Neerlandia. Jaargang 65

Buitenlanders leren Nederlands^*
door dr. P.C. Paardekooper

Een halve eeuw geleden zag het beeld van de Nederlandse kultuur er niet zo aantrekkelijk uit: ongeveer vijf miljoen mensen woonden er in een klein land te midden van drie grote kultuurgebieden. Het lag voor de hand dat de Nederlanders zich braaf bleven houden aan een gedragspatroon, dat al eeuwen oud was: zonder veel gevoel van eigenwaarde zich beijveren om de drie omliggende kulturen met bijbehorende talen te assimileren. In het biezonder teerde het Frans toen nog op een stuk oude roem: het was nog altijd de taal van de internationale diplomatie. De Fransen hadden nog een wereldrijk en hun kulturele pretenties waren nog volledig aanwezig. De Nederlanders lieten zich daardoor nog verblinden: er waren in Nederland zelfs speciale kostscholen, waar de arme kinderen verplicht waren om Frans te spreken, zelfs buiten de lessen! De oude Franskiljonse generatie kweekte een jonge Franskiljonse.

In Vlaanderen was de invloed van het Frans nog veel dieper; het meerderwaardigheidsgevoel van de Franskiljons tegenover de Nederlandse kultuur uitte zich in een sterke verdrukking daarvan: Vlaanderen volledig verfransen was nog altijd het doel. Het Middelbaar Onderwijs was er vrijwel uitsluitend Franstalig; het Hoger Onderwijs helemaal. Het ABN was er nog niet doorgedrongen; het AB-Frans vond er dus nog geen gelijkwaardige tegenstander en de strijd tegen de dialekten leek makkelijk te winnen. Er was vrijwel geen uitgeverij, die een Nederlands boek uitgaf in Vlaanderen; de grote pers was vrijwel uitsluitend Franstalig.

Uit Nederland zelf kwam vrijwel geen enkel blijk van belangstelling; Johan Winkler en Alberdingk Thijm waren enkele zeldzame uitzonderingen geweest. De grote massa van de Nederlanders meende zelfs oprecht dat er in Vlaanderen zoal geen Frans, dan toch in geen geval Nederlands gesproken werd. De dialekten daar en het onhandige boeken-Nederlands dat er geschreven werd, noemden ze met een verzamelnaam Vlaams. Ze verstonden daaronder een soort platduits dat je met enige moeite wel ongeveer kon verstaan, maar dat in geen geval Nederlands mocht heten.

Sinds die tijd is er heel wat veranderd. Het Engels is n.l. de diplomatieke taal bij uitstek geworden, samen met het Russisch in Oost-Europa. Frankrijk zou de meeste van z'n koloniën gaan verliezen en in Vlaanderen was z'n kulturele invloed sterk afgenomen, zoals trouwens in een heel groot deel van de wereld.

De Vlaamse Beweging had door veel moeilijkheden heen en ondanks taai verzet van de Franskiljons een emancipatieproces weten te verwezenlijken dat indrukwekkend was, te meer omdat het tot stand gekomen was zonder steun van Nederland.

Vrijwel het hele Middelbaar en Hoger Onderwijs in Vlaanderen was vernederlandst; er waren uitgeverijen ontstaan die vrijwel niets als Nederlandse boeken verzorgden, er was een Nederlandstalige pers en de Nederlandse letterkunde bloeide. In Nederland zelf verdwenen de domme denkbeelden over Vlaanderen steeds meer. Men begreep dat het Nederlandse taalgebied door de Vrede van Munster in tweeën gescheurd was, zoals het Duitse door de Wapenstilstand van 1945. Men sprak niet langer van Vlaamse dialekten en van Vlaamse taal.

Er ging zelfs een Belgisch- Nederlandse spellingskommissie aan de slag om gemeenschappelijk een nieuwe regeling vast te stellen. Het Nederlandse taalgebied behoorde niet meer tot de kleinste van Europa: door een flinke bevolkingsaanwas was het aantal Nederlandstaligen opgelopen tot 17 miljoen, d.w.z.: ons taalgebied was groter geworden als alle Skandinavische taalgebieden bij elkaar. Het was ongeveer eenderde van het Franse.

Ekonomisch ontstond de Benelux-samenwerking: in een gebied van 20 miljoen mensen vormden ruim 3 miljoen Walen een minderheid, die zich ook taalkundig aan de meerderheid moest gaan aanpassen.

* In iets uitgebreider vorm is dit artikel reeds verschenen in ‘De Vacature’ van 14 juli j.l.

Leerstoelen.

Ook in de rest van de wereld ontstond steeds meer belangstelling voor de Nederlandse kultuur, die zich zo ook kwalitatief steeds verder ontwikkelde. Als ik me tot één onderdeel mag beperken: vóór de oorlog overheerste in de taalkunde de Indogermanistiek, die vrijwel uitsluitend in handen was van Duitsers. Op het ogenblik geeft de zg. strukturele taalkunde de toon aan; hier hebben niet de Duitsers, maar de Nederlanders, Zwitsers, Skandinaviërs en Amerikanen de leiding.

Er ontstonden dus in veel landen universitaire leerstoelen voor het Nederlands. Al waren die er al vóór de oorlog geweest, daarna breidde hun aantal zich sterk uit. Vorig jaar heeft Dr. W. Thys - een Antwerpenaar die in Rijsel Nederlands doceert aan de Rijksuniversiteit - een overzicht gepubliceerd over de stand van zaken bij de universitaire leerstoelen voor Nederlands in het buitenland (Hochschule und Forschung in den Niederlanden, 4.2.). Daaraan ontleen ik de volgende gegevens. In 1948 en 1949 werden in Frankrijk lektoraten Nederlands opgericht: in Straatsburg en Parijs. Enkele jaren later werd Dr. Thys benoemd aan een derde Franse Universiteit (die in de hoofdstad van Zuid-Vlaanderen: Rijsel). In 1952 werd er een hoogleraar voor de Neerlandistiek in Parijs benoemd: de zeer bekende Prof. P. Brachin die voortreffelijk Nederlands spreekt en schrijft, die de Nederlandse

[p. 91]

kultuur grondig kent en zeer aktief is in de verspreiding ervan in Frankrijk. Terecht heeft hij opgemerkt dat Frankrijk hierin een ersplicht heeft ten opzichte van het Nederlandse kultuurgebied, omdat het te lang de rijke schatten hieruit onbercerd heeft laten liggen.

Verder bestaat in Parijs een Fondation Juliana en een Institut Néerlandais, waarvan onze kulturele attaché, de heer Sadi de Gorter directeur is. Hij doet heel veel om de Nederlandse kultuur met z'n ontelbare rijkdommen beter bij de Fransen bekend te maken.

Ook de Katholieke Universiteit van Rijsel (Zuid-Vlaanderen) heeft een Nederlandse leersteel. In totaal zijn er dus vier in Frankrijk.

In 1952 werd in Madrid een Nederlandse leerstoel gesticht. In Italië zijn er gelukkig meer: Rome, Padua en Bologna geven gelegenheid tot kennismaking met de Nederlandse taal en kultuur. In Zwitserland gebeurt dat sinds 1949 aan de Bazelse Universiteit. In Oostenrijk is er tot dusver eveneens pas één Nederlandse leerstoel, nl. in Wenen.

Gelukkig is de toestand in Duitsland aanzienlijk beter. Daar is overigens al een vrij oude traditie, nl. sinds 1890. In West-Duitsland geven Berlijn, Bonn, Erlangen, Hamburg, Keulen, Kiel, Göttingen, Munster. Frankfort am Main en Tübingen Nederlands. Daarnaast wordt aan twee universitaire tolkinstituten nog Nederlands gedoceerd: in Heidelberg en Mainz.

In Oost-Duitsland wordt op z'n minst Nederlands gegeven aan de Universiteiten van Leipzig - naar ik meen zelfs aan ruim 80 studenten - en aan die van Rostock. De docenten Nederlands aan de minstens 13 Duitse Universiteiten werken nauw samen.

In dit verband moet ik erop wijzen, dat het dringend nodig is dat er minstens aan éen Duitse universiteit een gewoon hoogleraar Nederlands benoemd wordt, gesalarieerd door de Duitse staat. Prof. Dr. K. Heeroma heeft er in Neerlandia van december 1960 ook op gewezen, dat er in Duitsland ondanks alles nog veel te weinig belangstelling voor het Nederlands is. Ik deel z'n mening helemaal en hoop dat de Nederlandse regering op dit pent zal blijven hameren; er is niet voor niets een kultureel akkoord met de Bondsrepubliek! In de Slavische landen bezoeken we Meskou het eerst. Daar geeft Dr. Mironuw Nederlands. Hij heeft ook een groot tweedelig Nederlands-Russisch en Russisch-Nederlands woordenboek uitgegeven. Ook in Polen (Warschau) en Tsjechoslowakije kunnen de studenten Nederlands leren: in Praag en Bratislawa namelijk.

Ook Finland besteedt aandacht aan de Neerlandistiek; die wordt in Helsinki gedoceerd. In de drie Skandinavische landen gebeurt dat aan de Universiteiten van Stockholm, Uppsala, Göteborg, Oslo en Kopenhagen, in Engeland en Cambridge en Londen, in Amerika aan de Columbia-Universiteit, verder aan twee Universiteiten in Washington, in Grand Rapids aan het Calvin College en in Salt Lake City. Wijlen de zeer knappe Amerikaanse taalkundige Prof. Dr. Leonard Bloomfield heeft twee boekjes geschreven voor het onderwijs in het Nederlands aan Engelstaligen.

In Japan heeft de studie van het Nederlands al een eeuwenoude traditie, sinds het kontakt in Desima in de 17e eeuw. Zo is het begrijpelijk, dat er ook in Tokio Nederlands gedoceerd wordt. Op 5 maart 1958 werd bij het Sint-Lukasziekenhuis een monument onthuld ter gedachtenis aan de Nederlandse taal in Japan.

In Melbourne in Australië wordt zeer ijverig Nederlands gestudeerd.

Over Zuid-Afrika behoeven we niets te zeggen: omdat geen studie van het Afrikaans denkbaar is zonder die van het Nederlands, is er geen universiteit daar of zij besteedt veel aandacht aan onze taal en kultuur.

Het spreekt vanzelf, dat er een grote organisatie nodig is om dit alles in stand te houden en uit te breiden. Het is niet genoeg om een groot aantal leerstoelen Nederlands in het buitenland te hebben; ze moeten ook voorzien zijn van bibliotheken van Nederlandse boeken, van diskoteken van Nederlandse dichters en prozaschrijvers; zij moeten kunnen terugvallen op organisaties in Nederland die speciale vakantiekursussen geven in Nederlandse taal- en letterkunde voor buitenlanders.

Verder moeten er voortreffelijke spraakkunsten bestaan, speciaal geschikt voor studenten. Op bijna alle Waalse Middelbare Scholen wordt Nederlands geleerd, maar daarom zijn de talloze Nederlandse spraakkunsten die daar gebruikt worden, niet zonder meer ook geschikt om aan Universiteiten dienst te doen.

Heel goed werk doen ook de mensen die Nederlandse gedichten of prozawerk in vreemde talen vertalen; dat bevordert de belangstelling voor onze letterkunde. U zoudt paf staan als u een volledige lijst zag van Nederlands werk dat in vreemde talen vertaald is. Belangrijk is dat we vooral het allerbeste laten vertalen: geen enkele buitenlander heeft er iets aan om kennis te maken met Dr Vlimmen of Ciske de Rat, althans als hij zich voor letterkunde interesseert.

We zijn veel dank verschuldigd aan alle Nederlanders en Vlamingen, die zich bezig houden met het moeilijke maar mooie werk van de verbreiding van onze kultuur over de wereld!