers omdat dit 'n wesenlike deel uitmaak van sy kultuur. Maar die Bantoe? Wat het hy daaraan?

Nou moet dadelik opgemerk word dat die Bantoe nie beskik oor 'n universitêre tradisie wat universiteite soos Salerno, Amsterdam, Berlyn, Oxford of Pretoria insluit nie. Hy beskik oor geen noemenswaardige literêre tradisie nie; geen kultuurprestasies van wêreldfaam nie. Dit is trouens maar eers met die huidige regering se Bantoe-onderwyswet van 1953 dat die Bantoe se onderwys 'n volwaardige karakter begin aanneem het, toe dit in 'n enkele groot uniale departement georganiseer is. Hierdie universiteitskollege (daar is drie van hulle vir die Bantoe in die Republiek) is 'n direkte uitvloeisel van die geweldige ontwikkeling wat Bantoe-onderwys gemaak het sedert 1953.

In die verskerpte pogings om die Bantoe te help ontwikkel tot volwaardigheid op elke lewensterrein speel die Westerse kultuurwaardes 'n belangrike rol en sal die Bantoe se kultuurontwikkeling sekerlik 'n sterk invloed hiervan ondergaan. Dit is in hierdie opsig dat Nederlands 'n belangrike rol speel.

Deur middel van die Nederlandse literatuur maak die student kennis met die gees en werk van die Middeleeue; die oorgang na 'n Renaissance en die bloeitydperk van die Renaissance; die Romantiek; die Tagtiger Beweging en so meer. Dit is merkwaardig om te sien hoe 'n openbaring hierdie ontwikkelingsmomente in die literatuur vir die intelligente student is - hoe dit hom bring tot insig en begrip van homself en sy eie kultuur; hoe daar vir hom 'n onbekende wêreld oopgaan.

Een van hulle het eendag teenoor my opgemerk: ‘My mense sal tog nooit eendag die oorgang van Middeleeue na 'n Renaissance belewe nie.’ Ek vra hom toe waarom hy so dink. Sy antwoord was dat die mees verantwoordelikes onder hulle (die onderwysers o.a.) nie daarin slaag om die massa te beïnvloed en op te hef tot 'n oplewing wat sal kan uitloop op 'n Renaissance nie. My antwoord aan hom was dit: ‘Die feit dat jy dít insien, Frederik, gee my baie goeie moed dat so iets wel moontlik kan word.’

As Universiteitskollege wat eers in 1960 tot stand gekom het, volg ons die leerplanne en eksamens van die ou

*) De auteur van dit artikel is professor aan die Universiteitskollege van die Noorde, Republiek van Suid-Afrika.
De rector van dit universiteitscollege in Turfloop, prof. dr. E.F. Potgieter, bezocht in oktober en november 1962 ons land (zie Neerlandia van nov. '62, nr. 11, blz. 180). Zie oktobernr. 1962 voor artikel van Drs. J.H. Meter over het onderwijs van het Nederlands aan de universiteit te Napels.

[p. 10]

moederuniversiteit - die Universiteit van Suid-Afrika - tot tyd en wyl ons selfstandige status verwerf het. Die kursus staan bekend as Afrikaans-Nederlands omdat dit gebruik is dat beide Afrikaans en Nederlands ingesluit word in hierdie kursus.

Potensieel kan hierdie kursus lei tot die doktorsgraad vir wie die bekwaamheid daartoe besit. Tot op die huidige tydstip het studente slegs die eerstejaarskursus geneem. Vanjaar is daar reeds enkele belowende studente wat die vak Afrikaans-Nederlands as hoofvak gekies het en vanaf 1963 sal daar dus voortgegaan word na die tweede en daarna na die derde jaar van die kursus wat lei tot die B.A.-graad. Ek is daar oortuig van dat ten minste een van die huidige eerstejaars met nagraadse werk in Afrikaans-Nederlands sal kan voortgaan.

Afrikaans-Nederlands is gewoonweg 'n keusevak vir die B.A.-kursus en ongeveer twaalf studente meld hulle jaarliks aan vir die vak. Die studente stel besonder belang in die werk en lê groot ywer aan die dag.

Die leerplan sluit die volgende in:

Kursus I

Vraestel I:

a.	Afrikaans as lid van die Germaanse en Indo-Germaanse taalfamilie; ontstaan van Afrikaans; die groei van Afrikaans sedert 1925; die beginsels van die Afrikaanse spelling.
b.	Hoofverskilpunte tussen Afrikaans en Nederlands sonder om hierdie vergelyking te ver deur te voer.
c.	Betekenis en gevoelswaarde van woorde; woordvorming; ontlening en taalbeïnvloeding, taal en skrif, spraakklanke; dialek en taalkringe.
d.	Algemene taalverskynsels soos: analogie, modaliteit, eufemisme, volksetimologie, kontaminasie.

Gedeelte van het Administratiegebouw van het Universiteitscollege van die Noorde (voor Bantoes), Republiek van Suid-Afrika

Vraestel II:

a.	'n Inleiding tot die literatuurstudie in die algemeen.
b.	'n Oorsig in hooftrekke van die Afrikaanse en Nederlandse literatuurgeskiedenis.
c.	Afrikaanse en Nederlandse voorgeskrewe boeke.

Kursus II

Vraestel I:

a.	Fonetiek van Afrikaans.
b.	Inleiding tot die morfologie in Afrikaans.

Vraestel II:

a.

Indeling van die Indo-Europese taalgroep en vervolgens die indeling, verbreidheid en kenmerke (o.a. die aksent, eerste klankverskuiwing, ablaut, umlaut) van die Germaanse taalgroep.

b.

1. Die Wes-Germaanse taalgroep met toespitsing op verwantskap en herkoms van die Dietse taalgroep. 2. Die ontwikkelingsgeskiedenis en -faktore van Nederlands tot die einde van die 17de eeu. 3. Die ontwikkeling van ouer Nederlands tot Afrikaans aan die hand van 'n 17de-eeuse voorgeskrewe teks. 4. Geheelbeeld van die ontstaan van Afrikaans na aanleiding van die verskillende ontstaansmagte en -faktore.

Vraestel III:

a.	Literatuurteorie oor poësie;
b.	Uit die Afrikaanse literatuurgeskiedenis: 1) poësie: na 1900 tot en met die twintigers; 2) prosa: tien belangrike outeurs na 1900 tot hede; 3) drama: vyf belangrike outeurs na 1900 tot hede.
c.	Afrikaanse voorgeskrewe boeke.

[p. 11]

Vraestel IV:

a.	Uit die Nederlandse letterkunde: die sewentiende eeu.
b.	Nederlandse voorgeskrewe werke.

Kursus III

Vraestel I:

a.	Uit die Algemene Taalkunde: opkoms van die taalwetenskap, met toespitsing op die moderne rigtings.
b.	Taalkundige studie-onderwerp: inleiding tot die strukturele Taalkunde.

Vraestel II.

Middelnederlands: 'n inleiding tot die studie van Middelnederlands aan die hand van 'n bepaalde teks of tekste en waarby Le Roux se Middelnederlandse Grammatika (in hoofsaak die grootdruk) as handboek gebruik word.

Vraestel III:

a.	Literatuurteorie: drama en prosa.
b.	Die Afrikaanse poësie van die Dertigers af tot vandag.
c.	Afrikaanse voorgeskrewe werke.

Vraestel IV:

a.	Uit die Nederlandse letterkunde: 1. die Beweging van Tagtig; 2. die Nederlandse letterkunde na 1880 tot en met Aafjes, Vasalis, De Corte en Hensen.
b.	Nederlandse voorgeskrewe werke.

Die medium van onderrig is Afrikaans. Hoewel die studente van huis uit een of ander Bantoetaal praat (die volgende Bantoetale word aan die Universiteitskollege onderrig: Noord-Sotho, Suid-Sotho, Tswana, Venda, Tsonga) leer hulle Afrikaans op skool en is hulle gebruik daarvan redelik. Die dosent moet egter doelbewuste pogings aanwend om die taalvaardigheid te verbeter sodat die student hom behoorlik kan uitdruk deur medium van Afrikaans. Baie lees- en skryfwerk dra hiertoe by. Met die klein aantal studente is deeglike kontrole en individuele leiding moontlik sodat hierdie probleem oorkom kan word. Uit die aard van die saak staan Nederlands heelwat verder van die Bantoestudent as Afrikaans. Afrikaans is immers een van die twee amptelike landtale. Nietemin help sy kennis van Afrikaans hom om, met die nodige hulp van die dosent, Nederlands te verstaan. Hulle vind baie waarde in die Nederlandse werke wat bestudeer word.

Daar is nou ook 'n platespeler vir die departement Afrikaans-Nederlands aangekoop. Dit kan dien as belangrike hulpmiddel om die student beter vertroud te maak met die Afrikaanse en Nederlandse taal en literatuur - veral ook wat die uitspraak betref.

Hierdie departement beskik reeds oor 'n goed-toegeruste afdeling in die biblioteek en dit word jaarliks nog aangevul uit fondse wat beskikbaar gestel word deur die departement Bantoe-Onderwys. Gedurende die afgelope jaar is R 400 vir dié doel toegestaan.

In die studiewerk word gebruik gemaak van die belangrikste standaardwerke oor die Nederlandse en Afrikaanse taal- en letterkunde.

Die belangrikste probleem van die Bantoe student lê op die gebied van taalgebruik. Die struktuur en sintaksis van sy taal verskil aanmerklik van dié van die Germaanse tale en die neiging is sterk om Afrikaans te vervorm na die patroon van sy moedertaal. Dat daar in die mond van die Bantoe 'n soort Afrikaans (Bantoe-Afrikaans) ontstaan, lyk my 'n uitgemaakte saak. 'n Verdere vervorming (eintlik verminking) vind plaas waar daar 'n mengelmoes van Afrikaans en Engels op Bantoepatroon gepraat word - die sogenaamde Tsotsi-Afrikaans. Hierdie faktore besorg aan die onderwyser baie hoofbrekens.

Afgesien van die inhoud van die leerplan het die dosent in Afrikaans-Nederlands vir die Bantoe dus ook nog te kampe met die kwessie van taalgebruik. Heelwat addisionele werk en periodes is nodig om hierdie probleem die hoof te bied.

Die verskil in woordorde tussen Afrikaans en Noordsotho blyk o.a. uit die volgende sin:

Die man gaan dorp toe.
Monna o ya toropong.

Letterlik: Die man (hy) gaan dorp toe.

Laasgenoemde sin is gewoon in die Bantoe se Afrikaans. Die afwesigheid van die bepaalde en onbepaalde lidwoord in sy taal veroorsaak weer dat die Bantoe nie altyd seker is waar om die en waar om 'n gebruik nie. Die volgende voorbeeld illustreer dit:

Die kind is 'n seun.
Ngwana ke mosimane.

Letterlik: Kind is seun - wat dan maklik vervorm

word tot:
Die kind hy is die seun.

Met sy totaal anderse taal- en kultuuragtergrond is dit vir die Bantoe student 'n onbegonne taak om Afrikaans-Nederlands as vak met sukses te volg sonder die geleentheid tot addisionele en individuele aandag.

Afgesien van die kursusse in Afrikaans-Nederlands is daar nog verskeie kursusse net in Afrikaans. Vanaf die begin van 1962 is 'n addisionele pos, 'n lektoraat, in die departement ingestel en dit word beman deur mnr. L.P. van Eeden, B.A. Hon.

Ten slotte my dank namens die departement Afrikaans-Nederlands aan hierdie Universiteitskollege vir die pogings vanuit Nederland tot nouer skakeling met buitelandse universiteite waar Nederlands doseer word. Ons werk graag in nouer voeling met die vakmanne in ander lande, want per slot van rekening staan ons almal, hoewel elkeen op sy eie besondere taak gerig, in diens van dieselfde wetenskap.