Neerlandia. Jaargang 62

[p. 43]

Het Delta-noodlot

Het Belgische staatsverband, zoals het in 1830 werd voldongen, is uit een historische groei ontstaan, die menige continentale druk zegevierend heeft afgewezen en in het uitzicht van het Belgisch grondgebied met duurzame tekens staat geschreven.

De lotsbestemming van een volk, hoe het ook moge evolueren, ontsnapt niet aan de imperatieven van de bodem, waarop het leeft.

Waar drie stromen van West-Europa zich verenigen om in de Noordzee uit te monden, zijn levensvoorwaarden aan het licht gekomen, die menselijke nederzettingen aan eendere tragiek hebben onderworpen. Tegelijk hebben zij aanverwante resultaten gesticht, die, behalve de psychische, ook de geestelijke gesteldheid gehoorzaam hebben gemaakt.

Politieke grenzen kunnen niet steeds worden overeengebracht met deze autonome gesteldheid, maar vermogen ze zelden in haar souvereine constantheid te storen.

Rijn, Maas en Schelde, wanneer zij elkander naderen om in een niets ontziende horizontaliteit saam te vloeien over de Lage Landen, vestigen niet alleen een delta met herkenlijke wateren, hemelen en licht, maar tevens een zelfstandige deltamentaliteit met ongevaarlijke schakeringen.

Het zal wel aan de ongenaakbare diepten van de Moerdijkwateren en de ver afgelegen uitzwenking van de Rijnloop te wijten zijn, dat de scheiding van Noord en Zuid geringe verschillen in de volksgeaardheid der deltaprovinciën heeft kunnen bestendigen.

Aldus heeft België, als van Nederland gescheiden, zijn historische uitbouw op twee bekkens mogen beproeven, dalen van Maas en Schelde.

Opmerkzaam daarbij is, dat in het Maasbekken Waals en in het Scheldebekken Vlaams wordt gesproken, zonder dat onderhuids de nationale eenheid verbroken wordt.

Beide stromen stammen uit Frankrijk, bevruchten Frans sprekende gewesten en, wanneer ze het deltagebied binnendringen verliezen zij als het ware hun oorspronkelijk geluid om Vlaams en Waals te worden.

Hier dient gewezen op een specifiek-Belgische eigenaardigheid, te weten dat het Waals door zijn Romaanse verwantschap aangewezen op de hegemonie van het Frans, wel die hegemonie en haar luister erkent, doch in brede volkslagen niet geneigd is zijn solidariteit met de deltagemeenschap op te geven. Blijkbaar verkiest Wallonië te leven met gelijkwaardig Vlaanderen onder één Belgisch dak, liever dan met een taalgenoot in Franse onderdanigheid.

Hierin richt zij zich instinctmatig naar de gedragingen van haar Vlaamse commensaal, die met de culturele hegemonie van het Nederlandse Noorden instemt, maar er niet aan denkt het aloude lotsdeel met de Waalse broeder prijs te geven.

Ik zou haast zeggen, dat wat taalvervreemding scheidt, door voorouderlijke beschikking van de beide deltabekkens tot verbondenheid wordt geklonken.

Deze verbondenheid volkomen nationaal te noemen, aanvaardt de onderlinge pollutie van het wederzijds volkswezen niet. Vlaanderen en Wallonië zijn twee volkeren, tot één natie vergroeid. Het ware roekeloos een gevaar te willen zien in de distantheid die ongegeneerd aan beide landszijden tot uiting komt. Want ja, zij staan cordaat op ééntaligheid, zij weigeren elkanders taal aan te leren, zij eisen een uitdagende kultuur-autonomie. Elk van hen leeft in de angst door de andere te worden overmeesterd. Het maakt hen oplettend, wedijverig en stug. Het stemt hen niet vijandig. De roep toch van de heilige moedergrond maakt hen gewillig. Dagelijkse driften mogen hun eendracht bedreigen. Maar te kwader uur zijn zij bereid nevens een voor het plots één en onverdeelbaar geworden vaderland te sterven.

Dat vaderland is een onontwendbare nood, nog dwingender doordat de grote Europese cultuurfronten, de Latijnse en de Germaanse, zich daar zowel waakzaam als onverzettelijk aan elkander wagen.

Aan de ene kant klauwt de Vlaamse leeuw, aan de andere kraait de Waalse haan.

Vlaanderen spreekt Nederlands, Wallonië spreekt Frans.

Maar het derde land aan beider verscheidenheid ontsproten, brengt de nationale verzoening. Dat derde land heeft door de eeuwen heen zijn weerbaarheid bewezen, alle verknechting afgeweerd en zijn dubbele eigenaard bewaard. Dat derde land, sekure toevlucht en voorzienigheid, is België.

Een merkwaardigheid moge ons daarbij niet ontgaan.

Als door een hogere almogendheid beraamd, verrijst in het hartje van het land, op de middenkam, die Maas en Schelde uiteenhoudt, België's hoofdstad, Brussel.

Brussel dankt die centrale ligging de uitwas te mogen zijn van de scaldische en mozaanse taalgemeenschappen. Vanuit beide dalen zijn Walen en Vlamingen naar de

[p. 44]

hoofdstad uitgeweken. Maar de vanouds beproefde segregatie houdt ook hier aan. Er zijn voorgeborchten met Waalse, andere met Vlaamse inslag. Het spreekt vanzelf, dat zulks voor de hoofdstad een Belgische plichtsaanwijzing is. Overal elders in België is de taalgrens gemakkelijk te tekenen en te handhaven. De moeilijkheid ligt te Brussel, waar Maas en Schelde dienen saam te vloeien tot een Belgische eenzelvigheid.

Maar dan zal Brussel van onder tot boven tweetalig dienen te zijn.

Zelfs wanneer men mocht vrezen, dat dit te redelijk is om staatkundig te worden verwezenlijkt, zal daardoor het nationaal evenwicht niet grondig worden bedreigd en kan het land aan de hand van approximatieve regelingen (zolang die niet verkalken!) in zijn wankele voorlopigheid berusten.

De vraag rijst nu, belangrijk voor de Vlamingen in het bijzonder: hoe staat dit België tegenover Nederland?

In de eerste plaats springt de gezamenlijke deltapositie in het oog, die alle inwoners tekent en ze van elkander, hoe dan ook, afhankelijk maakt. Taalverschillen kunnen deze ethnologische gelijkschakeling hinderen. De moedertaal is zeker het krachtigste volksignaal en bezegelt een volksverwantschap, maar zij staat de leefbaarheid niet in de weg van een gemengde samenleving, die door de grond is gebonden. Want hoe innig ook de moedertaal ons tot saamhorigheid dwingt, krachtiger kan ons de geboortegrond dwingen, het vaderhuis, het vaderland.

Zoals het delta-noodlot de wording en bestemming van België heeft beheerst, zo zal dezelfde tragiek vermoedelijk de Europese verenigbaarheid van België en Nederland in de hand werken. Onze gehele geschiedenis, hoe diep zij ook moge peilen, wijst op de Europese bestemming van het belangrijk deltagebied en op de beslissende rol, die daardoor de Lage Landen in de onafwendbare ordening van een Europese Taalbond zullen hebben te spelen. Een afbrokkeling van de deltacohesie is, vanwege haar historische stevigheid, niet te vrezen en zeker niet uit hoofde van een Waalse aanwezigheid in het Maasbekken en een Duitse langs de Luxemburgse wateren van de Moezel. De beproefde samenhang zal zich nog krachtiger doen gelden, wanneer de kunstmatigheid van politieke grenzen, door de bevrijding van alle stoffelijke en geestelijke verkeersmogelijkheden, aan het licht zal komen. De eenheid van taal stigmatiseert wel, maar waarborgt daarom niet de eenheid van een vaderland, wanneer die door splijtingen op het economisch of maatschappelijk plan wordt ontredderd. Het is de taalvrijheid, die haar zal handhaven. Een Europa, dat zulke vrijheid zou onderschatten, is niet denkbaar en ware tot ineenstorting gedoemd.

De tegenstelling Nederland-België onthult intussen intieme afwijkingen, die aan politieke accidenten zijn te danken, waarin Noord en Zuid eeuwen her betrokken werden en die de normale economische en kulturele groei hebben gestuit. Die politiek heeft de oude deltaprovinciën uiteengerukt en de diepe Moerdijkwateren voor een tijd ongenaakbaar gemaakt.

Dit had inzonderheid tot gevolg, dat de Hollandse spraak, op ontwikkeling in gunstiger omstandigheden aangewezen, voeling verloor met de Vlaamse, zodat het beschaafd Nederlands een volwaardige hegemonie heeft kunnen vestigen in het Noorden. Uit zijn vereenzaming vermocht Vlaanderen pas op te staan na de val van Napoleon.

De Vlamingen zijn thans bezig op allerlei gebieden en niet in het minst in de richting van een voorname levensstijl, de achterstand in te halen. En bovenal zijn zij tot het besef gekomen dat, in weerwil van uiteenlopende overleveringen, de Moerdijk onze provincies kan scheiden, maar de grondige eenheid niet aantast van ons beider Nederlandse moedertaal. Zij zijn besloten zulke eenheid praktisch tot uiting te laten komen.

Reeds heeft de Nederlands-Belgische Spellingscommissie niet alleen de orthografische eenheid bezegeld, maar zij heeft in een rijke woordenlijst voorgoed de vernederende bepaling ‘Zuidnederlands’ geweerd, waardoor tot nog toe onze woordenboeken met smadelijke hooghartigheid voor het achterbuurtskarakter van het Vlaams waarschuwden. Er is voortaan geen Vlaams-Nederlands en geen Hollands-Nederlands meer. Er is voor beide landen een zelfde officiële Nederlandse taal.

Laten wij hopen, dat nu spoedig door de Nederlands-Belgische commissie werk wordt gemaakt van een Nederlandse spraakleer, die, na de eenheid van spelling en de eenheid van woordenschat, ook de eenheid van taalgebruik vastlegt.

Dit betekent voor de ganse delta een aanzienlijke verhoging van haar Europees potentieel, hetgeen naar de diepte de bijval verklaart, die Benelux mocht oogsten.

Wij zijn die bijval verschuldigd om, toegerust als wij reeds thans zijn, vastberaden de banden toe te halen, die van een steeds maar gebald Benelux - èn prototypisch èn prominent - een bastion van de Europese Statenbond moeten maken.

Herman Teirlinck Letterkundige