Neerlandia. Jaargang 65

[p. 50]

De Groot-Nederlandse Beweging^*)
door Mr. W. Melis

De Groot-Nederlandse beweging is meer dan honderd jaar oud. Eigenlijk is de gedachte van de eenheid der Nederlanden na de scheiding van 1585 nooit helemaal verloren gegaan, maar van een Nederlands bewustzijn kan men in het begin van de vorige eeuw toch zeker niet meer spreken. Na meer dan twee eeuwen scheiding, en laat ons aannemen latente vijandschap, waren de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden zodanig van elkaar vervreemd en gedifferentieerd, dat de kortstondige hereniging van 1815 tot 1830, omzeggens fataal en onontkoombaar, tot een nieuwe scheiding moest leiden. Toch hebben de vereniging onder Willem I en de taalpolitiek die door de Koning werd gevoerd als resultaat gehad, dat er na 1830 een Vlaamse beweging kon ontstaan en dat deze Vlaamse beweging op haar beurt de Groot-Nederlandse gedachte een nieuwe gestalte heeft gegeven. De Nederlandse congressen te Gent en Amsterdam, in 1848 en 1850, waren er de eerste openbare manifestaties van. In 1895 werd te Brussel het Algemeen Nederlandsch Verbond gesticht en van de aanvang af was het A.N.V., mede door de mensen die het geleid hebben, een gezaghebbende vereniging tot bevordering van het Nederlands bewustzijn en van het saamhorigheidsgevoel. Mede tengevolge van gedifferentieerde reacties op de ontwikkeling van de Vlaamse beweging zijn er ook in de Groot-Nederlandse beweging meningsverschillen gerezen die aanleiding hebben gegeven tot andersgerichte organisaties: als afscheiding van het A.N.V. hebben wij destijds de Dietsche Bond gekend en is misschien meer apart gegroeid de Jong Nederlandse Gemeenschap. Uit de studentenafdelingen van het A.N.V., die bestonden aan alle Nederlandse Universiteiten en Hogescholen, ook te Leuven, Gent en Brussel, en zelfs te Luik, is in 1922 het Diets Studentenverbond geboren, dat een zekere eensgezindheid onder de Groot-Nederlandsgezinde studenten heeft gehandhaafd tot in het jaar 1933...

Wanneer wij het praktische resultaat van deze gehele Groot-Nederlandse beweging en activiteit onder het vergrootglas nemen, dan lijkt het alles bijeen toch eerder mager te zijn. Wat is er overgebleven van de Groot-Nederlandse overtuiging die dan toch gedurende een paar decennia, laat ons zeggen van 1910 tot 1933, een aantal jonge academici heeft beroerd? Wat hebben velen, die destijds in het Diets studentenverbond meer dan sympathisanten waren, en die thans prominenten zijn in het maatschappelijk leven, gedaan voor de vruchtbaarmaking van hun jeugdideaal? Eén resultaat heeft de Groot-Nederlandse beweging gehad: het heeft de theoretische eenheid van onze gemeenschappelijke taal in Noord en Zuid, niettegenstaande alles, beveiligd en gehandhaafd. Die eenheid was reeds in het midden van de vorige eeuw gered. Sindsdien werd ze bevestigd en het moet worden erkend, door ieder die de toestand in Vlaanderen overschouwt, ze werd voortdurend verstevigd. Het wil mij voorkomen, dat mogelijk de ideologische, meer bepaald autoritaire, strekkingen, die zich vanaf 1933 meester hebben gemaakt van een niet onbelangrijk deel van de Groot-Nederlandse beweging, en niet minder de feitelijke onderbreking van elk persoonlijk verkeer tussen Noord en Zuid gedurende de bezettingsperiode, in niet geringe mate hebben bijgedragen tot de stagnatie van de Groot-Nederlandse beweging, zodat door een gemis aan continuïteit in de betrekkingen praktisch alles van voren af aan diende te worden herbegonnen.

Op het ogenblik waarop men getracht heeft nieuw leven te brengen in de beweging (de studentencongressen, het A.N.V. en naderhand het Genootschap ‘De Nederlanden in Europa’) en zulks vanaf 1949, was er in feite een vrij grote vervreemding ingetreden, die alleen ondervangen werd door de groeiende Benelux en de zowel in Nederland als in België werkende Benelux-comités, door het Nederlands-Belgisch Cultureel Akkoord. Om niet verloren te lopen in ijdele Spielereien des Geistes, moet er vooraf worden vastgesteld dat er nu, zomin als honderd jaar geleden, in het Noorden als in het Zuiden een beduidende Nederlandse geest aanwezig is en ook geen saamhorigheidsgevoel. Er is niet alleen geen saamhorigheidsgevoel: zelfs de wederzijdse afkeer, het wederzijds ressentiment leeft nog in brede volkslagen aan weerszijden van de grens. In Vlaanderen bestaat er onbetwistbaar een anti-Hollands sentiment dat zelfs in vele flamingantische kringen allesbehalve overwonnen is: de afkeer voor de Noord-Nederlandse vormen van het A.B.N. is een van de uitingen hiervan. Dit is het gevolg van de tegenstellingen, gegroeid tussen 1585 en de hereniging van 1815, de andersgerichte geestesvorming in beide landen, de economische tegenstellingen, het geschiedenisonderwijs in de scholen, het verschil van houding, mentaliteit en temperament etc. Ook in Nederland bestaat er geen enkele gevoelsstroom in Zuidelijke richting: de doorsnee Nederlander kijkt met een tikje supérieur dédain neer op de ‘Belzen’, die een taaltje spreken waarvan men bezwaarlijk kan aannemen dat het Nederlands is. Het feit, dat de volksmond, zowel in Nederland als in België, het gevleugelde woord: ‘voor ons de benen en voor de anderen de luxe’ als een argument tegen de Benelux heeft aanvaard, is zeker een vaststaand bewijs dat de vooroordelen bepaaldelijk niet zijn verdwenen.

De Groot-Nederlandse beweging zal, wil zij enig resultaat opleveren, gaandeweg al deze sentimenten en ressentimenten moeten opruimen. Een Groot-Nederlandse beweging is er naar mijn mening broodnodig: voor de Vlamingen, omdat zij zonder het steunpunt van de Nederlandse cultuur, zoals die zich in het Noorden heeft ontwikkeld, hun eigen Nederlandse cultuur nooit volwaardig tot gelding kunnen brengen (voor Vlaanderen toch is de Nederlandse wetenschap, de Nederlandse literatuur een onmisbaar element geworden); voor de Nederlanders, omdat zij door het behoud van een sterke opbloeiende Nederlandse cultuur in Vlaanderen, daaraan deelachtig zijn en tenslotte deel uitmaken van een grotere en ruimere cultuurgemeenschap, die op allerlei gebieden niet te versmaden voordelen heeft en die een element wordt van zelfbeveiliging. In het wordende Europa zullen de oude cultuurimperialismen niet uitge-

*) Openingstoespraak tijdens de conferentie van het genootschap ‘De Nederlanden in Europa’ op 29 en 30 april jl. De heer Melis is voorzitter voor Vlaanderen van het genootschap.

[p. 51]

schakeld worden, en hoe groter en sterker de gemeenschap is, die door aantasting wordt bedreigd, hoe beter zij zich ook zal verdedigen.

Het lijkt mij niet meer verantwoord om de Nederlandse gedachte te willen stoelen op een natiebegrip. Er bestaat geen Nederlandse natie, die de gehele cultuurgemeenschap omvat, omdat er juist geen saamhorigheidsgevoel is en geen Nederlands bewustzijn. Ook lijkt het mij onjuist te stellen dat aan volks- of cultuurgemeenschap noodzakelijk een staatsbegrip moet beantwoorden. Ik kan mij zeer goed voorstellen dat de Nederlandse cultuurgemeenschap die in de staat België leeft, in dat staatsverband tot volwaardige Nederlandse ontwikkeling kan komen, wanneer daartoe de voorwaarden worden geschapen, d.w.z. wanneer van overheidswege in België alle maatregelen worden getroffen om de Nederlandse gemeenschap in haar integriteit te beveiligen en wanneer de staat niet te kort schiet in de taken, die hij normaal in de cultuurzorg te vervullen heeft. Die voorwaarden te scheppen is de taak van de Vlaamse Beweging. Het is een interne Belgische aangelegenheid, die de Vlamingen zelf hebben op te lossen. Van Nederlandse zijde moeten de Vlamingen hierbij alleen kunnen rekenen op een actieve sympathie en een medelevende belangstelling. Het wel en het wee van de Nederlandse cultuurgemeenschap, waar dan ook, is een gemene zaak. De Groot-Nederlandse beweging zal zich dus, zelfs onuitgesproken, verre dienen te houden van elk streven, dat hic et nunc tot doel zou hebben een Groot-Nederlandse staat te vormen. Indien er ooit staatvormende krachten kunnen groeien in de Nederlandse gemeenschap, dan zal dat pas zijn op het ogenblik waarop de thans bestaande differentiërende factoren volledig zullen zijn weggewerkt en wanneer de Vlamingen hun cultureel niveau zullen hebben opgewerkt tot een peil dat gelijk staat met het Nederlandse.

Wat dient de Groot-Nederlandse beweging dan wel te beogen? Naar mijn mening niets anders, maar ook niets minder, dan de zo volledig mogelijke eenheid der Nederlandse cultuur na te streven, de integratie van de cultuur van Noord en Zuid: eenheid van taal, van taalgebruik, van geestesrichting, van geestelijk klimaat, met behoud alleen van die verscheidenheden, die van 'n aard zijn om bij te dragen tot de rijkdom en de volle kracht van het geheel. Die eenheid kan onmogelijk worden hersteld, wáár het nodig is, en bewaard, wáár zij bestaat, indien er niet een intens geestelijk en derhalve persoonlijk verkeer is tussen mensen van Noord en Zuid. Waar dat voortdurende persoonlijk contact niet aanwezig is, ontstaat vervreemding en differentiatie met al de kwalijke gevolgen van dien. Het gescheiden leven in meer verschillende staten en vooral gecentraliseerde staten, waar alle wegen leiden naar een of meer centra, naar verschillende attractiepolen, is een sterke belemmering voor dat noodzakelijk verkeer. De grenzen belemmeren het verkeer. Dat wist men reeds honderd jaar geleden, toen iemand op het Nederlands Congres in 1850 te Amsterdam zegde: ‘Geeft ons een trein, geeft ons een telegraaf...’. Levend in twee verscheiden staten, moeten de Nederlanders en Vlamingen er samen voor zorgen dat hun staatkundig gescheiden zijn niet meer belemmerend werkt op hun onderling cultureel verkeer. En daartoe is er in 1961 meer nodig dan een trein en een telegraaf: Daartoe zijn een aantal materiële voorzieningen nodig: talrijke communicatiemiddelen, goede wegen, die Noord en Zuid gemakkelijk bereikbaar maken; veelvuldige treinverbindingen en buslijnen; volledige gelijkschakeling van de posttarieven (ook voor de drukwerken). van telefoon- en telegraaftarieven. Via de organismen tot bevordering van het toerisme moeten Nederlanders en Vlamingen aangezet worden om elkanders land te bereizen en te leren kennen in al zijn aspecten.

Er is in dat opzicht gelukkig de Benelux-unie tot stand gekomen. Ook de Benelux moet er naar streven een onbelemmerd personen- en goederenverkeer tot stand te brengen tussen onze beide landen. En ik meen dat een vernieuwde Groot-Nederlandse beweging, die gebruik maakt van de instrumenten welke de Benelux en de andere verdragen ter beschikking stellen, binnen afzienbare tijd resultaten kan behalen welke voordien nooit mogelijk zouden zijn geweest. Reeds thans is het personenverkeer tussen onze beide landen in niet onaanzienlijke mate toegenomen. Wanneer alle belemmeringen zullen zijn weggenomen, zal de bekendheid met elkanders toestanden en verhoudingen nog vergroot worden. Wij moeten niet alleen aan elkanders scholen en universiteiten kunnen studeren, het moet ook een gewoonte worden om zulks effectief te doen. Een eerste stap daartoe zal dan zijn de volledige gelijkschakeling van de diploma's, ook met het effectus civilis daaraan verbonden. Nederlanders moeten in België kunnen onderwijzen en Belgen in Nederland. Nederlandse artsen moeten in België kunnen praktiseren en omgekeerd.

Meer en meer moeten gelijkgerichte tijdschriften gemeenschappelijke redacties krijgen, en daar waar dagbladen voor het gehele Nederlandse taalgebied praktisch niet te verwezenlijken zouden zijn, zouden wij er toch toe moeten komen dat de intellectuele Vlamingen, naast hun eigen krant, ook de gewoonte krijgen regelmatig een Nederlandse krant te lezen, en omgekeerd, al was het maar in de mate waarin onze Franstalige landgenoten doorlopend Franse kranten en weekbladen lezen. In elk geval moeten onze kranten, en dit geldt dan speciaal voor de Vlaamse, er voor zorgen dat de berichtgeving over het politieke en culturele leven in het andere land van dien aard is dat de lezers met dat leven zo vertrouwd geraken als met het leven in eigen land. Nog heel wat dient er te worden gedaan om de boekverspreiding zodanig te organiseren, dat men onbeperkt kennis kan nemen in de boekhandel van al het degelijke wat in onze beide landen het licht ziet. Ik zou b.v. de vraag kunnen stellen: welke Nederlandse jurist kent het monumentale werk De Algemene Practische Rechtsverzameling, dat op dit ogenblik in Vlaanderen verschijnt en welke Vlaamse jurist heeft in zijn bibliotheek één van de Nederlandse standaardwerken over het Burgerlijk Recht? Er moet meer samenwerking komen op het gebied van het toneel, van de film, en vooral van radio en televisie. Ik weet het: er zijn heel wat feitelijke toestanden, die een intensievere samenwerking in de weg staan, maar is het niet juist de taak van de Groot-Nederlandse beweging om zulke toestanden, met veel overleg en voorzichtigheid, uit de weg te ruimen? Last but not least zal het de taak zijn van de Groot-Nederlandse Beweging om ook de geesten op een intensiever samenleven voor te bereiden. De laatste overblijfselen van de Hollandse regentengeest, de geest van het Barrièretractaat, moeten met wortel en tak worden uitgeroeid. De concurrentiegeest tussen Rotterdam en Antwerpen,

[p. 52]

die zowel in het Zuiden als in het Noorden woedt, moet verdwijnen. Wij moeten de mensen van de lage landen leren één te denken en niet meer in middeleeuwse categorieën. Ik vrees echter dat wij hierin niet zullen slagen vooraleer de economische Unie der Lage Landen, niet alleen een levende werkelijkheid zal zijn geworden, maar dat het voor een ieder duidelijk zal zijn welke voordelen deze Unie voor hem kan opleveren!

Wanneer wij ons goed bewust zijn van het doel dat wij moeten nastreven en van de vele praktische en concrete dingen die moeten worden verwezenlijkt, dan rijst een niet minder belangrijke vraag: hoe moet de Groot-Nederlandse beweging zich organiseren om haar doelstelling zo effectief mogelijk te helpen verwezenlijken. Persoonlijk geloof ik niet meer in de mogelijkheid om alsnog een grote ledenorganisatie op te zetten, ook niet voor het A.N.V. Diegenen die voor onze gedachten een meer dan platonische belangstelling hebben en die zich voor de publieke zaak interesseren, zitten in zovele bestaande organisaties, dat zij werkelijk de tijd niet vinden om daarenboven nog een nieuw verenigingsleven op te bouwen, te leiden of er aan deel te nemen. Dat is in het Zuiden zo, waar de Groot-Nederlanders ook voor het merendeel een militant aandeel hebben in de Vlaamse beweging. Het zal in het Noorden, waar het Groot-Nederlands ideaal uiteraard veel minder tot het gevoelsleven doordringt, wel niet anders zijn. M.i. dient het A.N.V. een overkoepelend organisme te worden van vele lokale verenigingen die, met behoud van hun eigen zelfstandige werking, die activiteit ook willen zien in een Groot-Nederlands verband. Het A.N.V. zou er goed aan doen zijn gehele organisatorische uitbouw in een dergelijke richting te hervormen. Een bewijs voor de deugdelijkheid van een dergelijke hervorming ligt m.i. in de toetreding van het Erasmusgenootschap dat zijn eigen organisme heeft behouden en thans in Vlaanderen enkele kernen van gezonde Groot-Nederlandse werking heeft tot stand gebracht. Ik zie echter de mogelijkheid om op een dergelijke wijze in een meer federatief verband nog meer andere verenigingen tot het A.N.V. te doen toetreden. Neerlandia zou op die wijze, mits een stevige redactie en een grote schaar van gezaghebbende medewerkers, een bindmiddel kunnen zijn, dat vele duizenden lezers zou bereiken. Tussen het A.N.V. en de Benelux-Comités zie ik de mogelijkheid voor een effectieve en vruchtbare samenwerking. Vooral in Nederland, waar die comités een vrij geregelde activiteit ontwikkelen, wat in Vlaanderen veel minder het geval is. Hoe gezaghebbender de leiding van het A.N.V. wordt, hoe beter en gemakkelijker een dergelijke samenwerking zal kunnen worden gerealiseerd.

Het Genootschap ‘De Nederlanden in Europa’ werd een viertal jaren geleden opgericht om op dat ogenblik te voorzien in de nalatigheid der andere Groot-Nederlandsgerichte organisaties. Het heeft nooit de bedoeling gehad een grote ledenorganisatie te worden, maar uitsluitend een werkgemeenschap, die hoofdzakelijk gericht was op het loswerken, het stimuleren van Groot-Nederlandse initiatieven, het coördineren van allerlei activiteiten. Met het oog hierop vergadert het Bestuur nu praktisch om de twee maanden, werkten en werken enkele door het genootschap ingerichte commissies: de studiecommissie Middelbaar Onderwijs, de Journalistencommissie en de werkgroep voor ruimtelijke ordening. Wij hopen dat het hier niet bij blijft. Maar inmiddels zien wij toch een fout in de organisatorische opbouw van het genootschap, waarvan een aantal leden praktisch geen aandeel hebben in het werk van het genootschap als werkgemeenschap. Dit werk wordt uitsluitend gedragen door het Bestuur en de Commissarissen.

Ook de Raad van Advies van het Genootschap heeft als zodanig geen enkele taak vervuld. Ik zou aan het bestuur van het Genootschap willen aanbevelen zich ook hierover te bezinnen. Dat er een steeds nauwere samenwerking, ook organisatorisch, tot stand moet komen met het A.N.V. staat voor mij vast, althans indien het A.N.V. de grote organisatie wil worden, die ik heb bedoeld. Maar dan zal het A.N.V. daaruit ook binnen afzienbare tijd een aantal consequenties moeten trekken.